آشتی ورزش و مزاج
طب سنتی معتقد است علاوه بر انسان، فصل‌ها، ساعات شبانه روز، غذاها، نوشیدنی‌ها، میوه‌ها و حتی رفتارها نیز مزاج خاصی دارند و برای حفظ سلامت باید بین همه‌ی این‌ها، تعادلی برقرار باشد.
تعریف ورزش در طب سنتی
براین اساس هر ورزشی می‌تواند مزاج خاصی داشته باشد یا هر عضو بدن ورزش خاصی. برای این که بیشتر در این باره بدانید پیشنهاد می‌کنیم حتما این مطلب را بخوانید.
در طب سنتی ورزش به حرکات ارادی گفته می‌شود که موجب تنفس عمیق و متمادی شود، ضربان قلب را بالا برده و عملکرد آن را تسریع کند.
در نتیحه ورزش مناسب و معتدل برای حفظ سلامتی بدن، ورزشی است که گرم‌کننده‌ی اعضای بدن باشد، مواد زاید را دفع کند و چربی‌ها را بسوزاند. بر این اساس، اگر فردی پیاده‌روی آهسته و بدون تغییر سرعت تنفس و ضربان قلب داشته باشد، از دیدگاه طب سنتی ورزشی انجام نداده است.
ابن‌سینا در جلد اول کتاب قانون گفته است: «هر کسی بتواند با اسلوب صحیح و متناسب با وضعیت جسمی خود (مزاج) ورزش کند. از بیماری‌ها در امان است.»
در طب سنتی تمام اعضای بدن ورزش مخصوص و متناسب با مزاج خود را دارند. به عنوان مثال:
* ورزش چشم، خواندن جمله‌های ریز و دقیق است که باعث تمرکز و تحرک چشم می‌شود.
* ورزش گوش، شنیدن صداهای زیر و آهسته است که قدرت شنوایی را بالا می‌برد.
* ورزش ریه، استفاده از تمرین‌های فن بیان و صداسازی با فرکانس‌های متفاوت است.
* ورزش معده که درمان بیماری‌هایی قلبی، نقرس و انواع تب است، حرکت بر تخت جنبان (فنری) است که مواد زاید بدن را دفع می‌کند.
* دیگر اعضای بدن نیز ورزش‌های مخصوص دارند که باید با مشورت پزشک طب سنتی انجام شود.
تاثیر ورزش بر سلامت جسم
حکمای طب سنتی معتقدند شش اصل ضروری برای حفظ سلامتی وجود دارد که باید متناسب با مزاج فرد در تعادل باشند. این عوامل شش‌گانه عبارتند از: خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها، خواب و بیداری، حرکت و سکون، دفع احتباس، هوا و مسایل روحی و روانی.
اصل حرکت و سکون از دیدگاه طب سنتی در واقع همان ورزش است که نوعی داروی درمانی جهت پیشگیری و درمان بیماری‌ها محسوب می‌شود.
ورزش یک تصفیه کننده‌ی بسیار قوی و مناسب برای رفع امتلا (استفاده‌ی بیش از حد مواد غذایی که موجب چاقی، کبد چرب، بیماری‌های قلبی- عروقی و اختلالات دیگر می‌شود)،
مشکلات ناشی از مصرف مواد غذایی ردی، مانده و بی‌کیفیت، افزودنی‌ها، نگهدارنده‌ها و رنگ‌های خوراکی در مواد غذایی صنعتی، شیوه‌های اشتباه پخت و پز مثل سوختن گوشت‌های کبابی یا استفاده از حرارت بالا، مصرف داروهایی که عوارض جانبی دارند و… است، زیرا مواد زاید داخل و بافت‌ها را که سرچشمه‌ی بسیاری از بیماری‌هاست پاکسازی می‌کند.
با ورزش کردن حرارت بدن بالا می‌رود و در نتیجه گدازشی (ذوب شدن) در سیستم داخلی تمام اعضا اتفاق می‌افتد که موجب دفع مواد سمی و زاید از طریق سیستم ادراری، تعریق و گوارش می‌شود.
افزایش حرارت غریزی بدن، تعیین‌کننده‌ی شاخص حیات و طول عمر است. همچنین باعث طراوت و شادابی پوست، زیبایی، استحکام عضلات و مفاصل، پیشگیری از بیماری‌ها و مشکلات عضلانی می‌شود.
انواع ورزش در طب سنتی و مدرن
در طب مدرن، ورزش به دو دسته‌ی هوازی و غیرهوازی تقسیم می‌شود. ورزش‌های هوازی مانند دویدن، فوتبال، تنیس و والیبال هستند که تنفس و ضربان قلب را افزایش می‌دهند. این ورزش‌ها میزان سوخت و سوز سلول‌های بدن و مصرف انرژی را بالا می‌برند.
