چگونه حزب کمونیست چین خاطره کشتار میدان«تیان آن من» را از ذهن مردمش پاک کرد؟

۳۰ سال پیش، در قلب شهر پکن، پایتخت جمهوری خلق چین، دانگ شنگ کان دو قالیچه آغشته به بنزین مشتعل را پس از یک شب پرخشونوت خونبار در شهر به سمت کامیون نیروهای نظامی پرتاب کرد. این اقدام به قیمت خراب شدن زندگی او برای همیشه تمام شد. سپس این کارگر کارخانه ۲۹ ساله، به جرم آتش سوزی عمدی به مجازات مرگ محکوم شد اما در نهایت حکم او به ۱۷ سال زندان کاهش یافت. این اتفاق و دوران حبس، زندگی دانگ و خانواده اش را برای همیشه تغییر داد، پدرش در این مدت فوت کرده و همسرش نیز در میانه های دوران حبس از او طلاق گرفت. زمانی که دانگ به زندان رفت پسرش تنها ۳ سال سن داشت.

اما علیرغم تاثیر هولناکی که این حادثه بر زندگی آن ها داشته، دانگ هیچگاه در مورد اتفاقی که در روز ۴ ژوئن ۱۹۸۹ در میدان تیان آن من (Tiananmen) رخ داد با پسرش که اکنون ۳۳ سال سن دارد صحبت نکرد. کشتار بیرحمانه صدها و شاید هزاران شهروند عادی، دانشجو و کارگر چینی در پکن جهانیان را در شوک فرود برد. برای چین، این اتفاق یک نقطه عطف بود و این کشور را از امید به آزادی های بیشتر دور کرده و به سمت سرکوب دیکتاتور مآبانه و تمامیت خواهانه توسط حزب کمونیست خلق سوق داد. اما دانگ ترجیح می دهد که پسرش فکر کند او یک خلافکار معمولی بوده است، دستکم در فضای سیاسی کنونی چین، و نمی خواهد با افشای گذشته سیاسی خود برای فرزندش او را در معرض خطر قرار دهد. دانگ در این باره می گوید: «این کار را به خاطر امنیت او می کنم. می ترسم اگر در مورد آن چیزها شروع به صحبت با او کنم شاید افکارش را تحت تاثیر قرار دهم».

دانگ شنگ کان

دیگر زندانیان سیاسی نیز نگرانی های مشابهی در مورد صحبت با فرزندان خود در مورد کشتار میدان تیان آن من ابراز کرده و می گویند نمی خواهند فرزندانشان به خاطر فعالیت های سیاسی گذشته آن ها به دردسر بیفتند. فانگ ژنگ، ۵۳ ساله، که یکی دیگر از بازماندگان کشتار میدان تیان آن من است می گوید که دانگ را به خاطر تصمیمش سرزنش نمی کند و دیگر فعالان سیاسی سابق دیگر نیز می گویند که می خواهند فرزندانش را از سیاست دور نگه دارند. فانگ که هر دو پایش را در این کشتار از دست داده، این افکار را نتیجه اقدامات سرکوبگرانه حزب کمونیست حاکم می داند: «این ترس و وحشتی است که رژیم در همه ایجاد کرده است».

کشتاری که از خاطره ها پاک شد

دانگ می گوید که به نظر او پسرش در بی اطلاعی نسبی از اتفاقات دراماتیک ۴ ژوئن ۱۹۸۹ تنها نیست. ۳ دهه پس از اعلام حکومت نظامی توسط دولت چین و خشونت نیروهای نظامی علیه دانشجویان و کارگردان معترض غیرمسلح، این حادثه خونین تقریباً به طور کلی از ذهن جمعی مردم این کشور پاک شده است. دانگ می گوید تلاش های حزب کمونیست نسلی را بوجود آورده که به مقدار بسیار زیادی نسبت به کشتار خیابان تیان آن من بی اطلاع هستند. در کتاب های درسی به این حادثه هیچ اشاره ای نشده و دانشجویان و دانش آموزان هیچ عکس یا روایتی از ۴ ژوئن را در اینترنت به شدت سانسور شده کشور نخواهند یافت. سرکوب ها پس از چندین هفته اعتراض در میدان تیان آن من، میدانی بزرگ در مقابل شهر ممنوعه (Forbidden City) و سالن بزرگ خلق (Great Hall of the People)، آغاز شد.

