پل ورسک کجاست؟

«پل ورسک»، یکی از قدیمی‌ترین پل‌های راه‌آهن کشور است که با قرارگیری در ارتفاع ۱۱۰ متری، نامش در کتاب گینس نیز به ثبت رسیده، یکی از شاهکارهای مهندسی ایران محسوب می‌شود.

«پل ورسک»، یکی از کهن‌ترین و درواقع بزرگ‌ترین پل‌های راه‌آهن کشور است که در روستایی به همین نام، در شهرستان سوادکوه و در استان مازندران، در ارتفاعی بالغ بر ۱۱۰ متر ساخته شده است. این پل تاریخی در زمان پهلوی اول و در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی، افتتاح شد.

معرفی

کارشناسان، پل ورسک را از شاهکارهای مهندسی معرفی می‌کنند و آن را در گروه مهم‌ترین و ارزشمندترین آثار فنی و مهندسی راه‌آهن در شمال کشور می‌دانند. این پل که از سازه‌های استراتژی ایران است، به همت شرکتی سوئدی-دانمارکی به نام «کامپساکس»، به مدیریت «یورگن ساکسیلد»، ساخته شد. مسئولین این شرکت تضمینی ۷۰ ساله را برای عملکرد این پل، به مسئولان وقت کشور، متعهد شده بودند و در مقابل به ازای مدت زمانی که برای ساخت آن صرف کردند، مبلغی معادل ۱/۵ گرم طلای خالص برای هر متر راه‌آهن دریافت کنند.

وجه تسمیه این پل به ورسک، به دلیل قرارگیری آن در روستای عباس‌آبادکه بعدها نام آن به ورسک تغییرنام پیدا کرد.  ورسک، در فاصله‌ی ۴۵ کیلومتری از بخش جنوبی شهرستان «زیراب»، ۸۵ کیلومتری از شهرستان «قائم‌شهر» و در محور «فیرزوکوه» و مسیر راه‌آهن شمال کشور، روی دره‌ی ورسک (عباس‌آباد)، قرار دارد و این پل در مسیر راه آهن سراسری شمال-جنوب و در ارتفاع ۱۱۰ متری از ته دره با دهانه ۶۶ متری و با وسایلی ابتدایی ساخته شد. این پل دو كوه عظیم و سخت‌گذر عباس‌آباد را به هم متصل می‌کند. سازندگان این اثر کهن، آن را تنها برای تردد قطار احداث کرده‌اند. این در حالی است که امروزه حتی با گذشت یک دهه از مدت زمان تضمین شرکت سازنده، باز هم این پل مورد استفاده قرار گرفته و روزی چندین مرتبه قطارهای مسافری تهران-ساری و تهران-گرگان و نیز قطارهای باری و سوختی از روی آن عبور می‌کنند.

جالب است بدانید که هنگام ساخت پل ورسک، مهندسین سازنده برای ممکن ساختن عبور قطار از روی پل، مسافتی نزدیک به ۱۱ کیلومتر پس از روستای ورسک را به صورت سه پله و روی دامنه‌ی کوه احداث کردند. دلیل این امر، شیب بسیار تند مسیر بود که از کوهستان شروع می‌شد و به سمت «تونل گدوک»، ادامه می‌یافت. حرکت قطار با این شیب تند روی پل، بسیار سخت و البته غیرممکن بود.

ساخت مسیر به صورت سه پله، به «سه خط طلا»، شهرت یافته است. دلیل شهرت این بخش به سه خط طلا، میزان بهای آن برای ایرانیان است که بیش از طلا ارزشمند و مهم است. همچنین با ساخت این پل، ایجاد راه ارتباطی بین دو کوه بزرگ و صعب‌العبور عباس‌آباد است. البته نباید از این موضوع غافل شد که تنها شیب تند بخشی از مسیر، از سختی‌های کار نبود؛ بلکه «دره‌ی ورسک»، نیز خود از جمله مشکلات بر سر راه ساخت پل ورسک به‌شمار می‌آمد. بنابراین طراحی دهانه‌ای بزرگ برای پل، از راهکارهایی بود که توسط شرکت کامپساکس به اجرا درآمد. ساخت این پل در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی شروع و پروسه‌ی ساخت آن طی دو سال در اردیبهشت ۱۳۱۵ به اتمام رسید.

