راه کارهای طب سنتی برای درمان بی خوابی
تریتا نیوز ،سیما سادات رفیعی ، کارشناس ارشد سیستماتیک گیاهی ، خواب باید به اندازه کافی طولانی و عمیق باشد. خواب های نا آرام، سبک و آشفته، حتی اگر طولانی مدت هم باشند، تازگی و شادابی خواب عادی را عاید نمی سازند.
از امام رضا(ع) روایت شده است که میفرماید: قدرت و سلطنت خواب در مغز است و آن مایۀ پایداری و نیرومندی جسم است. پس هرگاه خواستی بخوابی ابتدا بر سمت راست سپس بر سمت چپ بخواب و همچنین هنگام برخواستن از سمت راست برخیز.
امیر مومنان(ع) میفرماید: پرخوری و پرخوابی جان را فاسد می‌کنند و زیانبار هستند.
همان طور که ابو علی سینا خواب را به دو نوع تقسیم می کند:
خواب طبیعی:
خواب کاملا طبیعی حالتی است که هرگاه روح حیوانی به درون روی می آورد که غذا را پخته گرداند، روح نفسانی در پی آن آید. یا روح نفسانی به مبدا برمی گردد تا استراحتی کند و در این استراحت غذای خود را دریافت نماید و نمو کند و بر گوهرش بیفزاید و آنچه در زمان بیداری تحلیل رفته را تعویض نماید.
خواب کسی که تازه از بیماری شفا می یابد، هر چند در خوابی گران فرو رود خوابش به خواب طبیعی نزدیک است و دلیل بر آرام شدن بیماری است. گرچه اگر همین حالت از خواب برای تندرستی روی دهد، خوب نیست.
خواب غیر طبیعی:
اگر روح نفسانی بسیار تحلیل رفته و این تحلیل زیاد، از حرکات زیاد رخ داده و زیاد تخلیه شده باشد یعنی به حالتی در آمده باشد که دیگر گوهرش آنقدر تاب گسترش را در خود نبیند که بتواند وظیفه خود را کاملا انجام دهد -همچون شخصی خسته از کار و ورزش بسیار، ناچار به استراحت است- طبیعت به دادش می رسد و به منشأش برمی گرداند تا به وسیله تغذیه کافی نیروی از دست رفته اش را بدو بازگرداند. این حالت از خواب را نمی توان کاملا طبیعی خواند. خواب طبیعی که قبلا ذکر شد تحلیل رفته زمان بیداری را تعویض می کند؛ اما خوابی که ناطبیعی است، تحلیل رفته خستگی را تعویض می نماید.
زمان خوابیدن:
خواب در هضمی که تقریبا ختم شده اثر ننموده، و مزاحمت و منعی هم در اختتام آن ایجاد نمی کند ولی هرگاه هضم تازه شروع شده باشد، خواب به قدری به هضم سرعت می دهد که غذاها هضم نشده و غیر نَضیج از معده خارج می شوند؛ مثل آن که عضو مزبور خواب مانده و غذا تغییرنکرده از آن جا فرار نماید. بنابراین ممکن است اختلالات عمل هضم و مخصوصا پس از بیدار شدن، کسالت و مغص و بلغم زیاد در دهان و امثال این ها ظاهر گردد.
برای ایجاد خواب آرام و عمیق رعایت نکاتی ضروری است:
۱- شام یا غذای شب حداقل ۲ تا ۲.۵ ساعت قبل از خواب صرف شود.
۲- کارهای فکری شدید حداقل ۱ تا ۱.۵ ساعت قبل از خواب قطع شود.
۳- اتاق خواب به خوبی تهویه گردیده و بی سر و صدا و در موقع خوابیدن کاملا تاریک باشد.
همچنین از نظر حکیم جرجانی؛ بهترین وقت خواب زمانی است که طعام از فم معده فروگذشته باشد و در قعر معده افتاده و قوت هاضمه معده بر آن، تصرفی تمام کرده باشد. البته با معده خالی خفتن نیز زیان دارد و حرارت غریزی را ضعیف می کند و تن را لاغر می گرداند. و خواب روز، “رطوبت” و “نزله” آرد، خصوصا در زمستان، و رنگ چهره را تباه و تن را سست کند و کسلی و سقوط شهوت آرد، و بدترین چیز برای مزاج سرد بسیار خفتن است، و کسانی که به بسیار خفتن در روز عادت کرده باشند، باید بتدریج از آن عادت بازگردند، و خواب روز جایگزین خواب شب نیست و چهره را زرد می کند.
