آب‌های زیرزمینی، مهم‌ترین منبع آب شیرین جهان
به گزارش بهداشت نیوز: آب های زیرزمینی مهم ترین منبع آب شیرین جهان هستند. آب آشامیدنی ۲ میلیارد نفر مستقیما از آب های زیرزمینی تامین می شود و برای آبیاری بزرگ ترین بخش تهیه غذا در جهان استفاده می شود.
با این حال، در بسیاری از مناطق در سراسر جهان، منابع آب زیرزمینی تحلیل می روند، زیرا با سرعتی بیش از بارش باران و برف و فرو رفتن آنها در خاک، از زیر زمین برداشت می شوند. علاوه بر این، در بسیاری از موارد، ما هنوز هم در مورد این که چقدر زمان داریم تا قبل از این که تخلیه آب های زیرزمینی تاثیرات ویران کننده ای بر سیستم های زیست محیطی و اجتماعی و اقتصادی داشته باشد، در حال بحث و محاسبه ایم. حال آن که این اثرات ویرانگر در حال حاضر هم مشاهده می شود.
بیشترین تاثیر مستقیم تخریب آب های زیرزمینی کاهش سطح آب های زیرزمینی است. تاثیر مستقیم بعدی، افزایش هزینه های پمپاژ آب زیرزمینی خواهد بود، بنابراین هزینه های حفر چاه های عمیق تر نیز افزایش خواهد یافت. یکی از عوارض غیر مستقیم کاهش سطح آب، تخلیه بافت زمین است که در حال فروپاشی تدریجی است. در بسیاری از شهرهای ساحلی و دلتاها، افزایش میزان وقوع سیل باعث بروز خساراتی بالغ بر میلیاردها دلار در سال می شود. در کنار این، کاهش سطح آب های زیرزمینی منجر به کاهش ورود آب های زیرزمینی به رودخانه ها، تالاب ها و دریاچه ها می شود که باعث می شود شاهد رودخانه هایی باشیم که خشک شده اند، تالاب هایی که دیگر پایدار نیستند و اکوسیستم های وابسته به آب زیرزمینی که آسیب دیده اند.
در دهه های گذشته، تقاضای جهانی آب زیرزمینی بیش زا دو برابر شده است. این خواسته ها به دلیل رشد جمعیت و تغییرات اقلیمی در آینده هم افزایش خواهد یافت.
افزایش تقاضا و اثرات منفی تخریب آب های زیرزمینی موجب بروز مسئله مهمی می شود؛ چه زمانی در آینده برای استفاده از آب های زیرزمینی جهانی محدودیت به وجود می آید؟ زمانی که سطح آب های زیرزمینی به سطحی برسد که برای انتفاع بشر غیر قابل دسترس باشند یا این که جریان های آب های زیرزمینی دیگر نمی توانند رودخانه ها را پر کنند.
کی و کجا به مرز محدودیت خواهیم رسید؟
نتایج نشان می دهد که در حال حاضر میزان آب بسیاری از آبخوان های بزرگ، به خصوص برای مناطق شدید آبی در مناطق خشک جهان، مانند هند، پاکستان، غرب ایالات متحده آمریکا و مکزیک به شدت کاهش یافته است. مناطق جدیدی که در معرض تخریب آب های زیرزمینی قرار دارند، در آینده ای نزدیک، مانند اروپای شرقی و آفریقا، پیشرفت خواهند کرد. پیش بینی های آینده نشان می دهد که برخی از مناطق مانند دره مرکزی و آبخوان دشت های بلند، با برنامه ریزی های اخیر دانشمندان تا حدی بهبود می یابند. با این وجود، به دلیل تغییرات آب و هوایی، نیاز به آب زیرزمینی در محیط زیست افزایش می یابد.
به عنوان یک قاعده کلی، زمانی که آب های زیرزمینی برای یک کشاورز محلی غیر قابل دستیابی است، حد اقتصادی محدود می شود، یعنی تقریبا زمانی که سطح آب به بیشتر از ۱۰۰ متر زیر زمین برسد. در سال ۲۰۵۰، ۲۶ تا ۳۶ درصد جمعیت جهان در مناطقی زندگی خواهند کرد که در آن محدودیت بهره برداری وجود خواهد داشت. بدیهی است، این ناپایداری و کاهش سطح آب های زیرزمینی به کاهش توسعه محلی منجر خواهد شد و تنشی بزرگ در نظام اجتماعی و اقتصادی جهانی ایجاد خواهد کرد.