از دیگر اقدامات ارزنده و زیرکانه در ساخت پل، احداث تونلی در زیر رودخانه‌ی ورسک است. با این عمل طراحان و سازندگان، پل ورسک را از صدمات احتمالی هنگام طغیان رودخانه ورسک، محافظت کرده‌ و مانع از تخریب یا آسیب رسیدن به آن شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که قطار پس از چرخش در مسیر پیش روی خود، به ارتفاع ۱۰۰ متر بالاتر رفته و سپس روی پل ورسک قرار می‌گیرد.

«پل پیروزی»، لقبی است که در طی جنگ جهانی دوم از سوی «چرچیل»، نخست‌وزیر وقت کشور انگلیس به پل ورسک، داده شد و در تیرماه سال ۱۳۲۴ هجری خورشیدی با پیشنهاد وزارت راه وقت ایران، به پل پیروزی تغییر نام یافت. امروزه پل ورسک را نه تنها در صنعت حمل و نقل، بلکه در صنعت گردشگری نیز از ارزشی والا برخوردار است و به دلیل ارتفاعی بیش از ۶۱ متر در کتاب رکورد گینس، به ثبت رسیده است.

هنگام افتتاح پل ورسک، می‌توان به حضور شخص رضاشاه هنگام افتتاح پل در شهرستان سوادکوه اشاره کرد.

با توجه به آنکه بیش از ۸۰ سال از ساخت پل ورسک می‌گذرد، نگرانی‌هایی مبنی بر آسیب رسیدن به پل براثر گذر زمان و استفاده از آن بین مردم و کارشناسان ایجاد شد که مدیرعامل راه‌آهن شمال کشور به تمامی نگرانی‌ها با بیان مطالبی پایان داد. همچنین ایشان گفتند که طبق قراردادی که با دانشگاه صنعتی شریف جهت سنجش مقاومت پل ورسک، بسته شده است، روی پل سنسوری نصب شده که می‌تواند میزان ضربه‌های ناشی از تردد قطار روی پل ورسک را بررسی کرده و در صورت بروز مشکل، به مرکز مانیتورینگ اطلاع دهد.

همچنین وی در ادامه‌ی سخنان خود افزود که هر ساله با استفاده از ماشین‌آلات جدید، در بخش زیرین پل بازدید و بررسی‌هایی انجام می‌شود که طی آن مصالح فرسوده را حذف کرده و مصالح مقاوم جایگزین شود. این اقدامات نگهداری و مراقبت از پل تاریخی ورسک، برعهده‌ی راه‌آهن شمال است و آن‌ها به خوبی توانسته‌اند این مسئولیت را انجام دهند. خوشبختانه مشکلی در رابطه‌ با عملکرد این سازه‌ی ارزشمند ملی کشور، وجود ندارد.

در طول جنگ جهانی دوم نیز، پل ورسک شاهد حواشی و رخدادهای متعددی بود. در این دوران یکی از ژنرال‌های کشور آلمان درخواست هیتلر را طی نامه‌ای به رضاشاه می‌رساند. در این نامه هیتلر از پادشاه ایران می‌خواهد تا برای جلوگیری از کمک‌های نظامی و غذایی متفقین به «استالینگراد»، دستور انفجار تمامی پل‌ها و تونل‌های ساخته شده توسط آلمانی‌ها در مسیر راه‌‌آهن سراسری ایران را صادر کند. پل ورسک نیز در لیست سازه‌های انفجاری قرار داشت؛ هیتلر متعهد می‌شود که پس از پایان جنگ و پیروزی کامل بر روسیه، به پاس تشکر از همکاری رضاشاه، تمامی سازه‌هایی که منفجر کرده است را دوباره بسازد؛ این در حالی است که پادشاه ایران در پاسخ نامه هیتلر چنین عنوان می‌کند که هرگز در جنگ طرف هیچ گروهی را نخواهد گرفت و هیچ کشوری نیز حق ورود به خاک کشورش را نخواهد داشت.

