با مراحل تولید پارچه قلمکار آشنا شویم
یکی از صنایع دستی دیدنی، جذاب و لاکچری ایران، پارچه قلمکار اصفهان است که در سال «حمایت از کالای ایرانی» می تواند یکی از بهترین محصولات کشورمان برای سوغات به دوستان و آشنایان داخل و خارج از کشور باشد. حمایت از صنایع دستی، یکی از وظایف هموطنان بوده که برای پشتیبانی و بقای کسب و کار فعالان این عرصه، بایستی در دستور کار همه جانبه ملت و دولت قرار بگیرد. پارچه های قلمکار مثل ترمه و سفال و خاتم کاری و پته دوزی و منجوق دوزی و گلیم، مشتریان زیادی در داخل و آنسوی آب ها دارد. اگر دوست دارید صفای دوباره به خانه و کاشانه خود بدهید و فرهنگ ناب ایران زمین را در دکوراسیون محل زندگی خود احیا کنید، خرید پارچه های قلمکار را به شما توصیه میکنیم که اصفهانی های خوش ذوق در این حوزه ید طولایی دارند.
قلمکاری هنر ایجاد نقش بر روی پارچه است و کهن ترین قالب های نقش زدن روی پارچه که در ایران شناخته شده اند، سه قالب تراشیده از سنگ هستند. این قالب ها به همراه آثار سفالی سده های چهارم و پنجم هجری در حفاری های نیشابور کشف شده اند.
طراحی پارچه قلمکار
یکی از دلایل شکل گیری قلمکاری در ایران را موقعیت جغرافیایی آن می دانند. این سرزمین از یک سو به آسیای میانه و از سوی دیگر به دریای سیاه و مدیترانه دسترسی دارد و تبادلات و ارتباطات شرق و غرب از طریق آن امکان پذیر است. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که قلمکار و قلمکارسازی از دوره ایلخانی در ایران مرسوم بود چرا که با ورود کالاهای چینی به ایران به ویژه در زمان مغول تقاضا برای کالاهای منقوش به سبک چینی در ایران افزایش یافت.
نساجان و نقاشان ایرانی به تقلید از این طرح ها روی آوردند و به این ترتیب پارچه قملكار که تا آن زمان به صورت محدود وجود داشت شکل منسجم تری به خود گرفت و با همكاری هنرمند و صنعتگر ایرانی تكامل و توسعه یافت. حمایت و پیشتیبانی خانان مغول باعث شد که پارچه‌های منقوش چینی در بازارهای ایران فروش خوبی پیدا کنند. ایرانی ها برای رقابت با چینی ها و جلب نظر مغولان، نقاشی روی پارچه با قلم یا به اصطلاح قلمکار نقاشی و سپس چاپ قلمکار با قالب و مهر را ابداع کردند.
کیفت رنگ در طراحی و تولید پارچه قلمکار اهمیت زیادی دارد. اگر خواستید صنایع دستی ایران را به دوستان هدیه دهید، پارچه ترمه و قلمکار را فراموش نکنید
اگر در بازار اصفهان به راه بیفتید، پارچه هایی پر نقش و نگار توجه تان را به خود جلب خواهد کرد و با کمی پرس و جو خواهید فهمید که اینها حاصل هنر قلمکاری یا قلمکارسازی هستند. قلمکاری هنر چاپ یا نقش زدن بر روی پارچه است که برخی از آن با عنوان چیت سازی یاد می کنند. این پارچه کاربردهای متفاوتی دارد که عبارتند از: رومیزی، روتختی، سجاده، سفره، روسری، کیف، رویه لحاف، رویه پشتی، دستمال و كتیبه هایی برای تزیین مجالس سوگواری.
۱- شستشوی پارچه پیش از کار
قلمکارسازان بعد از تهیه رنگ‌ها، پارچه ها را به خوبی می شویند تا آهار و مواد زاید آنها از بین برود. پارچه ها را به مدت پنج روز در آب رودخانه می گذارند و تکانشان نمی دهند. سپس یک سر پارچه را می گیرند و با کوبیدن سر آزاد آن به سنگ، مواد زاید از پارچه بیرون و به اصطلاح آن را آبخور می کنند.
