کمبود آهن چیست؟

تریتا نیوز – معصومه حاجی زاده :به وجود سطوح آهن در بدن که به طور غیرطبیعی پایین است، کمبود آهن می گویند. آهن یک ماده معدنی ضروری برای بدن انسان است که در گوشت قرمز و همچنین در میوه ها و سبزیجات به خصوصی یافت می شود. آهن در بدن برای تشکیل هموگلوبین (پروتئین موجود در گلبول های قرمز خونی) و میوگلوبین (پروتئین موجود در سلول های عضلانی) و نیز عملکرد آنزیم های خاصی که واکنش های شیمیایی بدن را راه می اندازند، ضروری می باشد. آهن در مغر استخوان مورد استفاده قرار می گیرد تا هموگلوبین بسازد. کار هموگلوبین حمل و نقل اکسیژن به وسیله سلول های قرمز خونی در بدن است. اگر سطوح آهن خیلی پایین بیاید، منجر به ایجاد کم خونی کمبود آهن می شود. هنگامی که این اتفاق می افتد، سلول های قرمز خونی کوچکتر از اندازه طبیعی خود می شوند و مقدار کمتری هموگلوبین خواهند داشت.کمبود آهن در نوزادان، نوجوانان و زنان باردار ایجاد می شود که به علت تقاضای زیاد برای آهن و همچنین رشد سریع بدن در این دوران های زندگی می باشد.کمبود آهن مخصوصا در میان زنان قبل از دوران یائسگی به علت از دست دادن منظم آهن در طول دوران قاعدگی، شایع است.

همچنین علت کمبود آهن می تواند به دلایل زیر باشد:

. رژیم غذایی دارای مقدار ناکافی آهن. جذب اندک آهن به علت خارج کردن تمام یا بخشی از معده. بیماری سندرم (نشانگان) روده التهابی. یک اختلال روده ای به نام سلیاک اسپرو

. از دست دادن مزمن خون به یکی از علل زیر:

دوره های قاعدگی شدید خونریزی دهنده به داخل ادرار (که نادر است) و یا خونریزی دهنده به داخل لوله گوارشی (که شایع است).

علائم:

کمبود خفیف آهن ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد. هنگامی که کمبود آهن پیشرفت می کند و تبدیل به کم خونی واقعی می شود، علایمی مانند خستگی، کم آوردن نفس، پوست رنگ پریده و کاهش توانایی ورزش کردن مشاهده می‌شود. افرادی که به مدت طولانی کمبود آهن شدید دارند، گاهی اوقات از مشکلات بلع شکایت می کنند یا درد دهان و زبان دارند. در بعضی موارد، به طور غیر معمول ناخن های شکننده یا نرم و فرورفتگی ناخن ها که ناخن های قاشقی نامیده می‌شود دیده می شود.

۶ علامت و نشانه عجیب و جالب که نشان می دهد شما آهن کافی دریافت نمی کنید:

اگر به تدریج از حالت باروحیه و پرانرژی بودن و سرزندگی به سمت خستگی و ناتوانی و ضعف در بالا رفتن از پله ها رفته‌اید، ممکن است کمبود آهن مقصر باشد. کمبود آهن شایع ترین کمبود تغذیه ای در سراسر جهان است و زنان نسبت به مردان در خطر بالاتری برای ابتلا به کمبود آهن هستند.می توان گفت فردی به طور رسمی مبتلا به کم خونی می باشد، هنگامی که به میزان کافی آهن در بدن وجود ندارد تا مقادیر ضروری هموگلوبین را بسازد. هموگلوبین مهم ترین جزء سلول های قرمز خونی است و همانطور که در بالا گفته شد، مانند یک سیستم حمل و نقل برای اکسیژن در بدن عمل می کند. هنگامی که بدن به میزان کافی آهن ندارد تا  هموگلوبین بسازد، تعدادسلول های قرمز خونی کاهش می یابد و این امر را برای بافت های بدن دشوار تر می سازد تا اکسیژن مورد نیاز خود را دریافت کنند، که عموما منجر به خستگی و کم آوردن نفس (نفس تنگی) می شود.در حالی که خوردن غذاهای سرشار از آهن می تواند به درمان کم خونی کمک کند، با این حال اگر شما واقعا مبتلا به کم‌خونی باشید، احتمالا کمبود آهن موجود در رژیم غذایی شما نمی تواند مشکل اصلی باشد. کمبود آهن بیشتر به علت ناتوانی در جذب آهن، عوارض جانبی داروها یا جراحی ها ، تولید ناکافی سلول های قرمز  خونی یا از دست دادن خون به وجود می آید.در حالی که بعضی از علایم درکمبود آهن، مانند خستگی و کم آوردن نفس مورد انتظار هستند، به نظر می رسد سایر علایم هم وجود دارند که نباید ربطی به سطوح آهن خون داشته باشند. در این جا به ۶ مورد از این علایم می پردازیم:

1. تمایل شدید به خوردن خاک:

اگر هنگامی که کودک بودید خاک می خوردید، احتمالا مبتلابه کمبود آهن بوده اید. به دلایلی هنوز هم محققان خیلی مطمئن نیستند که افرادی که مبتلا به کمبود های شدید آهن هستند، تمایل شدید به اقلام غیرغذایی مانند خاک، خاک رس و سفال، نشاسته ذرت، رنگ، مقوا و مواد شوینده داشته باشند. به این حالت یعنی تمایل شدید به خوردن اقلام غیرغذایی “پیکا” گفته می شود و پی بردن به این رفتار ممکن است دشوار باشد ،زیرا افراد از پذیرفتن اینکه  به خوردن این اقلام عجیب و غریب تمایل دارند سرباز می زنند. اما در مورد بیمارانی که تمایل بیش از حد خود به خوردن اقلام غیرغذایی را گزارش می کنند، غالبا مکمل های آهن به درمان کمبود آهن کمک می کنند.

2. ناخن های قاشقی شکل یا koilonychia:

اگرچه ممکن است ناخن ها به سایر اعضای بدن شما ارتباطی نداشته باشند اما می توانند واقعا اطلاعات زیادی در مورد سلامت شما از جمله اینکه آیا شما مبتلا به کمبود آهن هستید یا نه را در خود جای داده اند. در کنار داشتن ناخن های ضعیف و نازک و شکننده، ناخن های قاشقی شکل نیز می توانند نشان دهنده مشکلات پنهانی مربوط به آهن باشند. در مورد ناخن های قاشقی شکل باید گفت که در این موارد داخل ناخن های شما فرو رفته می شود، که برای شما یک ناخن شبیه قاشق را به وجود می آورد. از آنجایی که ناخن های قاشقی شکل می توانند در اثر صدمه به ناخن انگشت، مواجهه با شوینده های با منبع نفت  و نیز سایر مشکلات – نیز ایجاد شوند، آکادمی آمریکایی پزشکان خانواده به پزشکان توصیه می‌کنند که برای تشخیص کم خونی، زمانی که سایر علل به وجود آورنده ناخن قاشقی شکل واضح و آشکار نباشند، آزمایش خون در خواست دهند.

3. لب های ترک خورده:

با توجه به وجود زمستان های سخت، اتاق های دارای هوای خشک و عادت مکیدن لب ها، تقریبا همه ما درد لب های ترک خورده را تجربه کرده ایم. اما حدود یک سوم افراد مبتلا به کمبود آهن در معرض نوع خاصی از ترک خوردن لب ها موسوم به   angular cheilits( التهاب و ترک خوردگی گوشه لب ها ) هستند که بر گوشه های لب ها در دهان تاثیر می گذارد و این ترک گوشه لب ها می تواند غذاخوردن، خندیدن و حتی فریاد زدن را با دشواری مواجه کند. محققان در یک مطالعه بر روی افراد دارای لب های با گوشه های ترک خورده، دریافتند که ۳۲% بیماران کمبود آهن داشته اند. در این موراد، گفته می شود که درمان شکاف و ترک گوشه لب ها نمی تواند به خودی خود کمک کننده باشد. در این موراد باید درمان علت ریشه ای کمبود آهن را درمان کرد  تا از عود و بازگشت مجدد ترک خوردگی لب ها جلوگیری کنید.