شبیه سازی در مقیاس جهانی
برای پاسخ به سوال اصلی، اثرات آب های زیرزمینی در جریان رودخانه های پایین دست، سطح آب های زیرزمینی در سراسر جهان و نیز این که چه رودی در تغییر فرکانس جریان پایین رودخانه و تغییر سطح آب های زیرزمینی تاثیر می گذارد، باید بررسی شود. در این مقاله از یک مدل فیزیکی مبتنی بر ia برای شبیه سازی جریان آب رودخانه ها و آب های زیرزمینی استفاده شده است. این شبیه سازی با محاسبات بسیار دقیق و با وضوح بالا (حدود ۱۰×۱۰ کیلومتر) در مقیاس جهانی، تقاضای کل آب برآورد شده شامل کشاورزی، صنعتی و داخلی را در بر می گیرد. اینجا بر اساس موجود بودن منابع، برای میزان آب های زیرزمینی و آب های سطحی تخمین هایی زده شده و اطلاعات قابل توجهی را برای پیش بینی های آینده – که تحت تاثیر تغییرات آب و هوایی و مناطقی که محل زندگی هستند – شبیه سازی کرده است. سپس یک مدل آب زیرزمینی در سطح جهانی را توسعه داده است.
این شبیه سازی ها برای گذشته و آینده (۲۰۵۰-۱۹۶۰) صورت گرفته و نتایج شامل نقشه ها، مسیرها و نوسانات آب های زیرزمینی و همچنین روند تخلیه رودخانه ها است.
در نتیجه، اکثر ذخایر آب زیرزمینی ما پنهان هستند و مقادیر برداشت آب زیرزمینی از میزان تجدید آن فراتر رفته و در زمان کوتاهی تخریب می شوند. تقاضای رو به رشد جهان برای آب و تغییرات آب و هوایی مورد انتظار، ذخایر آب زیرزمینی ما را تحت فشار قرار داده است. بیش از دو سوم از کل آب های زیرزمینی برای تولید مواد غذایی استفاده می شود و این با توجه به این که هر ساله جمعیت جهان ۸۳ میلیون نفر افزایش می یابد، واقعا نگران کننده است.
بدین ترتیب، پیشرفت دانش ما در مورد مقدار آبی که می توانیم در آینده ای نزدیک استفاده کنیم و اجتناب از اثرات منفی زیست محیطی و اجتماعی و اقتصادی مصرف بی رویه آب، بسیار مهم است. مطالعه ای مانند این به آگاه سازی مردم کمک می کند و می تواند راهنمای خوبی برای استفاده از آب های پایدار در سراسر جهان در جهت غلبه بر مناقشات سیاسی احتمالی آب، کاهش فرسایش اجتماعی و اقتصادی و همچنین برای حفظ چرخه تولید مواد غذایی در آینده باشد.
سازمان بهداشت جهانی درباره آب چه نگرانی هایی دارد؟
طبق گزارش جدید سازمان بهداشت جهانی و یونیسف، حدود ۳ نفر از ۱۰ نفر در سراسر جهان و یا ۲.۱ میلیارد نفر از دسترسی به آب آشامیدنی در محل زندگی شان محرومند و ۶ نفر از ۱۰ نفر یا ۴.۵ میلیارد نفر از نبود بهداشت مدیریت شده رنج می برند.
گزارش برنامه نظارت مشترک (JMP)، که در رابطه با تعیین بهداشت آب های آشامیدنی سراسر جهان اجرا شده بود، طی پروژه ای با عنوان «مدیریت ایمن» به این نتیجه رسید که نزدیک به دو سوم مردم جهان – مخصوصا در مناطق روستایی – از بهداشت مدیریت شده برخوردار نیستند. دکتر ندروس گیریسوس، مدیرکل سازمان جهانی بهداشت، می گوید: «آب سالم و بهداشت در خانه نباید الزاما از آن کسانی که ثروتمند هستند و یا در مراکز شهری زندگی می کنند باشد. اینها از اساسی ترین الزامات برای سلامت انسان است و همه کشورها مسئولیت دارند تا اطمینان حاصل شود که همه می توانند به این امکانات اولیه دسترسی پیدا کنند.»