رنگرزیِ زمینه نخودیِ پارچه یکی از مراحل معمول در قلمکارسازی است که با پوست انار و هلیله انجام می شود. برخی ترجیح می دهند پارچه را سفید کنند به همین جهت پس از شستشو آن را بر روی زمین شنی پهن و مرتبا بر روی آن آب می پاشند تا پس از مدتی بر اثر تابش نور خورشید سفید شود. اگر قسمتی از طرحی که قرار است روی پارچه پیاده شود رنگی باشد زمینه نقش باید به رنگ زرد در آید نه سفید. پس از خشک شدن پارچه آن را در اندازه های مختلف می برند تا از آنها انواع قلمکار، مانند پرده و رومیزی تهیه شود.
۲- چاپ نقش بر روی پارچه
برای چاپ قلمکار بر روی پارچه، میزی از چوب چنار، توت و یا الوار جنگلی لازم است كه سطحی به طول دو متر و عرض یک و نیم متر دارد و روی پایه های محكمی با ارتفاع شصت سانتی متر قرار گرفته است. پایه های میز را به اندازه ده سانتی متر در كف كارگاه فرو می کنند تا از تکان خوردن میز جلوگیری به عمل آید. سطح این میز را با روی هم گذاشتن پارچه پشمی و یا كتانی به ضخامت تقریبی هفت سانتی متر می رسانند تا موقع چاپ با ضربه دست استاد قلمكاری قسمت های ریز و درشت و حساس قالب نیز به راحتی روی پارچه قرار گیرند.
بعد از شستشو نقش زنی بر روی پارچه آغاز می شود و هنرمند با کمک قالب‌های چوبی -که هر کدام نشان از یک رنگ دارند- نقوش را به پارچه منتقل می کند. استاد قالب را به رنگ سیاه آغشته و قدری كتیرا به آن اضافه می کند که به هنگام چاپ اصطلاحا شُره نکند. قالب را با دست چپ در نقطه مورد نظر روی پارچه فشار می دهد و با ضربه مشت دست راست کاری می کند که نقش از روی قالب بر روی پارچه انتقال یابد. استادان قلمكار پارچه ای به نام دست پیچ یا مچ بند به دست خود می بندند. این دست پیچ از چرم و یا از پارچه است و برای جلوگیری از درد و ناراحتی های ناشی از ضربه و فشار دست بروی قالب استفاده می شود. بعد از نقوش سیاه نوبت به رنگ های قرمز، آبی و زرد می رسد تا بر روی پارچه بنشینند. در هر کارگاه هر قالب زن پیاده سازی یک رنگ را برعهده دارد و برای رنگ بعدی پارچه را به نفر کنار خود می سپارد
۳- شستشوی پارچه و تثبیت رنگ
شستشوی مجدد پارچه قلمکار
بعد از نقش زدن، پارچه را مجددا می شویند تا رنگ های اضافی خارج شود و پس از خشک شدن، آن را برای تثبیت رنگ آماده می کنند. برای تثبیت رنگ پاتیلی را از آب پر می کنند و آن را به جوش می آورند. برای هر ۱۰۰۰ متر پارچه حدود ۱۲ کیلوگرم پوست انار ساییده شده و بعد از آن حدود ۹۰ كیلوگرم مغز روناس را به آب اضافه می کنند. پارچه را در این آب می جوشانند تا رنگ ها تثبیت شوند. قبل از تماس با روناس، رنگ قرمز نقش ها به رنگ چرک است و کم کم به حالت اصلی خود ظاهر می شود. به وسیله چوب های بلند پارچه ها را زیر و رو می کنند تا محلول حاصل کاملا به خورد پارچه برود. پس از درآوردن پارچه از این محلول آن را باز هم در آب رودخانه شستشو می دهند؛ سپس آن را دوباره به سنگ می کوبند تا آب و روناس آن خارج شود.
خشک کردن پارچه های قلمکار
ویژگی های یک پارچه قلمکار مرغوب
از کجا بفهمیم که پارچه قلمکار مرغوب تهیه می کنیم؟ باید بدانید که کیفیت یک پارچه قلمکار را عوامل گوناگونی تعیین می کنند: اول نوع پارچه زیر کار که باید از جنس پنبه باشد چرا که در غیر این صورت رنگ را به خوبی جذب نمی کند و در نقوش ایجاد شده نواقصی به وجود می آید. دوم رنگ های به کار برده شده که اهمیت بسیاری دارند. استفاده از رنگ های طبیعی و موادی مانند کتیرا و گلیسیرین که با رنگ ها برای تثبیت هرچه بیشتر آن ها مخلوط می شوند، عمر قلمکار را افزایش می دهد.
برای «حمایت از کالای ایرانی»، از محصولات پارچه قلمکار استفاده کنیم
