بررسی وضعیت درمان دارویی ناباروری در زنان و مردان

بهره گیری از داروها در روند درمان ناباروری طیف بسیار گسترده ای را شامل می شود و روز به روز بر گستردگی آن افزوده می شود. در واقع فناوری های نوین، داروهای جدید و نهایتا اثربخشی بیشتری را به دنبال دارند و از آنجا که درمان دارویی پس از تغییر سبک زندگی، نخستین گام در درمان ناباروری است در پنجمین برنامه «پایان ناباروری»، با حضور کارشناسان مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری و سقط مکرر ابن سینا، نقش مصرف داروها در درمان ناباروری مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

دکتر شیدا جوهری جراح و فلوشیپ زنان، زایمان و ناباروری، با بیان اینکه اولین اقدام برای درمان ناباروری زوجین، درمان دارویی است، گفت: در حوزه ناباروری این درمان ها بسیار متنوع هستند. بنابراین توصیه می شود از مصرف خودسرانه دارو پرهیز شود. باید قبل از هر اقدامی جهت درمان ناباروری، علت نازایی مشخص شود. مثلا در زنی که هر دو لوله رحمی بسته باشد دیگر امکان درمان دارویی جود ندارد و باید به طور مستقیم به دنبال درمان های پیشرفته همچون IVF رفت.

وی خاطرنشان کرد: نخستین گام در درمان ناباروری تشخیص علت آن است. بنابراین زنانی که تخمدان آنها سالم، ذخیره تخمدانی مناسب باشد، لوله های رحمی نرمال و حداقل یک لوله رحمی باز وجود داشته باشد و اسپرم همسرشان نیز مشکلی نداشته باشد، انتخاب های خوبی جهت درمان های دارویی هستند و داروهای مورد استفاده، داروهای تحریک تخمک گذاری هستند که از روزهای دوم تا پنجم سیکل قاعدگی شروع می شوند.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا افزود: قبل از آغاز مصرف داروها، انجام سونوگرافی به بیمار توصیه می شود تا از عدم وجود کیست تخمدان اطمینان حاصل شود زیرا در برخی موارد ممکن است مصرف دارو در افراد مبتلا به کیست، سبب بزرگ شدن کیست ها و ایجاد شرایط جراحی منجر شود.

وی همچنین با تاکید براینکه برخی فاکتورها هستند که بر روی روند دارویی اثر می گذارند و باید از سوی زوجین به آن توجه شود، تصریح کرد: یکی از مهم ترین آن ها وجود اختلالات طبی همزمان، مثل بیماری تیروئید است که هم کم کاری و هم پرکاری آن اهمیت بسیاری دارد، همچنین اختلالات غذا خوردن که سبب لاغری مفرط می شود، استرس و… از جمله مسائلی هستند که بر روی باروری تاثیرگذار هستند. دکتر جوهری تاکید کرد: زنانی که مبتلا به یک اختلال طبی همچون تشنج، دیابت و فشارخون هستند و بابت آن ها دارو مصرف

می کنند باید قبل از اقدام جهت درمان ناباروری، این اختلالات در آن ها کنترل شود؛ یعنی اگر نیاز است داروها تغییر یابد و پس از کنترل بیماری، درمان ناباروری آغاز گردد.

جوهری با اشاره به اینکه داروهای مورد استفاده در درمان ناباروری تاثیری بر روی سلامت جنین ندارند، گفت: عموما مشاهده می شود که سلامت نوزادانی که از طریق بارداری با درمان دارویی متولد شده اند همانند نوزادانی است که حاصل یک بارداری طبیعی هستند.

وی در خصوص مدت زمان استفاده از درمان دارویی برای درمان ناباروری، تشریح کرد: معمولا درمان های دارویی برای ۳ تا ۶ دوره تجویز می شود و اگر پس از آن بارداری اتفاق نیفتد وارد مراحل پیشرفته تر درمان ناباروری همچون IUI و IVF می شویم.

