احتمال تکرار فاجعهای مانند چرنوبیل چقدر است؟
با وجود گذشت بیش از ۳۰ سال از فاجعه‌ی چرنوبیل، نگرانی‌ها بر سر تکرار این فاجعه ادامه دارد.
جهان درس‌های زیادی از فاجعه‌ی چرنوبیل گرفته است؛ فاجعهای مرگ‌بار که به‌لطف سریال جدید شبکه‌ی تلویزیونی HBO، دوباره بر سر زبان‌ها افتاده است. اگرچه بسیاری از دلایل و عناصر فاجعه هنوز در هاله‌ای از ابهام قرار دارند، چند نکته درباره‌ی این فاجعه قطعی است. در ۲۶آوریل۱۹۸۶، هسته‌ی رآکتور هسته‌ای نزدیک به شهر پریپیات بازمی‌شود و خاکستر مواد رادیواکتیو در هوا پخش می‌شود؛ شهری که زمانی بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بود. با گذشت سه ماه از انفجار، بیش از ۳۰ نفر به‌دلیل بیماری ناشی از تشعشعات شدید، جان خود را از دست می‌دهند و براساس تخمین دانشمندان، این فاجعه بر ده‌ها و حتی صدهاهزار نفر تأثیر گذاشته است.
صحنه‌ای از سریال چرنوبیل ساخت شبکه‌ی HBO که این فاجعه را به تصویر کشیده است
براساس مجموعه‌ی تلویزیونی HBO، هدف از بازسازی فاجعه‌ی چرنوبیل، پیشگیری از وقوع مجدد فاجعهای مانند آن بود؛ اما فاصله‌ی حرف تا عمل بسیار زیاد است. انجمن جهانی هسته‌ای ۱۰ رآکتور فعال از نوع کانالی توان‌بالا (RBMK) را در روسیه فهرست کرده است (یکی از رآکتورها در سن‌پترزبورگ در سال ۲۰۱۸ از رده خارج شد). روسیه، تنها کشوری است که از این رآکتورهایی استفاده می‌کند که دراصل، اتحاد جماهیر شوروی آن‌ها طراحی کرده و ساخته‌اند.
چهار رآکتور RBMK در کورسک، شهری در غرب روسیه و سه رآکتور در سن‌پترزبورگ، شهری با بیش از پنج‌میلیون نفر جمعیت و سه رآکتور دیگر در شهر اسمولنسک، شهری در فاصله‌ی چهارساعتی از مسکو، شناسایی شده‌اند. یکی از رآکتورهای RBMK اسمولنسک مجوز عملیات تا سال ۲۰۵۰ را دارد؛ ولی مجوز سایر رآکتورها بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۳۱ منقضی خواهد شد.
اگرچه تغییراتی در میله‌‌های کنترلی رآکتورها و سوخت اورانیومی به‌وجود آمده است، به‌عقیده‌ی دانشمندان، طراحی آن‌ها هنوز نگران‌کننده است. ادوین لایمن، مدیر پروژه‌ی امنیت هسته‌ای در اتحادیه‌ی دانشمندان دست‌اندرکار (UCS) می‌گوید:
صرف‌نظر از اصلاحات روسیه در رآکتورها، ابعاد اساسی و بنیادی طراحی اصلاح‌ناپذیر هستند. آن‌ها نمی‌توانند امنیت RBMK را به استاندارد موردانتظار رآکتورهای آب سبک غربی برسانند.
برخلاف رآکتور آب سبک، RBMK از بلوک‌های گرافیتی برای کُندکردن نوترون‌ها و تولید برق استفاده می‌کند. این فرایند تابع ضریب خلأ مثبت است که رآکتور را در سطوح پایین توان ناپایدار می‌سازد. حداکثر مدت فعالیت مجاز رآکتورهای RBMK سی سال است؛ اما مقام‌های رسمی طول عمر رآکتورها را تمدید کرده‌اند. در سال ۲۰۱۵، نیمی از توان هسته‌ای روسیه از رآکتورهای تمدیدشده تأمین می‌شد. به‌نقل از انجمن جهانی هسته‌ای، چند رآکتور قدیمی‌تر در کورسک و سن‌پترزبورگ وجود دارند که از دهه‌ی ۱۹۷۰ کار می‌کنند و نگرانی‌های زیادی برای غرب به‌وجود آورده‌اند.
روسیه مدعی است رآکتورهای ارتقایافته کاملا با استانداردهای امنیتی بین‌المللی سازگار هستند. تقریبا ۱۰ درصد از برق روسیه از نیروی هسته‌ای تأمین می‌شود و این کشور قصد دارد با هدف توسعه‌ی برنامه‌ی هسته‌ای، این مقدار را تا پایان قرن به ۸۰ درصد برساند. سازمان بین‌المللی انرژی اتمی صادرات محصولات و خدمات هسته‌ای را یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های اقتصادی روسیه عنوان کرده است.