بیماری ها
از سال ۲۰۰۰، میلیاردها نفر به خدمات آب آشامیدنی و بهداشت عمومی دسترسی داشته اند. اما این خدمات لزوما آب سالم و بهداشتی را ارائه نمی دهند. بسیاری از خانه ها، مراکز بهداشتی و مدارس همچنان هنوز برای تمیز کردن دست ها آب و صابون ندارند. این باعث می شود که سلامت همه افراد – مخصوصا کودکان – در معرض خطر بیماری هایی مانند اسهال باشد. در نتیجه، هر ساله ۳۶۱ هزار کودک زیر ۵ سال به دلیل اسهال جان می بازند. بهداشت و سلامت ضعیف و آب آلوده نیز به انتقال بیماری هایی مانند بیماری وبا، دیسانتری، هپاتیت A و تیفوئید مرتبط است.
اسهال شناخته شده ترین بیماری مربوط به آب و غذای آلوده است اما خطرات دیگری نیز وجود دارد. تقریبا ۲۴۰ میلیون نفر سالانه به اسیدومتومیس – بیماری حاد و مزمن ناشی از کرم های انگلی موجود در آب آلوده مبتلا می شوند. در بسیاری از نقاط جهان، حشراتی که در آب زندگی می کنند و تکثیر می شوند، بیماری هایی مانند تب دنگ را انتقال می دهند. برخی از این حشرات شناخته شده اند و بعضی هنوز ناشناخته اند.
خانواده ها
در ۹۰ کشور پیشرفت به سوی بهداشت ایمن بسیار آهسته است، به این معنی که تا سال ۲۰۳۰ به پوشش جهانی نمی رسند. بسیاری از کشورها اطلاعاتی درباره کیفیت خدمات آب و فاضلاب ندارند. این گزارش شامل برآورد ۹۶ کشور در مورد آب آشامیدنی قابل مدیریت و ۸۴ کشور، در زمینه بهداشت و ایمنی مدیریت شده است. در کشورهای دارای اختلال یا ناآرامی، کودکان چهار برابر کمتر از خدمات آبرسانی اولیه استفاده می کنند و خدمات بهداشتی دریافتی آنها دو برابر کمتر از استاندارد آن در سایر کشورها است.
بین خدمات مناطق شهری و روستایی شکاف بزرگی وجود دارد. در شهرها دو نفر از سه نفر دارای آب آشامیدنی ایمن و سه نفر از پنج نفر با خدمات بهداشتی مدیریت ایمن در مناطق شهری زندگی می کنند. از ۱۶۱ میلیون نفر که از آب های سطحی تصفیه نشده (از دریاچه ها، رودخانه ها یا کانال های آبیاری) استفاده می کنند، ۱۵۰ میلیون نفر در مناطق روستایی زندگی می کنند.
از ۴.۵ میلیارد نفر که بدون بهداشت و سلامت مدیریت شده زندگی می کنند، ۲.۳ میلیارد هنوز خدمات بهداشتی اولیه هم ندارند. این شامل ۶۰۰ میلیون نفر است که توالت یا حمام شان با خانواده های دیگر مشترک است و ۸۹۲ میلیون نفر – بیشتر در مناطق روستایی – در معرض کمبود سرویس بهداشتی هستند. با توجه به رشد جمعیت، دفع زباله در هوای باز در مناطق جنوب صحرای آفریقا و اقیانوسیه افزایش یافته است.
خدمات آب آشامیدنی ایمن و بهداشت مدیریت شده به معنای آب آشامیدنی بدون آلودگی است که در هنگام نیاز در خانه وجود دارد و سرویس های بهداشتی که به شبکه فاضلاب متصل و از نظر بهداشتی قابل قبول باشد.