جوهری در خصوص بیمارانی که می توانند برای درمان ناباروری از روش IUI استفاده کنند، گفت: در IUI ما یک سری داروهای تحریک کننده تخمک گذاری را به بیمار زن می دهیم که مصرف این داروها از روز دوم تا پنجم سیکل قاعدگی شروع می شود. برای زنانی مورد استفاده قرار می گیرد که در ابتدا ذخیره تخمدان آن ها به حدی باشد که با استفاده از دوز داروهایی که زیاد نیست، تعداد تخمکی که می خواهیم را به دست بیاوریم، حداقل یکی از لوله های رحمی باز باشد، رحم نرمال باشد و اسپرم مرد هم به گونه ای باشد که پس از انجام مراحل آماده سازی، قابلیت بارور کردن را داشته باشد.

وی در ادامه با اشاره به اینکه ممکن است در برخی بیماران پاسخ به درمان دارویی جهت درمان ناباروری ضعیف باشد، تشریح کرد: مثلا در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک ممکن است در مراحل اولیه درمان به دارو جواب ندهند که در این صورت با افزایش دوز داروها و یا استفاده از برخی داروهای کمکی که وضعیت هورمونی بدن بیمار را برای باروری مناسب می کنند، می توانیم به بارور شدن این بیماران کمک کنیم که البته باید گفت در این گروه از زنان، کاهش وزن و افزایش فعالیت نیز جهت بیشتر شدن شانس باروری اهمیت بسیاری دارد.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن سینا، افزود: داروهایی که جهت تحریک تخمک گذاری در زنان و با نظر پزشک مصرف می شود می تواند نقش موثری در درمان ناباروری داشته باشد اما از آنجا که هنوز تداخل و عوارض داروهای سنتی با داروهای شیمیایی که از سوی پزشک تجویز می شود، مشخص نشده است، توصیه می شود  از مصرف داروهای سنتی به هنگام مصرف داروهای شیمیایی پرهیز شود و مصرف تمام داروهای هورمونی تنها با نظر پزشک متخصص انجام شود.

جوهری یادآور شد: چون بیماران مبتلا به PCO (سندرم تخمدان پلی کیستیک) افرادی هستند که اختلال تخمک گذاری دارند، در صورتی که مشکل دیگری نداشته باشند یعنی اسپرم همسر سالم باشد، رحم نرمال باشد و لوله های رحمی مسدود نباشند به خوبی به درمان های دارویی پاسخ می دهند و عموما بارداری در آنها اتفاق می افتد.

وضعیت درمان دارویی ناباروری در مردان

دکتر بهرنگ آبادپور جراح و متخصص اورولوژی و ناباروری مردان، در خصوص جایگاه درمان دارویی ناباروری در مردان، گفت: یک قاعده کلی در علم پزشکی این هست که معمولا ما درمان هر وضعیت و بیماری را از کارها و درمان های ساده تر شروع کرده و در صورت نیاز به تدریج از درمان های پیچیده تر و تهاجمی تر استفاده می کنیم، بنابراین در درمان ناباروری هم استثناء وجود ندارد و در ابتدا تغییر سبک زندگی را توصیه می کنیم و با اقدامات غیردارویی از طریق تغذیه، ترک سیگار، غربالگری بیماری هایی که در کودکی می توانند منجر به ناباروری شوند و مسائلی از این قبیل سعی می کنیم تا جلوی بروز بیماری را بگیریم و ناباروری را درمان کنیم اما اگر روش های غیردارویی پاسخ ندادند از درمان های غیرتهاجمی و دارویی استفاده می کنیم. باید گفت تا همین چند سال گذشته به نقش درمان های دارویی در درمان ناباروری به صورت جدی توجه نمی شد اما به تدریج با توجه به اینکه درمان های دارویی نسبت به درمان های تهاجمی تر هزینه کمتری دارد به صورت جدی به نقش درمان های دارویی در مردان توجه می شود.

