چه خمیر دندانی انتخاب کنیم ؟
خمیردندان،فراورده ای است که برای برداشتن ذرات غذایی و پلاک میکروبی و بطور کلی رسوبات و لایه های تشکیل شده بر روی دندانها بکار می رود. علاوه براین خمیر دندان به منظور رساندن یک ماده دارویی یا شیمیایی خاص به سطح دندان برای مقاصد پیشگیری یا درمانی مورد استفاده قرار می گیرد.
از یک خمیر دندان خوب انتظار می رود:
- بدون آسیب زدن به مینای دندان، به تمیز کردن سطح دندان کمک کند.
- زیبایی دندانها را بهبود بخشد.
- از طعم مطبوعی برخوردار باشد و دهان را خوشبو کند.
- از نظر شیمیایی و فیزیکی پایدار باشد.
- ترشح آب دهان را زیاد کند.
- تاثیر ضد پوسیدگی قوی داشته باشد.
- دندان را در برابر بیماریهای لثه و پریودنتال محافظت کند.
- تشکیل جرم بر روی دندانها را به تاخیر بیندازد.
- حساسیت دندانها را کاهش دهد.
- بسته بندی مناسب داشته باشد.
- قیمت مناسب داشته باشد.
- مورد تایید سازمان های استاندارد و انجمن های دندانپزشکی باشد.
طبقه بندی خمیردندانها بر اساس عملکرد:
- خمیردندان های درمانی(Therapeutic): هدف از کاربرد آنها، کاهش دادن یک بیماری خاص و یا عوامل مرتبط با آن در محیط دهان است. از این منظر خمیردندانهای درمانی خود به چند دسته تقسیم می شوند:
الف- خمیردندانهای ضد پوسیدگی(Anti-cavity): حاوی ترکیبات فلوراید هستند و از پوسیدگی دندان پیشگیری می کنند.
ب- خمیردندانهای ضدپلاک و ضد ژنژیویت(Anti-plaque/gingivitis): دارای ترکیباتی چون کلرهگزیدین، سانگواینارین، استانوس فلوراید، بیکربنات سدیم، پراکسید هیدروژن و تریکلوزان هستند. هدف اصلی از کاربرد آنها پیشگیری از بیماریهای لثه و بافتهای حمایت کننده اطراف دندان است.
ج- خمیردندانهای ضد حساسیت(َAnti-sensitivity): با داشتن ترکیباتی چون نیترات پتاسیم، اکسیلات پتاسیم، کلرید استرانسیوم و سیترات سدیم، حساسیت دندان(مثلا درد لحظه ای با سرما یا گرما به خاطر عقب نشینی لثه و استخوان اطراف دندان در افراد مسن) را کاهش میدهند.
د- خمیردندانهای ضد جرم(Anti-Calculus): پروسه معدنی شدن پلاک دندانی و در نتیجه رسوب جرم بر روی دندان را بوسیله عواملی چون پیروفسفات ها و کلرید روی کاهش می دهند.
ه- خمیردندانهای سفیدکننده(Whitening): تغییر رنگ دندان را یا ازطریق روش های مکانیکی(ذرات ساینده) یا شیمیایی(هیدروژن پراکساید یا کاربامید پراکساید) کاهش میدهند.
- خمیردندان های آرایشی(Cosmetic): هدف از کاربردشان، تمیز و پالیش کردن سطح دندانها به منظور زیبایی است.
اجزای خمیردندان ها:
- ذرات ساینده(Abrasive):مانند کربنات سدیم، کربنات کلسیم، پیروفسفات کلسیم و اکسید سیلیکون. این ذرات کمک می کنند خرده های غذایی و پلاک میکروبی از سطح دندان پاک شود ولی نباید خودشان آسیبی به مینای دندان وارد کنند. درجه سایندگی یک خمیردندان بستگی به سختی ذاتی، اندازه و شکل ذرات ساینده دارد. البته متغیرهای دیگری ازجمله روش مسواک زدن، میزان فشار وارده بر مسواک، درجه سختی موهای مسواک، مسیر حرکات و تعداد حرکات مسواک هم می توانند سایندگی یک خمیردندان را تحت تاثیر قرار دهند.
- آب
- مواد نگهدارنده رطوبت(Humectant): مثل سوربیتول، مانیتول، گلیسرول و پروپیلن گلیکول. این مواد، رطوبت خمیردندان را حفظ می کنند و از سخت شدن آن جلوگیری می کنند.
- عامل کف کننده(Detergent):مثل سدیم لوریل سولفات. خاصیت کف کنندگی به حذف بهتر دبریهای غذایی و پلاک میکروبی که در اثر موهای مسواک ازسطح دندان کنده شده اند، کمک می کند.
- عامل باندینگ یا Thickening: از ته نشین شدن مواد جامد یک خمیردندان جلوگیری می کنند.
- عامل طعم دهنده: اضافه کردن اسانس ها و عصاره های معطری چون نعناع، دارچین، آویشن، وانیل و…باعث پذیرش عمومی بیشتر یک خمیردندان می شود.
- عامل شیرین کننده: مثل ساخارین، سیکلامات و زایلیتول.
- عامل درمانی: مانند ترکیبات دارای فلوراید که باعث اثر ضدپوسیدگی خمیردندان می شوند.
- مواد نگهدارنده: مثل سدیم بنزوات.از رشد باکتریها و قارچها در خمیردندان جلوگیری می کنند.