3. زبان متورم:

یک علامت نه چندان واضح کمبود آهن آتروفیک گلوسیت یا زبان متورم و حساس است. بعضی مواقع به همراه گلوسیت یک زبان که آنقدر متورم شده است که برآمدگی های معمول روی سطح زبان ناپدید می شوند و باعث صاف به نظر رسیدن زبان می شود، وجود دارد.  تورم زبان می تواند باعث ایجاد مشکلاتی در جویدن، بلع و صحبت کردن شود.

4. تمایل مداوم و شدید برای خوردن یخ:

تمایل شدید به خوردن یخ یک شکل خاص از پیکا است که پاگوفاژی یا یخ خوری نامیده می شود. یخ خوری یکی از شایع‌ترین علایم کمبود شدید آهن است. اگرچه دلایل این تمایل شدید به خوردن یخ، واضح نیست بعضی از پزشکان این طور می گویند که جویدن یخ زنگ خطر را در افراد مبتلا به کمبود آهن برای هوشیاری در این رابطه افزایش می دهد یا اینکه این امر،درد زبان متورم آنها را التیام می دهد.  اما اگر دوست دارید با دندان های خود یخ باقی مانده در فنجان نوشیدنی خود را خرد کنید، نگران نباشید. افرادی که پاگوفاژی دارند هرازچندگاهی و به میزان اندک به سمت خوردن یخ نمی روند، بلکه آنها تمایل شدید و زیاد برای خوردن قطعات زیادی از یخ (چندین قطعه تا چندین کیلوگرم) دارند.

5. پاهای مورمور یا سوزن سوزن شونده:

اگر تا به حال بر روی یک صندلی نشسته اید اما نتوانسته اید آرام بگیرید، و این احساس را داشته اید که که باید مدام پاهای خود را تکان دهید، علائمی مشابه سندرم پای بی قرار داشته اید. در این موراد افراد احساسی  مانند سوزش، سوزن سوزن شدن یا مواردی شبیه احساس حرکت کردن حشرات بر روی پای خود را توصیف شده اند. درحالی که پزشکان هنوز به طور کامل مطمئن نیستند که چه عاملی این احساس رابه وجود می آورد، تعدای از تحقیقات ابتدایی پیشنهاد می کنند که کمبود آهن می تواند یک عامل زمینه ای در این امر باشد.

زمان مراجعه به پزشک فرار سیده است:

اگر شما یک یا چندتا از علایم بالا را تجربه کرده اید، ممکن است زمان آن رسیده باشدکه به پزشک مراجعه کنید. اما به خاطر داشته باشید که این موارد تنها موارد نادر و عجیب هستند. اگر احساس کردید که بیش از هر موقع خسته هستید، هنگام بالا رفتن از پله ها یا ورزش نفس کم می آورید، دچار سرگیجه می شوید، یا غالبا احساس ضعف می کنید، این ها علایمی هستند که می توانند نشان دهنده وجود مشکلی در سطوح آهن باشند. اگر مشکوک هستید که کمبود آهن دارید یا نه، به پزشک مراجعه کنید و پزشک برای شما آزمایش خون خواهد نوشت که به این روش یا کمبود آهن شمار ا تایید یا تکذیب خواهد کرد. خوددرمانی با مکمل های آهن یا حتی داشتن یک رژیم غذایی سرشار از آهن می تواند به علت دریافت بیش از حد آهن خطرناک باشد، زیرا خود می تواند منجر به مشکلاتی مانند از دست رفتن توده استخوانی و آسیب های کبدی شود.