وی  در ادامه افزود: در واقع زمانی از درمان دارویی در مردان بهره می گیریم که با بررسی های تشخیصی ، یک بیماری یا ناهنجاری خاص مشاهده شود و بتوان برای آن درمان دارویی استاندارد به کار برد همچون ابتلای مردان به عفونت در پروستات، بیضه ها و ضمائم آن یعنی عفونت ها علت ناباروری باشند. وقتی که کاهش قدرت باروری در آزمایش اسپرموگرام مشاهده می شود اما عضو خاصی بیماری را نشان نمی دهد و پزشک بر اساس مطالعات قبلی یا تجربی، دارویی خاص را که می تواند در افزایش قدرت باروری موثر باشد را تجویز می کند. همچنین در مواردی که می خواهیم از روش های کمک ناباروری جهت درمان زوجین مثل IVF استفاده کنیم و برای گرفتن نتیجه بهتر همزمان از درمان دارویی بهره می گیریم.

آبادپور ضمن اشاره به اینکه استفاده از درمان دارویی به عنوان روش موثر در درمان، بستگی به عواملی چون وضعیت زوجین، بررسی های انجام شده در آغاز درمان و… دارد، تشریح کرد: به طور معمول هرچه سن بیمار پایین تر باشد، کیفیت اسپرم بهتر باشد و سابقه بیماری و درمان هایی که می توانند اختلال شدیدی بر روی اسپرم ایجاد کنند وجود نداشته باشد، نتیجه بهتری بدست می آید و به درمان پاسخ بهتری می دهند. سن، وضعیت اسپرم ها و سابقه بیماری از جمله عواملی هستند که می توانند نوع درمان را در مردان مشخص کنند.

این جراح و متخصص اورولوژی و ناباروری مردان در خصوص موارد استفاده عمل IUI در مردان تصریح کرد:  IUI تزریق اسپرم به داخل رحم است و میزان پاسخ دهی آن تا حد زیادی به کیفیت اسپرم وابسته است یعنی اگر کیفیت و تعداد اسپرم مناسب نباشد عمل IUI انجام نخواهد شد و در دو صورت اگر مشکل ناباروری مربوط به مردان باشد از روش IUI استفاده می کنیم، داشتن اختلالات اسپرم به صورت خفیف و زمانی که اسپرم سالم است اما برای انتقال آن به داخل رحم با مشکل روبرو  هستیم که البته در صورت وجود اختلالات شدید در اسپرم نمی توان عمل را انجام داد.

عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروی ابن سینا در تشریح تاثیرگذاری انواع مکمل ها در باروری مردان، گفت: مکمل هایی که پزشک جهت تقویت باروری به بیمار می دهد مبتنی بر شواهد علمی است و تاثیر آن به اثبات رسیده است اما مصرف مکمل ها و ویتامین ها بدون تجویز پزشک مثلا در باشگاه های بدنسازی به علت آن که اثرات هورمونی بیشتری دارند سبب کاهش و حتی از بین رفتن قدرت باروری مردان می شود و هیچ تضمینی وجود ندارد که بتوان تاثیر داروهای هورمونی را که از طریق مکمل ها و بدون تجویز پزشک بر روی سیستم تولید مثلی مردان تاثیر می گذارد را از بین برد.

آبادپور در خصوص استفاده از درمان دارویی جهت درمان مشکل واریکوسل تاکید کرد: حدود ۲۰ درصد مردان کشور واریکوسل دارند که اهمیت درمانی ندارد اما اگر واریکوسل سبب ایجاد اختلال باروری و اختلال اسپرم شود نیازمند درمان است که به صورت استاندارد روش انجام آن جراحی است بنابراین بیماری واریکوسل یا به درمان نیاز دارند و در صورت نیاز، درمان آن به صورت جراحی است.