خدمات اساسی به معنای داشتن یک منبع آب آشامیدنی محافظت شده است که کمتر از سی دقیقه طول می کشد تا آب را جمع آوری کند، یا استفاده از یک توالت یا حمام بهبود یافته که لازم نیست با خانواده های دیگر به اشتراک گذاشته شود و امکانات اولیه مثل آب و صابون در خانه وجود داشته باشد.
چالش ها
تغییر آب و هوا، افزایش خطر کمبود آب، رشد جمعیت، جابجایی جمعیتی و شهرنشینی در حال حاضر چالش بزرگی برای سیستم های تامین آب را به وجود می آورد. تا سال ۲۰۲۵ نیمی از جمعیت جهان در مناطق کم آب زندگی خواهند کرد. استفاده دوباره از فاضلاب برای بازیافت آب یا انرژی، تبدیل به یک استراتژی مهم شده است. کشورهای در حال توسعه بیشتر از فاضلاب برای آبیاری استفاده می کنند که ۷% از سهم آبیاری را تشکیل می دهد. اگرچه این عمل در صورت انجام نادرست باعث خطرات بهداشتی می شود، مدیریت ایمنی فاضلاب می تواند مزایای متعددی از جمله افزایش تولید آب و انرژی را داشته باشد.
گزینه هایی برای افزودن منابع آب آشامیدنی و آبیاری با توجه به کاهش وابستگی به آب های زیرزمینی و منابع جایگزین، از جمله فاضلاب ادامه خواهد یافت. تغییرات آب و هوایی منجر به نوسانات بیشتری در میزان آب باران شده است و مدیریت کیفیت منابع آب باید بهبود یابد تا آب بهتر و با برنامه ریزی ارائه شود.
توسعه پایدار
اهداف توسعه پایدار که برای حصول اطمینان از در دسترس بودن و مدیریت پایدار آب و بهداشت برای همه تدوین شده است، JMP پیگیری دو هدف زیر را دنبال می کند:
هدف ۱: تا سال ۲۰۳۰ دستیابی به دسترسی جهانی و عادلانه به آب سالم و بهداشت برای همه به دست بیاید.
هدف ۲: تا سال ۲۰۳۰ دسترسی به بهداشت ایمن، عادلانه و مناسب برای همه و پایان دادن به مرگ هنگام زایمان با توجه ویژه به نیازهای زنان و دختران و کسانی که در شرایط آسیب پذیر هستند مهیا شود.
JMP نیز به نظارت بر «توسعه پایدار ۱» دارد و به آن کمک می کند تا فقر را در تمام اشکال خود و در همه جا به پایان برساند و «توسعه پایدار ۲» نیز برای اطمینان از آموزش و پرورش با کیفیت، فراگیر و عادلانه و ترویج فرصت های یادگیری مادام العمر برای همه میسر شود. اهداف برنامه توسعه پایدار ۲ از این قرارند:
تضمین شود که امکانات امن، فراگیر، موثر و غیر خشونت آمیز آموزشی برای کودکان در همه جای دنیا فراهم خواهند کرد.
آب سالم و بهداشتی نیز برای حصول اطمینمان از زندگی سالم و ارتقاء سلامتی همه در همه سنین ضروری است. کشورها در تلاشند تا به میزان قابل توجهی تعداد مرگ و بیماری های ناشی از مواد شیمیایی خطرناک و آلودگی هوا، آب و خاک را تا سال ۲۰۳۰ کاهش دهند. علاوه بر این، کاهش مرگ و میر مادران و پایان دادن به فوت قابل پیشگیری نوزادان و کودکان نیز در دستور کار نهادهای بهداشتی کشورهاست.
پاسخ WHO
سازمان بهداشت جهانی به عنوان مقام بین المللی در زمینه بهداشت عمومی و کیفیت آب، تلاش های جهانی را برای جلوگیری از انتقال بیماری های آب انجام داده و به دولت ها توصیه می کند تا بر اهداف و مقررات مبتنی بر سلامت تاکید کنند. WHO مجموعه ای از دستورالعمل های کیفیت آب را از جمله استانداردهای آب آشامیدنی، استفاده ایمن از فاضلاب و محیط های آبی تفریحی تدوین می کند. دستورالعمل های کیفیت آب مبتنی بر مدیریت ریسک هستند و همچنین از سال ۲۰۰۴ دستورالعمل های مربوط به کیفیت آبا آشامیدنی شامل ارتقاء طرح های ایمنی آب برای شناسایی و جلوگیری از خطرات، قبل از آلودگی آب است.
