آیا می‌دانید اضطراب چه تاثیری بر زندگی انسان دارد؟
عبارت «بیماری روانی» به گستره ای از بیماری ها اطلاق می شود که اختلالات رفتاری و مربوط به روان و ذهن افراد را در بر می گیرند. بیماری های روانی الگوهایی از نشانه های رفتاری و روانشناختی هستند که بخش های مختلفی از زندگی افراد را تحت تاثیر قرار می دهند. به عبارت دیگر بیماری های روانی با توجه به مشکلاتی که فرد با ذهن، افکار و حالات روحی و اخلاقی خود تجربه می کند تعریف می شوند. این بیماری های در درجات مختلف باعث ایجاد زحمت و درماندگی برای شخصی که این نشانه ها را تجربه می کند می شوند.
علل این اختلالات به طور کامل و دقیق شناسایی و درک نشده اند اما نشانه ها و علائم بیماری های روانی از لحاظ علمی معتبر و شناخته شده هستند. درمان این اختلالات ترکیبی از روان درمانی و دارو درمانی است. معیارهای تشخیصی این بیماری ها ترکیبی از چک لیست های مربوط به نشانه هایی است که اصولاً روی رفتارها و افکار فرد متمرکز شده اند. اگر چه بیماری های روانی را در دسته بندی های مختلف قرار می دهند اما ممکن است یک بیماری در زیر چندین دسته از این تقسیم بندی ها قرار گیرد. در ادامه این مطلب قصد داریم شما را با شایع ترین و شناخته شده ترین اختلالات و بیماری های روانی در قالب چندین بخش آشنا کنیم.
اختلالات اضطرابی (Anxiety) آن دسته از بیماری های روانی هستند که با ترس دائم و بیش از حد، نگرانی، دلشوره و احساسات ناخوشایند رفتاری شناخته می شوند. ترس یک واکنش احساسی طبیعی بدن به تهدید است، چه آن تهدید واقعی بوده و چه تنها احساس تهدید باشد. اضطراب در واقع پیش بینی تهدیدی است که شاید در آینده رخ دهد. انواع اختلالات اضطرابی عبارتند از:
اختلال اضطراب فراگیر (Generalized anxiety disorder): این نوع اختلال اضطراب با نگرانی بیش از حد در مورد تمامی اتفاقات و وقایع روزمره همراه است. در حالی که برخی استرس ها و نگرانی ها نرمال و بخش متداولی از زندگی هستند، اختلال اضطراب فراگیر چنان شدید است که سلامت و عملکرد فرد را دچار اختلال می کند. در این نوع از اضطراب و برخلاف دیگر انواع اختلالات اضطرابی شاهد حملات پَنیک (panic) نبوده و همه از آن با عنوان «نگرانی بیش از حد» یاد می کنند. این نگرانی ها ممکن است کاهش یافته و در مورد یک موضوع خاص از بین بروند و به همین دلیل درست تشخیص داده نشده و درمان نمی شوند. علائم این نوع از اضطراب به شرح زیر هستند:
- وجود اضطراب و نگرانی فزاینده در مورد انواعی از موضوعات، اتفاقات و فعالیت ها. نگرانی کمتر از ۶ ماه نبوده و به وضوح بیش از حد معمول و نرمال است.
- نگرانی مذکور چنان شدید است که کنترل آن برای فرد چالش برانگیز می شود. این نگرانی در کودکان و افراد بالغ می تواند به سادگی از موضوعی به موضوع دیگر منتقل شود.
- نگرانی و اضطراب با نشانه های فیزیکی مانند گرفتگی و درد عضلانی، درد معده و مشکلات گوارشی، سر درد و گیجی، تنش و حساسیت شدید، خستگی و بیخوابی، مشکل در تمرکز و احساس خالی بودن ذهن و تنگی نفس همراه است.