معترضان خواهان گشایش بیشتر سیاسی از جمله آزادی بیان و دموکراسی برای هماهنگی مضاعف با اقتصاد رو به رشد و در حال لیبرالیزه شدن کشور بودند. بعد از درگیری های شدید در سطوح بالای دولت وقت چین، کمونیست های افراطی برنده این منازعه شده و ارتش را برای سرکوب معترضان فرا خواندند. اگر چه تعداد کشته شدگان این سرکوب توسط دولت وقت چین حدود ۱۰۰ نفر اعلام شد اما برخی منابع بر این باورند که هزاران نفر در جریان کشتار میدان تیان آن من کشته شده و اسناد سرویس های اطلاعاتی بریتانیا این رقم را نزدیک به ۱۰٫۰۰۰ نفر ثبت کرده است. دانگ در این باره می گوید: «من چندین دانشجو را دیدم که سعی می کردند از حصار بالا رفته و میدان را تخلیه کنند و یک تانک مستقیماً به آن سمت رفته و آن ها را زیر خود له کرد و کشت».

یک روز بعد از این که نیروهای نظامی به روی معترضان آتش گشودند، عکاسی به نام جف وایدنر، در ۵ ژوئن ۱۹۸۹ تصویری را با استفاده از دوربین خود ثبت کرد که اکنون مشهورترین عکس مربوط به این کشتار بوده و از آن با عنوان «مرد تانکی» یاد می شود. وایدنر که جوایز عکاسی معتبر بسیاری را به خاطر این عکس خود دریافت کرد در مورد ماجرا چنین می گوید: «روی بالکن خم شده و دوربین را به سمت ردیف تانک ها نشانه رفته بودم و آن مرد با کیسه خریدش بیرون آمد و من با خودم گفتم این مرد می خواهد ترکیب عکس من را خراب کند». اما وایدنر نمی دانست که همین مرد باعث تغییر مسیر حرفه ای او خواهد شد.

هیچ مراسم یادبود عمومی یا ادای احترامی در سرزمین اصلی چین برای ۳۰اُمین سالگرد اتفاقات میدان تیان آن من برگزار نشده و نخواهد شد. در اینترنت چین نیز مانتیورهای سانسورچی ها بیشتر از همیشه در روز سه شنبه هفته اخیر برای حذف هر گونه چیزی مرتبط با این حادثه کار خواهند کرد و این تلاش ها جزئی از برنامه بیش از یک دهه ای مقامات کشور برای از بین بردن خاطرات کشتار میدان تیان آن من به شمار می آید. به چندین وب سایت استریمینگ محبوب در این کشور دستور داده شده که که بخش کامنت های زنده خود را در روزهای منتهی به سالگرد این اتفاق غیرفعال کنند. هر کسی که در گذشته جرأت کرده یادبودی برای این اتفاق برگزار کرده و یا حتی در انظار عمومی اشاره ای به اتفاقات تابستان ۱۹۸۹ کرده باشد ساکت شده است. مردمی که سعی کرده اند در مکان کشته شدن در خیابان چانگان یا نزدیک خیابان تیان آن من شمع روشن کنند به سرعت دستگیر شده اند.

معترضانی که خود در محل حادثه حضور داشته و اتفاقات ۴ ژوئن را از نزدیک دیده و سعی کرده اند در این مورد با رسانه ها صحبت کنند از این کار بازداشته شده، به آن ها هشدار داده شده و تحت نظر پلیس بوده اند. خیلی زود مردم صحبت های در مورد این حادثه را متوقف و شروع به فراموش کردن آن نمودند و به گفته دانگ آن ها این کار را به خاطر صلاحشان انجام دادند: «در آن روزها، افراد بسیاری تنبیهات شدیدی برای چیزهای کوچک متحمل شدند». در جلسه موسوم به گفتمان شانگریلا در سنگاپور در روز یکشنبه این هفته، وی فنگ هی، وزیر دفاع چین، اعتراضات میدان تیان آن من را «یک آشوب سیاسی که دولت مرکزی باید سرکوبش می کرد» توصیف نمود. او در ادامه افزود: «دولت در متوقف کردن آشوب ها قاطع عمل کرد که سیاست درستی بود».

«آن ها هیچ چاره دیگری نداشتند»

در آستانه ۳۰اُمین سالگرد کشتار میدان تیان آن من، دانگ و دوستانش، ژانگ مائو شنگ و ژانگ یان شنگ، در یک رستوران در پکن و برای یک دیدار مجدد کوتاه به منظور زنده نگه داشتن یاد کسانی که آن روز در میدان تیان آن من کشته شدند و همچنین برای تسکین دادن به یکدیگر درباره چیزهایی که در طی دوران اسارت از دست داده اند دور هم جمع شده اند. این سه زمانی که بیست و چند ساله بودند و هنوز جوان و ایده آل گرا بودند به صورت جداگانه در اعتراضات میدان معروف پکن شرکت کردند. در روزهای آخر ماجرا، دانگ و ژانگ مانو شنگ سعی کردند خودروهای نظامی را به آتش بکشند در حالی که ژانگ یان شنگ یک نوار ویدیویی پلیس که نشان می داد مردم غیرنظامی در حال ایجاد موانع برای جلوگیری از ورود خودروهای نظامی به میدان تیان آن من هستند را نابود کرد.

