رفتارشناسی گربه ها؛ این موجودات ناز پرورده
گفت و گو با رضا صادقی درباره رفتارشناسی گربه ها؛ صادقی سال هاست در یک کلینیک دامپزشکی مشغول مطالعه و کار روی رفتار گربه هاست و در این زمینه حرف های زیادی دارد.
رضا صادقی فارغ التحصیل دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد در ابتدای دهه هفتاد است. او سال هاست روی شناخت رفتار گربه ها تحقیق می کند. او در حال حاضر در کلینیکی واقع در امارات متحده عربی مشغول به فعالیت و تحقیق بر رفتارشناسی گربه هاست. با صادقی درباره گربه ها و خلق و خوی این موجودات به گفت و گو نشستیم.
چرا رفتارشناسی گربه ها؟ به نظر کمی عجیب می آید.
ما در زمینه رفتارشناسی گربه ها به شدت ضعف داریم. از دوره دانشجویی درباره دام های کوچک و حیوانات خانگی، به خصوص گربه ها، شروع به تحقیق کرده ام. یکی از دلایلی که باعث شد روی رفتارشناسی حیوانات خانگی کار کنم، اطلاعات ناکافی ما از این موجودات بود.
ما این حیوانات را به خانه های خود می آوریم، اما رفتارهای آن ها را نمی فهمیم و دلمان می خواهد طوری که ما دوست داریم رفتار کنند. حیوانات با نوع رفتارشان با ما حرف می زنند، اما ما حرف آن ها را نمی فهمیم. وقتی نمی توانیم بفهمیم این حیوانات چه می گویند با مشکل مواجه می شویم. آن حیوان با زبانی که بلد است تلاش می کند با ما ارتباط برقرار کند، اما ما چون متوجه نمی شویم، هم خود و هم آن حیوان را دچار مشکل می کنیم.
در بیشتر موارد گربه ها با سگ ها مقایسه می شوند. این مقایسه درست است یا ظلمی است در حق گربه ها؟
برخی افراد دوست دارند سگ نگه دارند و برخی گربه؛ این دو حیوان کاملا جدا و با روحیات مختلفند. در نتیجه مقایسه آن ها هم با یکدیگر درست نیست. گربه ها برخلاف سگ ها شخصیت اجتماعی ندارند و تنها زندگی می کنند و احتیاجی به قرار گرفتن در جمع و گروه ندارند.
این خصوصیت گربه ها باعث شده تا دامپزشکان هم در شناخت بیماری و مشکلات آن ها د چار مشکل شوند گربه ها ضعف خود را پنهان می کنند. بقیه گربه ها به گربه ضعیف بیمار کمک نمی کنند، بلکه به او حمله می کنند.
این خصوصیت در سگ ها برعکس است. سگ بیماری اش را بزرگ می کند. برای همین معمولا بیماری گربه ها در مراحل حاد و خطرناک تشخیص داده می شود و این سختی کار دامپزشکان را چند برابر می کند.
این ادعا تا چه اندازه درست است که گربه ها دیرتر از سگ ها به جوامع بشری نزدیک شدند و این خاصیت شب بیداریشان هم نشانه شب شکاری آن هاست؟
تا حدی زیادی بله. سگ ها زودتر به انسان ها نزدیک و اهلی شدند. ما دقیق نمی دانیم، اما قطعا اولین گله های سگ که به جوامع انسانی نزدیک شدند، تنها به دلیل استفاده از باقیمانده غذای انسان ها نبوده است، بلکه کنجکاو بوده اند که به ما نزدیک شوند. گربه ها هم به دلیل استقلالشان بسیار دیرتر از سگ ها اهلی شدند و این در رفتارهای فعلی آن ها هم دیده می شود.
از شواهد هم چنین بر می آید که ما آن ها را اهلی کردیم و نیاز داشتیم تا موش ها را برایمان از انبارهای غله دور کنند. تحقیقات مختلف نشان می دهند که سگ ها بسیار زودتر از گربه ها به انسان نزدیک شده اند و برای همین است که برخلاف گربه ها به مراقبت بیشتر ما هم نیاز دارند.
چرا در فرهنگ ما گربه ها متهم به بی وفایی می شوند؟
یکی از مهم ترین دلایل قضاوت های نابجا در مورد گربه ها همین مورد است که چون گربه ها احساسات خود را بروز نمی دهند، متهم به بی احساسی و بی صفتی می شوند؛ اما این موضوع درست نیست. شخصیت گربه با سگ متفاوت است. این را کسانی که سال های طولانی گربه داشته اند، متوجه می شوند. وقتی بحث مقایسه با سگ ها پیش می آید، به دلیل ذات اجتماعی سگ ها، گربه ها به بی احساسی متهم می شوند. سگ ها زندگی اجتماعی و گروهی دارند و وقتی به خانه ما می آیند، فکر می کنند این ما هستیم که به خانه آن ها رفته ایم، درحالی که گربه ها به هیچ وجه این طور نیستند.