- نگرانی و اضطراب بیش از حد بدین معنی است که حتی زمانی که هیچ تهدیدی وجود ندارد نیز فرد نگران است یا میزان اضطراب با تهدید موجود همخوانی ندارد.
برون هراسی (Agoraphobia): برون هراسی را با ترس فراگیر از فضاهای عمومی می شناسند. در واقع برون هراسی به عنوان ترس از حملات وحشتی در موقعیت هایی است که فرار از آن ها برای فرد چالش برانگیز و سخت خواهد بود. این ترس اغلب به رفتارهای خودداری کننده منتهی می شود که در آن ها فرد شروع به دور ماندن از بسیاری از مکان ها و موقعیت ها می کند که به نظر آن ها ممکن است حمله وحشتی در آن ها رخ دهد. برای مثال بسیاری به دلیل ترس هایشان از رانندگی با خودرو، ترک کردن خانه، خرید در یک مرکز فروشگاهی، سفر با هواپیما یا قرار گرفتن در مکان های شلوغ واهمه داشته و دوری می کنند. به دلیل این رفتارهای پرهیزی، زندگی یک فرد مبتلا به برون هراسی می تواند بسیار محدود و انزواگرایانه باشد.
برون هراسی می تواند به شدت شخصیت و زندگی کاری یک فرد را تحت تاثیر قرار دهد. برای مثال این ترس ها و رفتارهای پرهیزی می تواند فرد را از سفرهای کاری یا سفر برای دیدار با اعضای خانواده و دوستان باز دارد. حتی کارهای کوچک مانند رفتن به فروشگاه نزدیک محل زندگی نیز می تواند به یک وظیفه بسیار دشوار برای فرد تبدیل شود. این نوع از فوبیا با دیگر انواع فوبیا مانند ترس از جاهای تنگ و تاریک متفاوت است. در واقع فردی که به دلیل برون هراسی از سوار شدن به هواپیما امتناع می کند به دلیل حملات وحشتی که در هواپیما برایش رخ می دهد از این کار اجتناب می کند و نه ترس از فضای تنگ هواپیما.
اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder): این نوع اختلال اضطرابی یک اختلال معمول است که در سنین و فرهنگ های مختلف شکل می گیرد. افراد مبتلا به این اختلال از این بیم دارند که دیگران آن ها را تحت نظر داشته یا قضاوت شوند یا اینکه در نتیجه کار یا رفتاری خود را تحقیر و ناامید کنند. اضطراب و عدم آرامش در این نوع اختلال چنان شدید می شود که عملکرد روزانه فرد را تحت تاثیر قرار می دهد. اگر چه این اختلال می تواند فلج کننده باشد اما با درمان مناسب امکان بازگشت به حالت عادی وجود دارد.
اختلال اضطراب اجتماعی یکی از شایع ترین اختلالات اضطرابی است و حدود ۱۳ درصد از کل جمعیت جهان نشانه های آن را در برهه ای از زندگی خود تجربه می کنند. افراد مبتلا به این اختلال در تعامل با افراد غریبه، تماس چشمی با افراد و شروع صحبت با دیگران مشکل دارند. اگر چه علت اصلی این اختلال مشخص نیست اما نشانه های آن از کودکی و نوجوانی بروز کرده و عوامل ژنتیکی و محیطی در آن نقش دارند. علاوه بر پیش زمینه های ژنتیکی، برخی عوامل محیطی نیز می توانند در بروز اختلال اضطراب اجتماعی موثر باشند:
- داشتن والدین منتقد، کنترل گر و بسیار محافظت کننده
- اذیت و آزار توسط همسالان در کودکی
- درگیری های خانوادگی و سوء استفاده جنسی
- خلق و خوی خجالتی، کمرویی و انزوا در کودکی
از نشانه های شناختی اختلال اضطراب اجتماعی نیز می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ترس از موقعیت هایی که در آن فرد اطرافیانش را نمی شناسد
- نگرانی از اینکه توسط دیگران مورد قضاوت قرار خواهد گرفت
- ترس از دلسرد یا تحقیر شدن در نتیجه شکست های خود
- فکر کردن به اینکه دیگران متوجه اضطراب و نگرانی او خواهند شد
- نگرانی و اضطراب در مورد اتفاقی که هفته های آینده قرار است رخ دهد
نشانه های فیزیکی این اختلال نیز شامل قرمز شدن صورت، عرق کردن بیش از حد، لرزیدن دست ها، تنش و گرفتگی عضلانی و تند زدن قلب هستند. برای درمان این اختلال معمولاً از ترکیبی از روش های گفتار درمانی و داروهایی مانند بنزودیازپین ها و بلاکرها بتا استفاده می شود.
فوبیاهای خاص: این فوبیاها شامل ترس شدید از یک شیء یا موقعیت خاص محیطی است. در بیشتر موارد، فوبیا شامل حس خطر یا ترس از آسیب دیدن است. برای مثال افراد مبتلا به اختلال برون هراسی از این بیم دارند که در یک موقعیت یا مکان بدون امکان فرار گرفتار شوند. نشانه های فوبیا می توانند در صورت قرار گرفتن در معرض شیء یا موقعیتی خاص یا گاهی صرفاً فکر کردن به یک چیز ترسناک رخ دهند. از نشانه های عمومی همراه با فوبیاها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سرگیجه، رعشه و افزایش ضربان قلب
- تنگی نفس
- دل پیچه
- احساس غیرواقعی بودن شرایط
- ترس از مرگ
- وسواس بیش از حد در مورد شیء یا موقعیت ترسناک
در برخی موارد این نشانه ها به بالاترین حد ممکن رسیده و وارد مرحله حمله اضطرابی می شوند. در نتیجه این علائم، برخی از افراد شروع به منزوی کردن خود نموده که به مشکلات حاد در زندگی روزمره و حفظ روابط با اطرافیان منجر می شود. در برخی موارد نیز فرد به دلیل نگرانی مداوم از بیماری غیرواقعی خود یا قریب الوقوع بودن مرگ به پزشک مراجعه می کند. فوبیاهای خاص بیشتر مربوط به حیوانات است اما به طور کلی در چهار دسته: موقعیتی، حیوانی، درمانی و محیطی تقسیم بندی می شوند. از موارد متداول این فوبیاها می توان به ترس از عنکبوت، سگ، سوزن، فاجعه های طبیعی، ارتفاع یا پرواز اشاره کرد. دسته بندی های اصلی فوبیاهای خاص و مثال هایی از آن ها به شرح زیر هستند:
- محیط طبیعی: ترس از نور، آب و طوفان
- حیوانات: ترس از مار، جوندگان، گربه و پرندگان
- درمانی: ترس از دیدن خون یا رفتن نزد پزشک
- موقعیتی: ترس از پل، ترک خانه یا رانندگی کردن
اختلال وحشت یا پَنیک (Panic disorder): این اختلال روانی نوعی از اختلالات اضطرابی است که با حملات وحشتی شدید و متعدد همراه است. فرد مبتلا به اختلال وحشت ممکن است نشانه هایی مانند احساس شدید ترس و وحشت، نفس نفس زدن و افزایش شدید ضربان قلب را تجربه نماید. این افراد ممکن است چنین نشانه هایی را به صورت غیرمنتظره و بدون هیچ دلیل واضحی تجربه کنند اما این نشانه ها می توانند در شرایط یا رخدادهای خاصی نیز بروز کنند.