درمان بی خوابی:
- جالینوس گوید: من هر شب با قلیه از کوک* (کمى کاهو) خورم، و آن را با دارچینى و ابزارهاى خوش همراه می کنم، تا کوک خواب آرد و دارچینى، سردى کوک باز دارد، و این تدبیرى نیکوست، کسى را که خواب نمی یابد. و اگر نخست اندر گرمابه شود و آب بسیار و خوش نیم گرم بر سر ریزد، خواب زودتر و خوش‌تر آید، و مالیدن بسیار و شراب ممزوج و آوازهاى خوش و آهسته و آوازهاى پیوسته چون آواز آب و تاریکى و ماندگى و آسایش یافتن از درد، خواب آرد. کسى که خواب نمى‌یابد، چون شب شود و وقت خواب، اطرافیان نگذارند که او تکیه زند و بیاساید و چشم بر هم نهد، پیش وى بسیار بنشینند و سخن گویند و او را نشسته دارند تا خسته شود، پس ناگهانی از پیش او دور شوند و ساکت باشند، و اتاق را تاریک کنند و او را بخوابانند، زود خواهد خسبید. و اگر با حیله اطراف او را بندند ساعتى، چنانکه از آن رنجور شود، پس به یکبار بند برگشایند و او را بخوابانند، زودتر در خواب شود.
۲. صد گرم سنبل الطیب را در یک لیتر آب گرم، دوازده ساعت بخیسانید. بعد در یخچال گذاشته و شب ها قبل از خوابیدن یک فنجان از آبِ صاف کرده آن را بنوشید.
۳. مقداری کاهو را بجوشانید و آب صاف کرده آن را هنگام خواب بنوشید.
۴. شب موقع خواب دو یا سه عدد سیب درختی قرمز را با پوست بجوید و بخورید یا یک لیوان آب سیب درختی بنوشید.
۵. چهل گرم آب گشنیز تازه را با شکر شیرین کرده و قبل از خواب بنوشید.(این نسخه جهت افراد گرم مزاج دارای معده سالم است.)
۶. هنگام شام گشنیز تازه پخته شده را با نان و ماست بخورید.( این نسخه جهت افراد گرم مزاج دارای معده سالم است.)
۷. پنجاه گرم گل بادرنجبویه را در یک لیتر آب بجوشانید و ده دقیقه هم آن را دم کنید. آب آن را صاف و شیرین کرده و هر صبح، ظهر و شب هر مرتبه یک فنجان بنوشید (فنجان سوم بعد از شام باشد).
- امام صادق(ع) فرمود: هر گاه کسی خوابی پریشان و ناخوشایند دید (و از خواب بیدار شد) پهلو به پهلو شود و آیه ۱۰ سوره مبارکه «مجادله» را بخواند: «إِنَّمَا النَّجْوَى مِنَ الشَّیْطَانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَلَیْسَ بِضَارِّهِمْ شَیْئًا إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ» سپس بگوید: «عذت بما عاذت به ملائکة الله المقربون و انبیاؤه المرسلون و عباده الصالحون من شر ما رأیت و من شر الشیطان الرجیم»؛ به آنچه فرشتگان مقرب الهی و پیامبر مرسل و بندگان شایسته خدا پناه برده‌اند، پناه می‌برم از شر خوابی که دیده‌ام و از شر شیطان رجیم.
توصیه های فوق باید با توجه به مزاج هر فرد انجام شود.
نحوه صحیح خوابیدن:
نخست یک ساعت بر پهلوى راست باید خفت، سپس بر پهلوى چپ بازگشت و بر وى خفت تا طعام بهتر گوارد. هنگام به پشت خفتن(طاقباز) اندام‌ها آسایش بهتر می یابد، ولی باید دانست که از بسیار خفتن بر این حالت بیماریهاى مشکل تولد کند، چون فالج و کابوس و سکته، چرا که در اینن حالت اخلاط و فضله‌ها از راه بینى و از کام به جانب پشت بازگردد و به عصب‌ها فرود آید. و بهتر آن باشد که تا طعام از سر معده فرو نگذرد نخسبند، و اگر بادى همى‌جنبد(دردهای گذرا) تا تحلیل نپذیرد نخسبد.
وقتى به پهلوى راست بخوابیم غذا به انتهاى معده می ریزد و چون به پهلوى چپ برگردیم کبد روى معده قرار گرفته سبب زیادى حرارت و تسهیل عمل هضم میگردد.
مجلسى(ره) میفرماید: این دستور با ظواهر اخبار زیادى منافات دارد زیرا روایات بسیارى است که دلالت میکند بر اینکه مطلقا بسمت راست خوابیدن افضل است ولى ممکن است دستور فوق را نیز بر مضمون همان اخبار حمل نمود چون دستور این است که اول بسمت راست و بعد بسمت چپ بخوابیم و هنگام بیدار شدن از سمت راست برخیزیم.
لازمۀ این نحوه بیدار شدن آنست که پس از خوابیدن به پهلوى چپ باز به پهلوى راست برگشته باشیم و چیزى که اول و پایان آن یک حکم داشته باشد من باب تغلیب و مسامحه همه را بهمان حکم مى‌خوانند.