دانگ می گوید او به هزاران دانشجوی معترض در خیابان تیان آن من پیوست زیرا خواستار پایان دادن به فساد در دولت بود اگر چه به گفته خودش در آن زمان نمی دانست «دموکراسی» به چه معناست. اما او و دوستانش هزینه ای سنگین برای این کارهای خود پرداختند. دانگ و مائو شنگ در ابتدا به اعدام محکوم شدند و یان شنگ نیز باید باقی عمر را در زندان می گذراند. اما دانگ و مائو شنگ در نهایت ۱۷ سال و یان شنگ ۱۴ سال را در زندان گذراندند. این سه در حالی که دور یک میز نشسته اند بر سر این نکته توافق دارند که یادآوری و صحبت کردن ااز فداکاری هایی که آن ها و دیگر کسانی که در ژوئن ۱۹۸۹ انجام داده اند در فضای امروزی چین بسیار خطرناک است و ادعا می کنند که بسیاری از جوانان چینی هیچگاه چیزی در مورد کشتار میدان تیان آن من نشنیده اند.

ژانگ یان شن در این باره می گوید: «کسانی که همسن یا مسن تر از ما هستند وقوع این اتفاق را به چشم دیده اند اما از صحبت کردن در این مورد بسیار می ترسند و کسانی که جوان تر از ما هستند هیچ چیز در مورد این اتفاق نمی دانند». فرزندان این سه نیز در میان کسانی هستند که نسبت به اتفاقات ۳۰ سال پیش میدان تیان آن من بی اطلاعند، دستکم برای زمان حاضر. ژانگ مائو شانگ می گوید که به دو دختر جوان خود چیزهایی «که تنها برای آن ها دردسر ایجاد می کند» بازگو نخواهد کرد. او در ادامه می افزاید: «جامعه ای که ما در آن زندگی می کنیم به اندازه کافی باز یا آزاد نیست و من می خواهم آن ها بتوانند بدون ترس و نگرانی بزرگ شوند».

فانگ ژنگ نیز که از بازماندگان این کشتار است می گوید که حزب کمونیست بر این باور است که حفظ مشروعیتش به سرپوش گذاشتن بر اتفاقات ۴ ژوئن ۱۹۸۹ وابسته است و تاکنون در این امر به مقدار بسیار زیادی موفق بوده است. او در ادامه چنین می گوید: «در حال حاضر، تحت حکومت دولت حزب کمونیست کنونی، بسیاری از مردم وقتی پای خود یا بچه هایشان به میان می آید پنهانکاری ، سکوت یا حتی با دولت همکاری می کنند. آن ها هیچ چاره دیگری ندارند».

خوب و شجاعانه

ترس های این سه مرد برای فرزندانشان با اتفاقاتی که اخیراً رخ داده رنگ واقعیت بیشتری به خود گرفته است. در هفته ها و روزهای نزدیک به ۳۰اُمین سالگرد کشتار میدان تیان آن من، بار دیگر شاهد ناپدید شدن فعالان دانشجویی پس از آن بوده ایم که اعضای جامعه مارکسیستی مشهور دانشگاه پکینگ از برنامه های خود برای ابراز حمایت از حقوق کارگران سخن گفتند. از آگوست ۲۰۱۸ تاکنون چند ده نفر از اعضای این گروه ناپدید یا بازداشت شده اند. ۶ نفر قبل از روز جهانی کارگر در اول می گذشته به یکباره ناپدید شدند. سه نفر بازمانده کشتار ۳۰ سال پیش پکن نیز مانند اکثر مردم چین، اکنون تمرکز اصلی خود را روی خانواده هایشان و جستجوی یک زندگی بهتر گذاشته و سعی می کنند از نقدهای خطرناک نسبت به حکومت و سیاست کشورشان دور بمانند.

ژانگ مو شنگ می گوید: «حتی زنم به من می گوید که از فکر کردن بیش از حد در مورد این ماجراها دست بردار، این چیزهای غیرواقعی. چرا نمی جنبی یک کار خوب پیدا کنی و کمی بیشتر پول در نمی آوری؟ چه چیزی از مراقبت از همسر و بچه هایت مهم تر است». اما ژانگ مو شنگ در ادامه می گوید امیدوار است که روزی در یک چین متفاوت بتواند در مورد کاری که پدرشان در سال ۱۹۸۹ انجام داد با فرزندانش صحبت کند: «بعد از این که آن ها افراد بالغی شدند، و پس از این که چین به یک مکان بهتر بدل شد، که باور دارم اتفاق خواهد افتاد، دوست دارم به آن ها در مورد کاری که پدرشان کرد بگویم. زیرا کاری که من کردم خوب و شجاعانه بود».