گربه ها انفرادی زندگی می کنند و برای همین وابستگی کمتری هم به انسان ها دارند. نیازی ندارند کسی به آن ها یاد بدهد که چگونه نیازهای روزمره شان تامین کنند. کافی است آب و غذا و خاکشان در دسترس باشد تا به راحتی و بدون نیاز به انسان زندگی کنند؛ اما معنایش این نیست که قابلیت آموزش و یادگیری ندارند و تمام آنچه سگ ها یاد می گیرند، گربه ها هم آموزش می بینند، به شرطی که از تولگی آموزش ببینند. در مورد افسانه بی وفایی گربه ها هم مشکل بزرگ عدم شناخت ما از نحوه روحیات گربه ها و نحوه ارتباط برقرار کردنشان با انسان است. ما وقتی با گربه ها برخورد می کنیم بیش از آنکه به ذات و غریزه این موجودات توجه کنیم، به آنچه خودمان توقع داریم، تکیه می کنیم. حیوانات آن جوری که ما می خواهیم نیستند، آن شکلی هستند که خلق شده اند.
یک نکته مهم دیگر هم نحوه تربیت و نژاد گربه است؛ گربه ای که بین انسان هال حامی بزرگ شده با گربه ای که با سنگ و چوب آدم ها رانده شده، تفاوت رفتاری وجود دارد.
معتقدید که گربه ها تربیت پذیرند؟
صد در صد. بستگی دارد که چه زمانی تربیت آن ها شروع شده باشد. فرصت طلایی برای تربیت گربه ها و بسیاری از حیوانات در شش ماه اول زندگی است. البته آب و هوا و محیط زیست گربه ها هم روی خلق و خوی آن ها تاثیر می گذارد. به عنوان مثال گربه های بومی امارات متحده عربی به دلیل آب و هوای خشن این منطقه و تکاملی که در این محیط داشته اند، بسیار خشن تر از گربه هایی هستند که مثلا در تهران به دنیا می آیند و بزرگ می شوند. عجیب هم نیست، گربه هایی که در شرایط سخت تکامل داشته اند، دیر و سخت تربیت شوند. درواقع نژاد و زیستگاه بومی گربه ها هم روی تربیت پذیری آن ها تاثیر مستقیم دارد. گربه ها اگر در سنین تولگی وقت و حوصله صاحبش را ببیند، تربیت خواهندشد.
در حال حاضر فرهنگ نگهداری از حیوانات خانگی در ایران رو به رشد است، به کسانی که گربه نگهداری می کنند، چه توصیه ای دارید؟
گربه ها در سن بلوغ شما را مجبور می کنند، عقیمشان کنید. چه گربه نر و چه گربه ماده در سن بلوغ و هنگامی که فحل می شوند رفتارهایی انجام می دهند که شما ناچار به عقیم سازی آن ها می شوید. نرها با ادرار نشانه گذاری می کنند که بعد از مدتی قابل تحمل نیست و ماده ها چنان سر و صدا می کنند که باید این کار را انجام دهید.
نکته مهم تر این است که هدف از نگهداری حیوان چیست و مخاطبش کیست؟ اگر هدف آن است که فرزندمان را سرگرم کنیم، این رفتار درست نیست، چون حیوان در تولگی و بزرگسالی رفتار متفاوتی دارد و وقتی شما گربه ای را در خانه نگهداری می کنید، دیگر نمی توانید این حیوان را در کوچه و خیابان رها کنید، چون این گربه هیچ تصوری از خطرات بیرون ندارد و توانایی پیدا کردن غذا را هم از دست داده است و خیلی زود کشته می شود.
مسئله مهم دیگر غذای گربه است؛ در حال حاضر در تهران غذاهای متنوع خاص گربه ها وجود دارد که شما را از پخت غذاهای خانگی بی نیاز می کند. گربه ها وقتی عادت به خوردن غذایی می کنند، بسیار بسیار سخت است که رژیم غذایی اش را تغییر دهید. برای همین مهم است که به چه غذایی عادت می کند. رفتار مردم کوچه و بازار با گربه ها و سایر حیوانات بهتر شده، اما هنوز مانده به نقطه مطلوب برسد. برخورد هر جامعه ای با حیوانات، نشان دهنده این است که با خودشان چگونه برخورد می کنند.