ورسک، در فاصله‌ی ۴۵ کیلومتری از بخش جنوبی شهرستان «زیراب»، ۸۵ کیلومتری از شهرستان «قائم‌شهر» و در محور «فیرزوکوه» و مسیر راه‌آهن شمال کشور، روی دره‌ی ورسک (عباس‌آباد) در استان مازندران قرار دارد. سازندگان این اثر کهن، آن را تنها برای تردد قطار احداث کرده‌اند. این در حالی است که امروزه حتی با گذشت یک دهه از مدت زمان تضمین شرکت سازنده، باز هم این پل مورد استفاده قرار گرفته و روزی چندین مرتبه قطارهای مسافری تهران-ساری و تهران-گرگان و نیز قطارهای باری و سوختی از روی آن عبور می‌کنند.

دسترسی

مسیرهای مختلفی برای رسیدن به ورسک و تماشای پل باشکوه ورسک وجود دارد که با توجه به محل حرکت متفاوت خواهد بود. برای رفتن به مازندران می‌توان سه محور کندوان، فیروزکوه و هراز را انتخاب کرد. اگر گردشگران از تهران عازم سفر به مازندران هستند، بهتر است از محور فیروزکوه به این منطقه از کشور عزیمت کنند. ابتدا به محل تلاقی آزادراه شهید بابایی و جاده‌ی دماوند، وارد شوند و پس از حدود ۹ کیلومتر مسافت، به جاجرود رسیده و پس از آن به بومهن و رودهن وارد شده و وارد شهر دماوند شوند. برای رسیدن به دماوند حدود ۴۰ کیلومتر مسافت در انتظار گردشگران خواهد بود. «گیلاوند» نام اصلی دماوند است و برای وارد شدن به آن باید وارد مسیری فرعی شوند. پس از رسیدن به گیلاوند، مسیر شمال را ادامه داده و پس از طی مسیری حدود ۴۰ کیلومتر، وسط صحرایی خشک می‌توان تک‌درخت نارونی را مشاهده کرد که قد برافراشته و روزگار را نظاره می‌کند. ۳۶ کیلومتر پس از تک‌درخت وارد شهر فیروزکوه شده و با طی فاصله‌ای برابر با ۱۷ کیلومتر به استان زیبا و سرسبز مازندران خواهند رسید.

در این قسمت از راه، گردشگران با عبور مسافتی حدود ۱۷ کیلومتر از میدان شهرستان فیروزکوه وارد فرعی می‌شوند که با ادامه دادن آن به یکی از جاذبه‌های گردشگری طبیعی به نام «چشمه آب گدوک»، خواهند رسید. حدود ۳ کیلومتر پس از چمشه گدوک، به مسیری شیب‌دار به نام «گردنه گدوک» رسیده و درست در جهت راست مسیر، می‌توانند «آبشار شورآب»، از دیگر دیدنی‌های زیبا و خارق‌العاده‌ی شمال کشور را مشاهده کنند. دقیقا در قسمت بالای این آبشار، ریل قطار و در آن طرف ریل، روستای «شورآب»، قابل دیدن است. پس از منطقه‌ی شورآب و در مسیر گردنه گدوک، در بخش پایین مسیر و در سمت راست و چپ، کوه‌هایی بزرگ و سنگی وجود دارد که بسیار زیبا و تماشایی است.

در دل کوه‌ها و در سمت راست آن‌ها می‌توان سه ریل که به صورت موازی از یکدیگر قرار دارند را مشاهده کرد که در فاصله‌ی ۱۰۰ متری قرار دارد. این سه ریل موازی، همان سه خط طلای مشهور پل ورسک است که برای تماشای آن، این مسیر نسبتا طولانی اما تماشایی را طی کرده‌اند. پس از سه خط طلا و عبور از تونل، به ورسک خواهند رسید. مسافران برای تماشای پل مجبور به پیاده شدن از خودرو خواهند بود. بهتر است برای عکسبرداری مواظب خود و کودکانشان باشند. پل ورسک، در مهرماه ۱۳۵۶ با شماره ۱۵۳۴ به ثبت ملی رسیده است.