مهارت مخاطبان در مقابل شبه رسانه ها و غبارشایعات

پایگاه خبری تریتا نیوز ، مهدی هاشملو – روزنامه نگار ، کارشناس ارشد مدیریت رسانه ، نمی توان از تأثیرات شگرف رسانه بر جهت دادن به اخبار و وقایع موجود در اقصی نقاط دنیا چشم پوشی کرد، حال اینکه این اخبار درست بوده و دستکاری نشده باشد.
شاید مقایسه قدرت تأثیر رسانه با بمب اتم قدری اغراق آمیز باشد. اما بدون شک هم اکنون به هیچ عنوان نمی توان قدرت و نقش رسانه را در شکل دهی به افکار عمومی انکار نمود و در واقع باید پذیرفت که «وسایل ارتباط جمعی، ابزاری اجتماعی-فرهنگی به معنای عالی آن هستند» (ساروخانی،۱۳۸۲: ۱۰۰).
«مک لوهان»، تئوریسین رسانه ها، رسانه ها را به سرد و گرم تقسیم می کند. از نظر او یک تفاوت عمده میان رسانه های گرمی مثل رادیو، ماهواره و… و رسانه سردی چون تلفن وجود دارد. از نظر وی وقتی که رسانه ای بتواند یکی از حواس انسانی را امتداد بخشد و حساسیت بالایی را ایجاد سازد، رسانه گرم خوانده می شود. هر چند در این بخش بیشتر آن چیزی که مد نظر است رسانه گرم می باشد، اما به هر حال از تأثیرات رسانه های سرد نیز نباید غافل ماند.
به طور کلی آنچه مهم است این است که رسانه ها این روزها توانسته اند خود را به زندگی ما تحمیل کنند و حضور آنها را در تمام زوایای زندگی به هیچ عنوان نمی توان انکار نمود. شکل های مختلف رسانه ها را همگی به خوبی می شناسیم (از کتاب و روزنامه گرفته تا رادیو و تلویزیون، ماهواره، اینترنت و امروز که رسانه های اجتماعی و شبکه هایی که تعاملی هستند و همه و همه جزو دنیای رسانه ای قرار می گیرند).
حال بعد دیگر این رسانه ها و اخبار را بررسی می کنیم جایی که رسانه هایی با شرایط و قدرتی بالاتر وارد جامعه امروزی شده است.
با این شرایط رشد رسانه ها، شناخت اطلاعات واقعی از شبه اطلاعات یا اطلاعات آلوده کار دشواری است و از سویی دیگر رشد قارچ گونه کانال ها و شبکه های اجتماعی بسیاری از مخاطبان را نیز به خطا می‌برد و موجبات تشویش اذهان جامعه را فراهم می کند، شاید برخی از مدیران و مخاطبان به تعداد ممبرهای یک کانال به عنوان دلیلی بر رجوع به آن کانال بنگرند، این در حالی است که تعداد ممبر و یا عضوهای آن کانال به هیچ وجهی نشان دهنده استناد به آن کانال و یا پیج نیست.
انواع و اقسام داده های جعلی و شایعات ساختگی روزانه درباره مسایل مختلف براساس اهداف مختلف در حال تولید شدن است.
علت اصلی ترویج شایعات ذکر شده را میتوان این چنین دانست که وقتی ابهام در زمینه یک موضوع خاص، بالا باشد و اهمیت زیادی نیز در همان موضوع خاص وجود داشته باشد، شایعه شکل می گیرد. ابهام ضربدر اهمیت موضوع، باعث شکل گیری شایعه می شود و هر چه شدت این دو خصیصه بالاتر برود، شایعه بزرگتر خواهد بود و متاسفانه در حال حاضر در جامعه ما، جنبه های ناشناخته موضوعاتی همانند علل گرانی و رشد قیمت ها و حتی بعد از گذشت بیش از ۷ ماه از بیماری و ویروس کرونا بالا است و معمولا در شرایط بحرانی اکثر مردم به جای خواندن و مطالعه کردن و کسب اطلاعات، بیشتر به شنیده ها بسنده و استناد می کنند، غافل از اینکه شنیده ها ناقص است و هر کس، آن بخشی از اطلاعات خود را که به نظر خودش جذاب تر است منتقل می کند و این به جای کمک به خوانندگان بعدی آنان را سردرگم تر می کند.
به طور روزمره ما شایعات، اخبار و ویدیوهایی را می بینیم که غربال کردن آنها در مواردی حتی برای کارشناسان هم دشوار است و بخشی از آن اصالت ندارد و به عبارتی آلودگی اطلاعاتی دارد؛ بدین معنا که داده ها و تحلیل های آن قابل استناد و باور نیست.
بخش زیادی از این آلودگی اطلاعاتی از سوی رسانه های شهروندی ایجاد می شود.
اگر پیش از این نهادهای آموزشی و رسانه ای، سواد اطلاعاتی و رسانه ای را به فراخور حال مردم آموزش داده بودند؛ افراد در مواجهه با این شبه اطلاعات و اطلاعات آلوده در قالب خروجی های مثل اخبار و گزارش و عکس و فیلم موضع تدافعی حتی به صورت حداقلی هم که شده می گرفتند.
سواد رسانه به این معنا که مخاطبان و کاربران قبل از استفاده از اطلاعات و اخبار کمی تامل کنند و درباره منبع آن و صحت اطلاعات بیندیشند و اصولا این اطلاعات را با عقلانیت خود بسنجند.
بسیاری از مصرف کنندگان اطلاعات در قامت مخاطب و کار فضای مجازی عادت کرده اند که به نهضت کپی –پیست بپیوندند و هر اطلاعات‌ و شبه اطلاعاتی را بدون توجه به محتوا به دیگران ویروس وار منتقل کنند.
حتی صدها شایعه و اطلاعات دروغ و حاشیه های برجسته شده هر ساعته خلق می شود که باعث می شود اطلاعات درست و صحیح و شفاف گم شود.
برخی مخاطبان دقت و توجه کافی به محتوا ندارند در حالی که محتوا می تواند دستکاری شده، سخیف و بی ارزش و محتوای غیر واقعی باشد.
منظورم از محتوا صرفا سیاسی نیست و گاهی در قالب اخبار بهداشتی همانند ویروس کرونا باشد و گاه در شکل اطلاعات تاریخی و مواردی درباره کمبود کالا و دیگری مواردی که میتواند در جامعه تشنج ایجاد کرده و باعث نگرانی و دلهره همگان شود.
راه مقابله با این غبارگرفتگی خبری، داشتن رسانه هایی فعال و به دور از حاشیه و ارائه اطلاعات واقعی و جلب اعتماد مردم است که مردم به رسانه های معتبر رجوع داشته و بتوانند با اطمینان اخبار مورد نظر را در اختیار داشته باشند و تفکیکی قائل شدن از سوی مخاطبان برای انتخاب رسانه های خود است که ضمن دریافت اطلاعات بتوانند با سواد رسانه ای و آموزش هایی که داشتند قدرت تشخیص را داشته باشند.