ورزش‌های غیرهوازی معمولا به عنوان ورزش‌های بدن‌سازی و قدرتی شناخته می‌شوند.
در طب سنتی، ورزش‌های هوازی مورد قبول هستند زیرا عامل گرم‌کننده‌ی بدن محسوب می‌شوند و باعث طراوت چهره و زیبایی، افزایش ضربان قلب و تند شدن تنفس و احساسی مطبوع و خوشایند می‌شوند.
همچنین ورزش به دو شکل ارادی و غیرارادی است. ورزش‌های ارادی با برنامه‌ریزی قبلی انجام می‌شوند و با توجه به تمرکز مغز روی فعالیت عضلات و مفاصل، سیستم هورمونی، جریان گردش خون، عملکرد رگ‌های عصبی و …، هماهنگی بین تمام بخش‌ها و ارگان‌های بدن به وجود می‌آید.
اما ورزش‌های غیرارادی بستگی به شرایط کاری و سبک زندگی فرد دارد مثل تحرک روزانه‌ی یک کارگر ساختمانی. به تبع، کیفیت ورزش غیرارادی بسیار کمتر از ورزش‌های ارادی است. ورزش‌های ارادی بسته به هدف فرد می‌توانند آهسته، سریع، معتدل، سخت یا ملایم باشند.
ساعت ورزش براساس مزاج
در شماره‌های قبل در مورد حلقه‌ی حیات گفته شده است، براین اساس مهم‌ترین نکته در طب سنتی این است که ورزش و فعالیت‌های روزانه‌ی فرد باید بر اساس مزاج و طبع او انتخاب شود. باید بدانید حرکات ورزشی با کیفیت‌ها (گرم، خشک، سرد و تر) ارتباط دارند.
در بهار با مزاج گرم و تر باید نزدیک به نیمروز که هوا رو به خنکی می‌رود، ورزش کرد. در تابستان که گرم و خشک است باید در اوایل روز و زمان خنکی هوا، در پاییز که سرد و خشک است در حوالی ظهر و در زمستان که سرد و تر است، در عصر ورزش کرد.
ورزش کردن در هوای خیلی سرد یا گرم، توازن بین بدن و محیط خارج را از بین می‌برد، به همین دلیل ممکن است فرد دچار مشکلات متابولیسمی مثل تشنگی شدید، تعریق زیاد و عملکرد نامنظم ارگان‌های بدن شود.
نکته‌ی دیگری که باید به آن توجه داشت این است که مزاج‌های مختلف باید از فعالیت ورزشی در ساعت‌های هم‌گون با مزاج خود پرهیز کنند.
به عبارت دیگر بلغمی‌ها در شب، دموی‌ها در ساعات نزدیک به ظهر که دم بالاست، صفراوی‌ها در ساعات گرم ظهر و سوداوی‌ها در عصر نباید ورزش کنند، زیر ا مزاج این ساعات، کیفیت مزاج آن‌ها را تشدید می‌کند و تشدید کیفیت موجب می‌شود بدن در معرض بیماری و آسیب‌های جسمانی قرار بگیرد.
نوع ورزش و مزاج‌ها
نوع ورزش بر اساس مزاج افراد به دو بخش تقسیم می‌شود:
اول این‌که ورزش انتخابی باید با بنیه‌ی بدن فرد هم‌خوانی داشته باشد. دوم این‌که اندام و اعضای بدن فرد باید تحمل حرکات ورزشی را داشته باشد..
دموی‌ها
افراد دموی چون طبعی گرم و تر با بافت عضلانی حجیم دارند، می‌توانند ورزش‌هایی عضلانی انجام دهند. مزاج‌های دموی باید به حد اعتدال ورزش کنند، زیرا گرمای بیش از حد در بدن باعث افزایش شدید ضربان قلب، فشار خون و … می‌شود و آن‌ها را در معرض خطر قرار می‌دهد.
صفراوی‌ها
صفراوی‌ها در ورزش‌هایی که نیاز به سرعت و قدرت عضله دارد مانند ورزش‌های رزمی موفق‌ترند، زیرا به دلیل گرمی بدن‌شان، مستعد عضلات قوی و به دلیل خشکی مزاج، چابک و سبک وزن هستند. صفراوی‌ها نباید سراغ ورزش‌های سخت بروند زیرا گرمای شدید تولید شده باعث اختلال در ارگان‌های بدن می‌شود.
به همین دلیل قهرمانان رزمی کار معمولا هیکلی متوسط یا حتی لاغر اما قدرت بدنی بالایی دارند.
سوداوی‌ها
سوداوی‌ها به دلیل سردی مزاج در معرض خطر ناشی از حرارت شدید نیستند، اما به دلیل ساختار عضلانی‌شان بهتر است ورزش‌های سخت مانند بدن‌سازی انجام ندهند، زیرا بافت عضلانی آن‌ها توان لازم را ندارد.