برخی با عقیم سازی گربه ها مخالفند و معتقدند این رفتار نقض حقوق حیوان است، چرا که با این کار او را از ارتباط جنسی محروم می کنیم. به عنوان یک رفتارشناس نظرتان در این مورد چیست؟
رفتار جنسی در حیوانات، با انسان کاملا متفاوت است و نباید آن را با معیاری انسانی سنجید؛ حیوانات زمانی می توانند رفتار جنسی داشته باشند که ماده پذیرای آن ها باشد و در ارتباط بین حیوانات، رفتار جنسی بدون رضایت ماده امکان ندارد. هیچ حیوان نری نمی تواند بدون رضایت ماده اقدام به جفتگیری کند. اساسا جفتگیری در حیوانات به قصد تولید مثل است و نه احساس لذت. البته دیده می شود گربه های عقیم شده هم که هورمون جنسی ندارند، فرم جفتگیری را به خود می گیرند. وقتی گربه عقیم می شود در بدنش هم تغییراتی به وجود می آید که باعث می شود عمر حیوان افزایش یابد.
گربه ها لجبازند؟
در برخی موارد گربه ها به شدت حیوانات لجوج و مغروری هستند. یک از این موارد غذاست. گربه ها در مورد غذا بسیار لجبازند، یعنی اگر با غذای خاصی اخت شده باشند، نوع رژیم غذایی شان را به سختی می شود تغییر داد و در بسیاری از موارد امکان پذیر نیست.
چرا تنوع رفتار گربه ها تا این حد زیاد است؟
چون هر گربه ای شخصیت خاص خودش را دارد. حتی دو بچه گربه ای که از یک مادر به دنیا آمده اند و از یک نژاد و خانواده اند هم در چهل و پنج روزگی با یکدیگر متفاوتند. یکی خجالتی است، یکی بازیگوش و یکی هم قلدر است. برای همین توصیه می کنیم اگر می خواهید حیوانی را به خانه خود ببرید به برخورد اول آن توجه کنید. این که حیوان به شما نزدیک می شود یا شما به آن. این خصوصیت می تواند نشان دهنده نوع رفتار حیوان در آینده باشد. اگر شما به دنبال حیوانی خجالتی هستید، بهتر است همان ابتدا گربه بازیگوش و با اعتماد به نفس نگیرید.
چه ویژگی ای در گربه هاست که باعث شد شما روی این موجودات تحقیق کنید و آن ها را دوست بدارید؟
شاید مهم ترین ویژگی جذاب از نظر من در مورد گربه ها، استقلال آن هاست. من بارها در کار خودم دیده ام که اگر بهترین غذا را جلوی گربه ای بگذارید، نمی خورد. شاید برخی این رفتار را به عنوان غرور حیوان معنا کنند، در حقیقت گربه برای خود حریم و محدوده ای قائل است و خواسته هایی دارد که انتظار دارد شما به آن ها احترام بگذارید.
نکته دیگر هم تمیزی گربه است. گربه در مقایسه با دیگر حیوانات خانگی به شدت به پاکیزگی خود اهمیت می دهد. همچنین نگهداری اش برای صاحبش آسان است.
در دوبی یک خانم انگلیسی با کلینیک ما تماس گرفت و اصرار کرد برای واکسینه کردن گربه اش در روز مشخصی مراجعه کنیم. اصرار هم داشت تا قبل از آن روز مورد نظر حتما به منزلش برویم. هنگامی که به منزل این خانم رفتم به من گفت فردا نوبت شیمی درمانی دارد و برای درمان سرطان پستانش باید به بیمارستان مراجعه کند و قصد داشته تا پیش از حضور در بیمارستان واکسن گربه را بزند. بعد هم اضافه کرد همی گربه باعث شده متوجه غده در سینه اش شود.
این گربه از یک زمانی روی بدن این خانم می آمده و با دستش نقطه از سینه این خانم را فشار می داده است. چند بار این رفتار را تکرار می کند تا این که خانم احساس می کند در سینه اش توده ای وجود دارد. به پزشک مراجعه می کند و بعد از عکسبرداری مشخص می شود که سرطان دارد. این خانم می گفت پزشکش پس از دیدن نتایج عکسبرداری به او گفته هر کس که سرطان را در سینه شما تشخیص داده، کارش را بلد بوده.
قصدم از بیان این خاطره، توجه به این نکته بود که گربه ها قادرند، بارها و بارها انسان را شگفت زده کنند و این جزو حصوصیات جذاب آن هاست.
کسانی که با گربه ها سر و کار داشته اند گاهی با رفتار عجیب این موجودات مواجه می شوند؛ مثلا لاشه یک موجود شکارشده را برای صاحبشان می آورند. این رفتار نشانه چیست؟
نشانه علاقه آن گربه به صاحبش است. درواقع او شکار ارزشمندی را که صید کرده است، به عنوان هدیه نزد شما آورده. خواسته غذایی را که به سختی تهیه کرده است، با شما سهیم شود. از طرفی نشان دهنده قدرت نمایی و مهارت شکارگری اش هم هست. البته فقط هم در مورد گربه ها نیست و خیلی از حیوانات این خصوصیت را دارند.