نشانه های اختلال وحشت عبارتند از:
- احساس ترس شدید که بدون اخطار قبلی و به یکباره رخ می دهد
- نشانه هایی شامل تند تند زدن قلب، عرق کردن، رعشه، بی حسی در دست ها و پاها، سرگیجه، ضعف، درد در قفسه سینه و نفس نفس زدن
- در طی حمله وحشت افراد حسی شبیه حمله قلبی یا در حال مرگ پیدا می کنند
- ترس مداوم از این که حمله ای دیگر به زودی رخ خواهد داد
- تغییرات رفتاری در نتیجه وقوع حملات وحشتی از قبلی اجتناب از قرار گرفتن در موقعیت ها، مناطق یا ارتباط با اشیاء خاص به دلیل اینکه ممکن است آن ها باعث بروز حملات مشابهی شوند.
این نوع اختلال اضطرابی نیز می تواند زندگی فرد را دستخوش تغییر کرده و زندگی او را محدود سازد زیرا فرد مبتلا رفته رفته از قرار گرفتن در موقعیت ها یا مکان های خاصی اجتناب کرده و تعاملات خود را کاهش می دهد. برای مثال شخصی که در یک محیط شلوغ فروشگاهی دچار حمله وحشتی شده از رفتن به چنین مکان هایی خودداری خواهد کرد تا از وقوع حملاتی مشابه پیشگیری نماید.
اختلال اضطراب جدایی (Separation anxiety disorder): اختلال اضطراب جدایی یا انفصال به ترس از دور افتادن از نزدیک ترین فرد اطلاق شده که اغلب در کودکان دیده شده و به صورت چسبیدن به فرد مورد نظر و کج خلقی بروز می کند. این رفتار بخشی طبیعی و نرمال از خلق و خوی کودکان بین سنین ۸ تا ۱۴ ماهگی است اما در صورت بروز در کودکان بالاتر از این سن به هیچ عنوان نمی توان آن را طبیعی دانست بخصوص اگر بیش از حد باشد.
در کودکان کمتر از ۲ سال این گونه رفتارها مرحله ای طبیعی از رشد کودک بوده و معمولاً با هدف منصرف کردن والدین از ترک کودک انجام می گیرد که نشانه های آن عبارتند از:
- گریه شدید
- چسبیدن به بدن یا لباس والدین
- جیغ زدن
- اجتناب از تعامل با فرد مراقبت کننده یا دیگر همسالان
اضطراب جدایی در سنین بالاتر
در برخی از کودکان بالای ۲ سال، به خصوص کودکان خجالتی و کمرو، طبیعی است که برای جلوگیری از ترک شدن توسط والدین رفتارهای مشابهی دیده شود. در مقابل، فرد مراقبت کننده یا والدین باید کودک را به سمت مشارکت در فعالیت های گروهی سرگرم کننده سوق دهند. کودکان بالاتر از دو سالی که به این تلاش ها پاسخ نداده و نشانه های شدیدی از ترس از جدایی را نشان می دهند از اختلال اضطراب جدایی رنج می برند. برخی از نشانه های اختلال اضطراب جدایی بدین شرح هستند:
- سر درد
- دل پیچه
- ترس شدید و نگرانی که در هنگام جدایی، اتفاق بدی برای والدین یا خود کودک رخ دهد
- امتناع مطلق از مشارکت در فعالیت های جمعی کودکانه و گریه مداوم در طول مدت جدایی
برای رفع این نگرانی در کودکان باید خیلی ساده همه چیز، از دلیل رفتن تا زمان بازگشت را برای کودک تشریح کنید. در صورتی که به تازگی او را به یک مهد کودک یا مدرسه جدید برده اید چند بار اول را همراه او باشید. قبل از ترک او سعی کنید او را به شخص دیگری عادت دهید. هنگام ترک کودک سعی نکنید او را گول بزنید، او را بغل کرده، ببوسید و بدون توجه به گریه ها و جیغ های او محل را ترک کنید. در روزهای ابتدایی برای مدت کوتاه تری او را تنها بگذارید و رفته رفته این زمان را افزایش دهید. به یاد داشته باشید که هیچگاه به کودک دروغ نگفته و طبق همان چیزی که به او قول داده اید، به موقع نزد او بازگردید.