برنامه نظارت مشارکت سازمان بهداشت جهانی برای تامین آب و بهداشت، طبق مکانیسم رسمی سازمان ملل متحد است که با نظارت بر پیشرفت کشوری، منطقه ای و جهانی و به ویژه در راستای اهداف توسعه پایدار مربوط به دسترسی جهانی و عادلانه آب آشامیدنی و بهداشت انجام می شود. تجزیه و تحلیل JMP کمک می کند تا با استفاده از نظرسنجی های خانوار که در سطح جهانی پشتیبانی می شود، ارتباط بین استفاده ازی آب و امکانات بهداشتی و کیفیت زندگی برقرار شود و به عنوان مرجع معتبر برای تصمیم گیری های سیاسی و تخصیص منابع، به ویژه در سطح بین المللی عمل می کند.
دستورالعمل برای کیفیت آب آشامیدنی
از سال ۲۰۱۴ سازمان بهداشت جهانی محصولات بهداشتی، درمانی خانگی را بر اساس معیارهای عملکرد سلامت WHO و از طریق برنامه بین المللی خود برای ارزیابی فناوری های تصفیه آب خانگی، مورد آزمایش قرار داده است. هدف طرح این است که اطمینان حاصل شود که مکانیسم های کنترل و نظارت در سطح ملی تقویت می شود تا از هدف گیری مناسب و استفاده مداوم و صحیح از چنین محصولاتی حمایت کند.
سازمان بهداشت جهانی در رابطه با بهداشت و نظافت و آب و نیز بهداشت عمومی در مراکز بهداشتی و درمانی، با سازمان یونیسف همکاری نزدیکی دارد. در سال ۲۰۱۵ این دو سازمان به طور مشترک پروژه WASH FIT (آبا و بهداشت برای امنیت درمان) و انطباق روش طرح ایمنی آب را توسعه دادند. هدف WASH FIT این است که امکانات کوچک و اولیه مراقبت های بهداشتی در محیط های کم و متوسط را از طریق ارزیابی، اولویت بندی ریسک و تعریف اقدامات خاص و هدفمند به سمت پیشرفت هدایت کند.
بحران آب بحران سلامتی است
آب به هر جنبه ای از زندگی متصل است. دسترسی به آب سالم و بهداشتی به سرعت می تواند مشکلات را به قدرت تبدیل کند؛ تحصیلات را رشد دهد، فرصت های کاری را توسعه دهد و سلامت زنان، کودکان و خانواده های سراسر جهان را بهبود بخشد.
امروز از هر ۹ نفر یک نفر به آب سالم دسترسی ندارد؛ یک نفر از ۳ نفر دسترسی به توالت نیز ندارد. مردم بیشتر از این که یک توالت داشته باشند، تلفن همراه دارند. ما می توانیم این را تغییر دهیم. بیایید با هم تلاش کنیم تا قدرت آب برای همه فراهم شود.
- ۸۴۴ میلیون نفر بدون دسترسی به آب سالم زندگی می کنند.
- ۲.۳ میلیارد نفر بدون دسترسی به بهداشت بهبود یافته زندگی می کنند.
بحران زنان
زنان به طور غیر مستقیم تحت تاثیر بحران آب قرار دارند زیرا اغلب مسئولیت جمع آوری آب را دارند و این یعنی زمان آنها دور از کار، مدرسه و مراقبت از خانواده سپری می شود. فقدان آب و بهداشت، زنان را در چرخه فقر قرار می دهد.
توانمندسازی زنان برای حل بحران آب بسیار مهم است. مشارکت زنان می تواند ۶ تا ۷ برابر در بهبود پروژه های آب موثر باشد. وقتی زنان به آب سالم دسترسی پیدا می کنند می توانند مهارت های خارج از نقش سنتی خود را دنبال کنند و از استقلال بیشتری برخوردار شوند.
