آیا سبزی و میوه های ما نیترات دارد؟
از طرف دیگر، سال‌هاست بحث آلوده بودن سبزی‌های اطراف تهران به‌دلیل آبیاری با آب فاضلاب مطرح است. علاوه بر آن، باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی نیز معضل دیگری است که هرچند وقت یکبار از زبان مسئولان بیان می‌شود. اخیرا معاون بهداشتی وزارت بهداشت آلوده بودن پیاز، سیب‌زمینی و خیار را به فلزاتی مانند نیترات، سرب و کادمیوم مطرح کرد.
دکتر محمدعلی کمالی، معاون اسبق پژوهش و فناوری سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی و عضو هیات علمی وزارت جهاد کشاورزی به سوالات ما در این زمینه پاسخ داده است.
وزارت جهاد کشاورزی چگونه سلامت محصولات کشاورزی را از نظر باقیمانده سموم و فلزات سنگین مانند سرب و کادمیوم پیگیری می‌کند؟
از ۲ سال قبل در وزارت جهاد کشاورزی، ستادی برای شناسنامه‌دارکردن محصولات کشاورزی تشکیل شد و چند معاون وزیر، اعم از معاونت تولیدات گیاهی، خاک و آب و سازمان حفظ نباتات در این ستاد حضور داشتند. تکالیفی معین شد تا شناسنامه‌دارکردن محصولات کشاورزی پیگیری و به‌تدریج کنترل تولیدات از مبداء، اجرایی شود. این برنامه هنوز هم در حال پیگیری است. علاوه بر آن، برای برنامه‌هایی نیز استانداردهای باقیمانده سموم و آفت‌کش‌ها را مشخص می‌کند و براساس آن، تمام محصولات کشاورزی استاندارد، حداکثر سموم و آفت‌کش‌ها تعیین شده است. در مورد استان تهران، برنامه‌ای تهیه شد و به تایید استانداری نیز رسید. براساس این برنامه، باید اراضی اطراف تهران مانند ورامین و شهرری که آلودگی آب دارند و سبزی‌های تهران از آنجا تامین می‌شود، سیستم آبیاری گلخانه‌ای راه‌اندازی کنند و در مناطقی که آب سالم وجود دارد، از ورود فاضلاب به زمین جلوگیری شود. متاسفانه اعتبار لازم برای اجرای این برنامه هنوز تامین نشده است.
وزارت جهاد کشاورزی، سلامت محصولات را کجا و چگونه بررسی می‌کند؟
به‌صورت موردی، محصولات کشاورزی بررسی می‌شوند ولی به‌صورت منظم و با برنامه مشخص، کنترل انجام نمی‌گیرد. مثلا در مورد محصولات مختلفی که در اطراف تهران تولید می‌شود، بررسی‌هایی در مورد اینکه میزان آلودگی آنها چقدر است، انجام گرفت. سازمان استاندارد هم در مورد سلامت میوه‌های داخلی و خارجی تحقیقی انجام داده است. علت اینکه نمی‌توان مرتب محصولات را کنترل کرد، گستردگی اراضی و تعداد زیاد تولیدکنندگان است. در حال حاضر ۵/۴ میلیون کشاورز در کشور وجود دارد که شاید ۲۰درصد آنها سبزی و صیفی‌جات تولید می‌کنند. این کشاورزان نمی‌توانند معطل بمانند تا ما محصولاتشان را آزمایش کنیم و بعد آن را روانه بازار کنند چون در این صورت محصولشان خراب می‌شود.
پس چگونه باید سلامت محصولات کشاورزی کنترل شود، درحالی که تمام مقاله‌های علمی سرطان‌زایی فلزاتی مانند سرب و کادمیوم را تایید می‌کنند و بخشی از محصولات کشاورزی ما حاوی این فلزات هستند؟
راه‌حلش این است که در شهرها، فاضلاب‌ها ساماندهی و تصفیه فاضلاب‌ها درست انجام شود. از طرف دیگر، باید منابع آلوده‌کننده آب‌ها را کنترل کنیم. در برنامه پنجم توسعه آمده است میزان مصرف کودهای شیمیایی را باید کاهش داد و کودهای بیولوژیک جایگزین آنها شود. این اقدام‌ها تا حد زیادی آلودگی محصولات کشاورزی را کاهش می‌دهد.
