آینده «بقالی» با توسعه فروشگاه های زنجیره ای
در گرمای میان روز، با کلافگی پشت دخلی سوت و کور نشسته است. چهره‌اش به جوان‌های ۲۷ ساله می‌ماند. دور تا دورش را در مغازه‌ای کوچک، مواد خوراکی پرکرده است. از کسب‌وکارش، گلایه دارد: «چه رونقی، از چه بگویم؟ برجام و انتخابات و تمام اینها که مدام می‌گویند، کار ما را نه بهتر می‌کند و نه بدتر. این فروشگاه‌های بزرگ، زنجیره‌ای‌ها و هایپرمارکت‌ها، ما را بیچاره کرده‌اند.
ایران با این مقدمه نوشت: اینجا بقالی پدرم است و بعد اداره‌اش دست من افتاد. ولی هرکسی را می‌بینی، می‌گوید آخر هفته می‌رویم فروشگاه و با تخفیف، همه خریدهایمان را برای خانواده انجام می‌دهیم و خوش هم می‌گذرد.» گلایه‌های این مرد جوان که در مرکز تهران مغازه دارد، تمام آن چیزی است که چهره شهرهای بزرگ را تغییر داده و در دو سه سال گذشته، آرام آرام نظام توزیع را متحول کرده است.
نه تنها در غرب و شمال و محله‌های اعیان نشین، بلکه در شرق و جنوب و سنتی‌ترین محله‌های تهران نیز فروشگاه‌های زنجیره‌ای و هایپرمارکت‌های متعدد سربرآورده‌اند و از فرهنگ خرید مردم گرفته تا اقتصاد خرده‌فروشی، تمام بازار مصرف را متحول کرده‌اند.
سهم ایران ۷ درصد، استاندارد جهانی ۵۰ درصد
امیرخسرو فخریان، رئیس اتحادیه فروشگاه‌های زنجیره‌ای در گفت‌و‌گو با ایسنا می‌گوید: «اکنون سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای از بازار ایران حدود پنج تا هفت درصد است درحالیکه این رقم در دنیا به ۵۰ درصد رسیده و در برخی کشورهای پیشرفته تا ۸۰ درصد پیشروی دارد. گسترش فرهنگ خرید از مراکز زنجیره‌ای باعث شده تا دنیای فروشگاه‌های زنجیره‌ای به فراسوی مرزها پیوند داشته باشد.بدین ترتیب اغلب فروشگاه‌های زنجیره‌ای موفق دنیا، فعالیت‌های خود را در کشورهای دیگر نیز توسعه می‌دهند.»
در سال ۱۳۲۸ تجربه‌های جهانی به ایران رسید و نخستین فروشگاه زنجیره‌ای با نام تعاونی مصرف سپه آغاز به کار کرد. بعد از آن، نخستین شعبه فروشگاه زنجیره‌ای فردوسی در سال ۱۳۳۶ در خیابان فردوسی افتتاح شد، بعد از مدتی به فروشگاه شهر و روستا تغییر نام داد و بعد از انقلاب به یکی از زیرمجموعه‌های وزارت بازرگانی ملحق شد. فروشگاه زنجیره‌ای کوروش نیز در سال ۱۳۴۹ با شراکت حمید کاشانی اخوان و احمد خیامی تأسیس شد و در نهایت تا پیش از انقلاب به ۱۴ فروشگاه رسید.
بعد از انقلاب این فروشگاه‌ها با نام فروشگاه قدس زیر نظر بنیاد مستضعفان فعالیت کرد و در نهایت در اواخر دهه ۷۰ همراه فروشگاه‌های شهر و روستا تعطیل شدند. با همه چالش‌ها، اوضاع به نحوی پیش رفت که حالا ۲۵ هزار نفر در بخش فروشگاه‌های زنجیره‌ای کشور به صورت مستقیم مشغول فعالیت هستند و ۲۵۰۰ شعبه فروشگاهی تحت ۷۰ برند به‌عنوان فروشگاه‌های زنجیره‌ای فعال بوده و بالغ بر ۵ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در این بخش انجام گرفته است.
تأثیر زنجیره ای‌ها بر خرده فروشی ها
حتی اخیراً، شرکت بی‌جی اف ریتیل، اداره‌کننده بزرگترین سوپرمارکت‌های زنجیره‌ای کره جنوبی با برند سی یو اعلام کرده است؛ قراردادی با یک شرکت ایرانی به امضا رسانده که نخستین قرارداد یک سوپرمارکت زنجیره‌ای کره جنوبی برای توسعه فعالیت‌هایش در خارج از این کشور به شمار می‌رود. قاسم تقی‌زاده خامسی، مؤسس فروشگاه شهروند درباره تحولات اخیر بازار مصرف ایران و تأثیرآن بر خرده فروشی‌ها می‌گوید: «در حال حاضر برخی از گمانه زنی‌ها حاکی از آن است که فروشگاه‌ها به رقابت با سوپرمارکت‌های محلی پرداخته‌اند. اما ترویج چنین تفکری اشتباه است.
رقابت به معنای واقعی و با روند درست، می‌تواند به ارتقای سطح خدمات‌رسانی کمک کند. فروشگاه‌های بزرگ کالاها را ارزان‌تر از خرده فروشی‌ها در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌دهند. وظایف دولت نیز در این راستا عرضه کالا با قیمت مناسب است و این امر جز در سایه توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای امکان پذیر نخواهد بود. یقیناً توسعه این فروشگاه‌ها نظام توزیع کشور را تغییر خواهند داد و به استانداردهای جهانی نزدیک‌تر خواهند کرد. خوشبختانه در برنامه ششم توسعه نیز دولت نگاه ویژه‌ای به توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای داشته است.»
بر اساس صحبت‌های فخریان، رئیس اتحادیه فروشگاه‌های زنجیره‌ای، برای جلوگیری از ضرر خرده فروشی‌ها نیز راهکاری اندیشیده شده است: «باید موضوع فروشگاه‌های زنجیره‌ای فرانچایز را دنبال کنیم. بدین صورت که اعطای نمایندگی فروشگاه‌های زنجیره‌ای به واحدهای صنفی که به صورت قانونمند در فعالیت هستند، در دستور کار داشته باشیم. مزایای فروشگاه‌های فرانچایز آن است که فعالیت یک واحد صنفی و کسبه خرده فروش تحت پوشش یک برند قرار می‌گیرد و ضمن افزوده شدن اعتبار وی در بازار می‌تواند از تجربیات و دانش بین‌المللی بهره بگیرد.»