فلوراید در خمیردندانها:
رایجترین ماده درمانی اضافه شده به خمیردندان، فلوراید است که با مقاوم کردن مینای دندان به پیشگیری از پوسیدگی کمک می کند. در سال ۱۹۶۰ انجمن دندانپزشکی آمریکا برای اولین بار به یک خمیردندان (Crest) تاییدیه قبولی موقت داد که آن را به عنوان یک خمیردندان پیشگیری کننده از پوسیدگی طبقه بندی می کرد. در سال ۱۹۶۴ بر اساس مطالعات بیشتر این تاییدیه به قبولی کامل ارتقا یافت.
امروزه مقدار فلوراید درخمیر دندانهایی که بدون نسخه به فروش می رسند، معمولا درحد ۱۰۰۰-۱۱۰۰ PPMاست و برای خمیردندانهای نیازمند به نسخه پزشک می تواند تا ۵۰۰۰ PPM در هر تیوب باشد. در خمیردندانهای کودکان میزان فلوراید کمتر و در حد ۵۵۰ PPM مطلوب است.
عامل درمانی درخمیردندان های امروزی،معمولا یکی از سه ترکیب سدیم فلوراید، استانوس فلوراید یا سدیم منوفلورو فسفات هستند که مورد تایید انجمن دندانپزشکی آمریکا قرار گرفته اند. نکته مهم این است که همه خمیردندان های دارای فلوراید، فعالیت پیشگیری از پوسیدگی را نشان نداده اند. سطح فلوراید فعال باید کافی باشد و در طول تاریخ مصرف خمیردندان حفظ شود تا فعالیت ضد پوسیدگی ایجاد شود. همچنین فلوراید باید با سایر اجزای خمیردندان سازگار باشد.
کاربرد یک ترکیب کلسیم-فسفات در خمیردندان های فلورایددار در بازار امروز در حال افزایش است. این ترکیب هم به پیشگیری از شروع پوسیدگی های دندانی کمک می کند و هم باعث دوباره معدنی شدن ساختار دندانی در ضایعات پوسیدگی اولیه می شود.
خمیردندان های کودکان:
اجزای خمیردندان های کودکان متناسب با سن آنها تعدیل شده اند. هدف این است که با کاربرد آنها، هم دندان های کودک تمیز شوند و سالم باقی بمانند و هم عارضه خاصی برای کودک نداشته باشد.همچنین نوع بسته بندی و طعمخمیردندانهای کودکان، عموما به صورتی است که برای آنها جذاب باشد. از آنجا که بلع ناخواسته خمیردندان در کودکان حین مسواک زدن خطرناک بوده و می تواند منجر به ایجاد مسمومیت حاد(از عوارض گوارشی مثل استفراغ تا عوارض قلبی) یا مزمن فلوراید(تغییر رنگ های قهوه ای نازیبا روی دندان های دایمی) شود، بهتر است برای بچه های زیر سه سال، دندان ها بدون کاربرد خمیردندان مسواک زده شوند یا از خمیردندان های بدون فلوراید مخصوص کودکان زیر سه سال استفاده گردد
(مثل Baby Orajel Tooth and Gum Cleanser). برای بچه های بزرگتر بهتر است از خمیردندان های مخصوص کودکان که هم سایندگی کمتری دارند و هم میزان فلورایدشان مناسب سن کودک است، آن هم به مقدارکم(اندازه یک نخود) استفاده شود. ضمنا باید کودک را تشویق کرد حین مسواک زدن، مکررا کف خمیردندان را از دهانش خارج کند.
برای بزرگسالان کدام خمیر دندان مناسب تر است؟
پاسخ این سوال بستگی به این دارد که هدف و انتظارات فرد از کاربرد خمیردندان چه باشد؟ به عنوان مثال افرادی که بهداشت دهانی خوبی دارند و دندان و لثه هایشان سالم و طبیعی است، لزومی به تغییر خمیردندان مصرفی خود ندارند ولی فردی که مبتلا به بیماری یا مشکل خاصی در دهانش است، باید با مراجعه به دندانپزشک و مشاوره با وی، خمیردندان خود را انتخاب کند. به عنوان مثال:
- برای فردی که بر اساس تشخیص دندانپزشک مبتلا به ضایعات پوسیدگی اولیه است، خمیردندانهای محتوی فلوراید بالاتر ترجیح دارد.
- فردی که دندان هایش سالم هستند ولی به دلیل تحلیل لثه واستخوان در ناحیه طوق دندان، مبتلا به حساسیت و درد لحظه ای دندان به سرما یا گرما شده است، احتمالا بهتراست با نظر دندانپزشک، مدتی ازخمیردندان ضدحساسیت استفاده کند. البته معمولا این افراد باید جهت رفع اساسی مشکلشان به یک دندانپزشک متخصص بیماریهای لثه مراجعه کنند.
- اگر درفردی باوجود رعایت بهداشت دهان، تشکیل جرم دندانی با سرعت بالایی صورت می گیرد، خمیردندان های ضدجرم می توانند کمک کننده باشند.
نکته آخر اینکه: خمیردندان یک محصول کمکی جهت حفظ سلامت دهان ودندان هاست و نباید ازآن انتظارات غیرواقعی داشت. مسواک زدن صحیح دندانها دوبار در روز(هر بار بمدت ۵ دقیقه) و نیزاستفاده روزانه ازنخ دندان و درکنار آن استفاده از سایر محصولات بهداشت دهانی مانند دهانشویه ها، آدامس ها و غیره با نظر دندانپزشک، به حفظ سلامت دهان و دندانها کمک می کند.ضمنا مراجعه دوره ای منظم به دندانپزشک جهت معاینه دندانها و گرفتن مشاوره های لازم و پرهیز از مصرف مکرر خوراکی های پوسیدگی زا در طول شبانه روز هم ضروری است.