این اقدام به آموزش نیاز دارد، چه کسی به کشاورزان در مورد استفاده از کودها و آب‌های ناسالم آموزش می‌دهد؟
قسمت آموزش و ترویج جهاد کشاورزی باید به کشاورزان آموزش دهد و بسیج سازندگی به همراه شرکت‌های خدمات فنی و مشاوره‌ای و رسانه‌های عمومی باید به جهاد کشاورزی در این زمینه کمک کنند تا به کشاورزان اطلاع‌رسانی شود. علاوه بر آن، آلودگی از منبع باید کنترل شود. در بسیاری از کارخانه‌های باطری‌سازی و رنگ‌سازی اطراف تهران، از ساعت ۱۲ شب به بعد در فاضلاب‌ها را باز می‌کنند و این فاضلاب‌ها وارد آب جنوب تهران می‌شود که کشاورز برای آبیاری مزارعش از آن استفاده می‌کند. البته تاکنون اقدام‌های قانونی برای جلوگیری از وقوع این اتفاق انجام شده و چند نفر در سال گذشته به دادگاه معرفی شدند. در این بین کشاورزان نیز می‌گویند ما حق آب داشتیم و شما شهری‌ها آن را خراب کردید.
به نظر می‌رسد موضوع کمی پیچیده است و متولی‌های متعددی دارد!
سروسامان دادن به این مشکل وظیفه یک نفر نیست؛ شهرداری، سازمان حفاظت محیط‌زیست، جهاد کشاورزی، سازمان استاندارد، وزارت کشور و سازمان آب در آن دخیل هستند. شهرداری و وزارت نیرو هم برای اینکه تصفیه‌خانه‌های فاضلاب خود را راه‌اندازی کنند، به بودجه کلان نیاز دارند و با این اعتبارات قطره‌چکانی، شاید تا ۳۰ سال دیگر نیز بودجه لازم برای این کار تامین نشود.
آیا از روی ظاهر میوه‌ها و صیفی‌ها می‌توان تا حدی به سلامت آنها از نظر وجود نداشتن باقیمانده سموم یا فلزات سنگین پی برد؟
متاسفانه از ظاهر محصولات کشاورزی نمی‌توان متوجه وجود سموم شد، البته در برخی موارد برخی نشانه‌ها کمک‌کننده‌اند مثلا اگر گوجه‌فرنگی را قاچ بزنیم و لکه‌های سفیدرنگی داخل آن باشد، می‌توان نتیجه گرفت نیترات آن بالاست، اما در بیشتر موارد نمی‌توان این محصولات را شناسایی کرد.
چند درصد محصولات کشاورزی ما سالم هستند؟
خوشبختانه سطح بسیاری از اراضی زیر کشت صیفی‌جات ما از آب سالم تغذیه می‌شوند و فقط نوارهای محدودی از اطراف تهران آب آلوده دارند. در منطقه کرج و شهریار، صیفیکاران معروفی هستند که محصولاتشان را با آب سالم آبیاری می‌کنند. علاوه بر این، بخش زیادی از سبزی‌های زمستانی ما از مناطق گرمسیر مانند خوزستان تامین می‌شود که در این مناطق نیز آب سالم وجود دارد. بررسی‌ای که در سال گذشته انجام شد، مشخص کرد محصولات مختلف کشاورزی از نظر سلامت وضعیت نسبتا خوبی دارند. البته در برخی مناطق، پیاز نیترات بالایی داشت اما در مورد میوه‌ها وضعیت بهتر است به‌گونه‌ای که بررسی سازمان استاندارد در مورد میوه‌های داخلی و وارداتی نشان داد سلامت میوه‌های داخلی بهتر از نمونه‌های وارداتی است.
به‌نظر شما چگونه می‌توان سلامت محصولات کشاورزی را به‌خصوص از نظر وجود فلزات سنگین و باقیمانده سموم، سروسامان داد؟
طی چند سال گذشته، شهرداری اقدام‌های خوبی انجام داده؛ غرفه‌های سلامت را در میادین میوه و تره‌بار راه‌اندازی کرده و جشنواره‌های محصولات ارگانیک نیز مفید بوده‌اند. امیدواریم این اقدام‌ها ادامه پیدا کند و محصولات سالم‌تر با قیمت بالاتر به فروش برسد. این کار تشویقی خواهد بود برای تولیدکنندگان و زمانی که مردم از این محصولات استقبال کنند، کشاورز نیز سعی می‌کند محصولات سالم تولید کند بنابراین شناسنامه‌دار کردن محصولات بسیار کمک‌کننده خواهد بود