بلغمی‌ها
افراد بغلمی به دلیل سرد و تر بودن مزاج خود، ورزش‌های سخت را بهتر انجام می‌دهند و باید بیشتر هم ورزش کنند.
آن‌ها در ورزش‌های بدن‌سازی موفق‌ترند، اما در ورزش‌های استقامتی، بنیه‌ی لازم را ندارند.
مزاج‌های معتدل
مزاج معتدل، مزاجی است که تمام کیفیت‌ها را در حد اعتدال دارد. این طبایع حرکات ورزشی را بهتر انجام می‌دهند و توانایی ورزش‌های سخت را نیز دارند.
ورزش ذهنی
قديمی‌ها معتقد بودند: «عقل سالم در بدن سالم است.» با توجه به این که امروزه علم ثابت كرده داشتن بدني سالم، يكي از شروط لازم براي داشتن ذهني سالم است، باید مغز را نیز ورزش داد. مغز به عنوان يكي از اندام‌هاي انسان، نيازمند ورزش و فعاليتي مستقل از ساير اندام‌هاست و باید آن را به تحرك و فعاليت واداشت. ورزش‌های ذهنی برای مغز مناسب هستند.
نکته‌ی جالب این‌جاست که بر اساس تحقیقات انجام شده، ورزش ذهنی می‌تواند تا ۴۰ درصد ورزش فیزیکی روی بدن اثر بگذارد. یعنی اگر فرد با شرایط خاص و زمان معینی در محیطی آرام، ذهن خود را روی یک حرکت ورزشی متمرکز کند، با توجه به آن که مغز تصویری واقعی از این فعالیت می‌سازد، عضلات و اعضایی که در تصویر ذهنی ورزش می‌کنند، ۴۰ درصد حالت طبیعی رشد خواهند کرد.
بهترین و بدترین ورزش‌ها
بهترین ورزش برای هر مزاج و در هر شرایطی، دویدن است به شکلی که منجر به تنگی نفس و خشکی گلو نشود زیرا تمام اعضای بدن را به کار می‌گیرد، جریان خون و تصفیه‌ی مواد زاید را افزایش می‌دهد و همیشه قابل دسترسی است.
دویدن۳۰ تا ۶۰ دقیقه در روز به ترتیب برای بغلمی‌ها، سوداوی‌ها، دموی‌ها و صفراوی‌ها بسته به سرعت و شدت نیرو، مناسب است.
سایر ورزش‌های عمومی مانند فوتبال، والیبال، تنیس، دوچرخه‌سواری، ایروبیک و … نیز بر همین اساس تحلیل می‌شود.
بدترین ورزش، وزنه‌برداری است.
نکته‌های طلایی
* معمولا برای بدن‌های ناتوان و با بنیه‌ی ضعیف، ورزش‌های سبک مناسب است. بدن‌های نیرومند باید ورزش‌های سخت انجام دهند.
* صفراوی‌ها و سوداوی‌ها نباید ورزش‌های سنگین عضلانی انجام دهند، زیرا طبیعت این افراد اجازه‌ی تحول عضله و حجم‌دهی را نمی‌دهد.
* تقسیم‌بندی ورزش براساس مزاج به سن فرد نیز بستگی دارد. هر چه سن پایین‌تر باشد، تحمل جسمی برای تغییرات بدنی نیز بیشتر است.
* ورزش‌های آبی که معمولا برای بیماری‌های سیاتیک و مبتلا به دیسک توصیه می‌شود، اگر باعث افزایش رطوبت و سستی بدن شوند مناسب نیستند. پس لازم است این افراد هفته‌ای یک‌بار از ورزش‌های آبی استفاده کنند و سپس وارد سونای خشک شوند.
* بیماری‌هایی که سیستم عضلانی، مفاصل، مغز و اعصاب را درگیر می‌کنند نیازمند ورزش هستند. بیماری‌هایی که حرکات ورزشی موجب تشدید علایم و سختی آن‌ها می‌شوند مثل آرتروزهای شدید، مشکلات تنفسی، بیماران قلبی و دیسک باید ورزش‌های ملایم و سبک انجام دهند.
* در خانم‌هایی که تازه زایمان کرده‌اند، افزایش رطوبت باعث چاقی می‌شود. بنابراین بهترین داروی لاغری برای آن‌ها، انجام ورزش‌هایی است که طبع‌شان را معتدل کند.
مضرات ورزش
افراط در حرکات ورزشی می‌تواند باعث آسیب رساندن به بدن شود، زیرا باعث تحلیل حرارت غریزی خواهد شد و بدن را به مرور زمان دچار سردی و رطوبت نامطلوب می‌کند.