- ۲۶۶ میلیون ساعت، زمانی است که زنان و دختران هر روز برای دسترسی به آب مصرف می کنند.
یک بحران بهداشتی
بحران آب، بحران سلامتی است. دسترسی به آب سالم و بهداشتی به معنای فرصت برای بهبود سلامت و توانایی برای کمک به مبارزه با بیماری است. دسترسی به آب سالم به معنای بهبود سلامتی زنان و دخترانی است که دیگر نیازی به صرف زمان در پیدا کردن مکانی برای دسترسی به آب ندارند. این به معنای کاهش میزان مرگ و میر کودکان و مادران است، به معنای افزایش شأن و کاهش استرس روانی برای دختران و زنان است، این که آسیب جسمی از طریق حمل بارهای سنگین آب کاهش می یابد و خطر تجاوز جنسی کاهش و امنیت افزایش می یابد زیرا زنان و دختران مجبور نیستند به محل های دور افتاده و خطرناک بروند تا زندگی را ادامه بدهند.
- هر ۹۰ ثانیه، یک کودک از یک بیماری مرتبط با آب می میرد.
- یک میلیون نفر هر ساله با آب ناسالم و بیماری های بهداشتی کشته می شوند.
بحران کودکان و آموزش و پرورش
کودکان اغلب مسئول جمع آوری آب برای کمک به خانواده های شان هستند. این زمان دور از مدرسه و بازی سپری می شود. دسترسی به آب سالم و بهداشتی این امر را تغییر می دهد. کاهش زمان صرف شده برای جمع آوری آب، شانس حضور در مدرسه را افزایش می دهد. دسترسی به آب سالم در هر زمان به کودکان فرصت می دهد تا آینده ای روشن داشته باشند.
- سومین علت اصلی مرگ و میر کودکان، اسهال و بیماری های عفونی است.
بحران اقتصادی
زمان صرف آب جمع آوری شده یا جستجوی بهداشتی مناسب باعث صرف میلیاردها دلار در چرخه اقتصاد دنیا شده است. دسترسی به آب سالم و بهداشت باعث می شود که زمان صرف شده، صرفه جویی شود و به خانواده ها فرصت بیشتری برای تحصیل و فرصت های شغلی بدهد که این به کُند شدن چرخه فقر کمک می کند.
۳۲ میلیارد دلار سود اقتصادی هر ساله از کاهش در هزینه های مراقبت های بهداشتی است. البته اگر دسترسی جهانی به آب و بهداشت عمومی وجود داشته باشد.
حقایقی درباره مصرف جهانی آب های زیرزمینی
- آب های زیرزمینی با میزانی بیش از ۹۸۲ کیلومتر مکعب در سال، رتبه اول استخراج مواد خام در جهان را دارند.
- بیش از ۷۰ درصد از آب های زیرزمینی در سراسر جهان برای کشاورزی استفاده می شوند.
- آب های زیرزمینی نزدیک به نیمی از میزان آب آشامیدنی را در سرتاسر جهان تامین می کنند.
- در سطح جهانی، تنها حدود ۳۸ درصد از اراضی آبیاری برای آبیاری صحیح و مکانیزه مجهز شده اند.
- حجم کل آب های زیرزمینی در بالای ۲ کیلومتر پوسته قاره ای زمین (بیشتر در آمریکای شمالی یا مناطق مرتفع آسیا) حدود ۲۲.۶ میلیون کیلومتر مکعب است که حدود ۵ میلیون کیلومتر مکعب آن طی ۵۰ سال اخیر برداشت شده است.
- در حال حاضر حجم آب های زیرزمینی به حدی رسیده که اگر آن را در سرتاسر قاره ها بگسترانیم چیزی نزدیک به ۳ متر عمق خواهد داشت.
- بین ۱۵ کشوری که بیشترین میزان برداشت آب زیرزمینی را تا پایان سال ۲۰۱۰ انجام داده اند، نام ایران در رتبه پنجم لیست به چشم می خورد.
