فرهاد ورهرام مستند «بندِ آب، بندِ خاک» را مقابل دوربین برد
فیلم مستند «بندِ آب، بندِ خاک» به کارگردانی «فرهاد ورهرام» و با مشارکت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی تولید شد.
خلاصه موضوع مستند «بندِ آب، بندِ خاک» به این شرح است: «در تاریخ سیستان آمده: برای آبادانی سیستان بر سه چیز باید بند ساخت: «بَندِ آب» به خاطر طغیان رودخانه‌ها، «بَندِ خاک» به خاطر طوفان شن و خاک و «بَندِ خان» به خاطر ظلم و جور خوانین.»
بر اساس گفته کارگردان، مراحل تحقیق و بازبینی این فیلم مستند از فروردین سال جاری آغاز شد و در شهریورماه فیلمبرداری آن طی سه مرحله (یک مرحله به مدت ۱۶ روز در سیستان و دو مرحله دیگر به مدت ۱۰ روز در استان گلستان) به پایان رسید.
فرهاد ورهرام در یادداشتی پیرامون ساخت این فیلم مستند آورده است: «بدون تردید یکی از بارزترین ویژگی‌های زیستی و تنوع شیوه‌های معیشت مردم در مناطق گوناگون آب و هوایی، روش سازگاری و انطباق انسان با طبیعت است؛ اما در خشکسالی و در زمان‌هایی که سال‌ها باران نبارد و یا رودخانه‌ای رو به خشکی نهد، قهر طبیعت زیست‌مندان را با یک مبارزه واقعی درگیر می‌کند و تعادل بین دوام زندگی و شرایط محیط ناپایدار می‌شود. طوفان بر همه چیز چنگ می‌اندازد و باد قدرت غالب است، امواج شنی راه خود را می‌پویند، تپه‌های ماسه‌ای جا به جا می‌شوند و هر دم بر گستردگی آن افزوده می‌شود. باد ماسه‌ها را بر سطح کشتزارها ریخته و رویش گیاهان را مختل می‌کند. قنات‌ها خشک و خانه‌ها زیر انبوهی از شن مدفون می‌شوند. شهرها در معرض تهدید قرار می‌گیرند و هر ساله از این طریق خسارات زیادی بر پیکر روستاها و شهرها و تاسیسات وارد می‌آورد و نظام زیستی را پیوسته با چالش ها روبرو می‌کند. هجوم ماسه‌های روان به روستاها و مدفون شدن خانه‌ها و باغات و مزارع در زیر توده‌های ماسه، منجر به کوچ اجباری ساکنان آن می‌شود و آثار حیات را در منطقه از بین می‌برد. با تخلیه روستاها، به جمعیت شهرها افزوده شده و عوارض ناشی از آن بر دیگر معضلات شهرها می‌افزاید.»
در بخش دیگر این یادداشت آمده است: «در دهه چهل دریاچه هامون در سیستان که نقش بسیار مهمی در اقتصاد منطقه داشت، به دلیل کم آب شدن رودخانه هیرمند و شرایط سیاسی تحمیل شده از سوی کشور افغانستان، آرام آرام رو به خشکی می‌نهد. با خشک شدن دریاچه و شروع طوفان‌های سهمگین خاک، امان از مردمان بریده می‌شود. پس از این در چند دوره خشکسالی خانوارها به سرزمینی دیگر مهاجرت می‌کنند. اولین گروه مهاجران زندگی سختی را در سرزمین جدید می‌گذرانند تا به تدریج همانند بومی‌ها به قوام و دوام برسند…»
ورهرام تاکید می‌کند: «مسئله اصلی این فیلم به مهاجرتی اشاره دارد که عامل آن خشکسالی و کم‌آبی است که با خشک شدن دریاچه‌ای اتفاق می‌افتد. ریشه این مهاجرت نه تنها از شرایط نابسامانی اکوسیستم و خشکسالی و طوفان، بلکه اختلافات سیاسی دو کشور ایران و افغانستان از قرن نوزدهم تاکنون سرچشمه می‌گیرد که تاکنون هم لاینحل مانده است.»
این پژوهشگر و مستندساز ادامه می‌دهد: «آغاز مهاجرت اهالی سیستان از اواسط دهه ۴۰ آغاز شد. در این مهاجرت گروهی قلیلی از مردم به سمت افغانستان و استان خراسان ولی اغلب به منطقه گرگان کوچ کردند. بار دیگر از اوایل دهه ۱۳۵۰ خورشیدی در ادامه مناقشات بین ایران و افغانستان، افغان‌ها بر روی رودخانه هیرمند سد بستند و آب دریاچه هامون رو به تقلیل گذاشت. شرایط نابسامان باعث شد تا گروهی از مردمان اطراف این دریاچه به مناطق گرگان و شرق مازندران که به دلیل آب و هوای مناسب از قطب‌های کشاورزی در ایران محسوب می‌شود، مهاجرت کنند…»
گفتنی است که عوامل تولید فیلم مستند «بندِ آب، بندِ خاک» عبارتند از: طرح، پژوهش، کارگردانی و تهیه‌کنندگی: فرهاد ورهرام، فیلمبردار: رضا تیموری، صدابرداران: احمدرضا طایی و امید کریم، تدوین: مهدی باقری، دستیاران فیلمبردار: سهیل سیم‌صباحی و مهرداد عباسپور، مدیر تولید: ناصر عربعلی، تهیه شده در: مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی
