نقش هورمون‌های پیام‌رسان شیمیایی در زنان!
تریتا نیوز / بهناز عباسی مقدم _ کارشناس ارشد تغذیه -هورمون‌ها چه هستند؟هورمون‌ها پیام‌رسان‌های شیمیایی بدن شما هستند. آن‌ها توسط غدد بدن ساخته شده و وارد جریان خون می‌شوند. بیش از ۵۰ نوع هورمون وجود دارد. هورمون‌ها هنگام گردش در بدن، بسیاری از عملکردهای مهم مانند رشد، متابولیسم، تولیدمثل و خلق‌وخو را کنترل می‌کنند.
استروژن و تستوسترون
استروژن و تستوسترون هورمون‌های جنسی هستند.
• استروژن اغلب «هورمون جنسی زنانه» نامیده می‌شود، چون نقش مهمی در سیستم تولیدمثلی زنان دارد.
• تستوسترون به عنوان «هورمون جنسی مردانه» شناخته می‌شود، زیرا در رشد و عملکرد جنسی مردان ضروری است.
هرچند سطح استروژن در زنان بسیار بالاتر است، اما آن‌ها مقداری تستوسترون نیز دارند.زیرا مقدار کمی از آن برای سلامت زنان نیز ضروری است.
استروژن در زنان
استروژن شامل سه هورمون اصلی است: استریول، استرادیول و استرون.
۱. استریول
• توسط جفت ساخته می‌شود.
• در دوران بارداری تولید می‌شود.
۲. استرادیول
• هورمون اصلی جنسی در زنان پیش از یائسگی است.
• توسط فولیکول‌های در حال رشد در تخمدان تولید می‌شود.
• مسئول ویژگی‌های زنانه، عملکرد جنسی، سلامت استخوان و قلب است.
۳. استرون
• هورمون اصلی پس از یائسگی است.
تغییرات سطح استروژن
• در دوران بلوغ افزایش می‌یابد.
• در چرخه قاعدگی بالا و پایین می‌شود.
• در نزدیک شدن به یائسگی و پس از آن کاهش می‌یابد.
سطوح نرمال استروژن
استرادیول (رایج‌ترین استروژن):
• ۳۰ تا ۴۰۰ pg/mL در زنان پیش از یائسگی
• ۰ تا ۳۰ pg/mL در زنان پس از یائسگی
کاهش سطح استروژن در زنان
دلایل:
• هیپوگونادیسم – کاهش عملکرد تخمدان
• هیپوپیتویتاریسم – اختلال در غده هیپوفیز
• پری‌منوپوز و یائسگی
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
• بی‌اشتهایی عصبی یا بولیمیا
• برخی داروهای سرطان پستان که تولید استروژن را مهار می‌کنند
• پس از زایمان و هنگام شیردهی
ورزشکاران زن
ورزشکاران بدلیل دارابودن چربی بدنی پایین اغلب هورمون‌های جنسی کافی تولید نمی‌کنند، که می‌تواند باعث موارد زیر شود:
• قطع یا نامنظم شدن قاعدگی
• کاهش تراکم استخوان و شکستگی‌ها
استروژن و یائسگی
یائسگی یک تغییر طبیعی است که معمولاً در سن ۵۱ سالگی رخ می‌دهد.با کاهش استروژن، علائم زیر اتفاق می‌افتد:
• گرگرفتگی
• تعریق شبانه
• خشکی یا خارش واژن
• کاهش میل جنسی
• تغییرات خلقی
کاهش استروژن همچنین خطر بیماری قلبی و پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.
سطح بالای استروژن در زنان
دلایل افزایش استروژن:
چربی بدن بالا
• درمان‌های هورمونی
• استرس
• مصرف بیش‌ازحد الکل
• مشکلات کبدی
علائم:
• پریودهای نامنظم
• بافت پستان متراکم
خطرات افزایش استروژن:
• سرطان پستان و تخمدان
• درد آندومتریوز
• مقاومت به انسولین
• PCOS
• سرطان رحم
• تومورهای تخمدان یا غدد فوق کلیه
تستوسترون در زنان
تستوسترون توسط:
• تخمدان‌ها
• غدد فوق کلیوی
• برخی بافت‌های دیگر تولید می شود
تستوسترون برای:
• عملکرد تخمدان
• قدرت استخوان
• فعالیت مغز، خلق‌وخو، شناخت و میل جنسی ضروری است.
سطح نرمال تستوسترون در زنان
• ۱۵–۷۰ ng/dL
• یا ۰.۵–۲.۴ nmol/L
مقادیر ممکن است بسته به آزمایشگاه کمی تفاوت داشته باشد.
تستوسترون بالا در زنان
علائم:
• پریود نامنظم یا قطع قاعدگی
• پرمویی صورت یا بدن
• طاسی جلوی سر
• آکنه
• بزرگی کلیتوریس
• افزایش توده عضلانی
• تغییر و بم شدن صدا
دلایل تستوسترون بالا
• PCOS – شایع‌ترین علت
• تومورهای تخمدان یا غدد فوق‌کلیوی
هایپرپلازی مادرزادی آدرنال
• کاهش استروژن سریع‌تر از تستوسترون
• چاقی
• اختلالات تخمدان مانند هایپرتکوزیس
• داروها و مکمل‌ها (مثل استروئیدها)
• بیماری‌های غدد درون‌ریز مانند سندرم کوشینگ
سطح پایین تستوسترون در زنان
سطح پایین تستوسترون می‌تواند به دلایل زیر ایجاد شود:
• یائسگی
• برداشتن تخمدان‌ها
• شیمی‌درمانی و پرتودرمانی
• تومورهای غده هیپوفیز
• داروها، از جمله داروهای ضدبارداری و کورتیکواستروئیدها
• بیماری‌هایی مانند سندرم ترنر و بیماری آدیسون
• سوءتغذیه
• ناهنجاری‌های ژنتیکی
ممکن است برخی یا تمام این علائم را در اثر پایین بودن تستوسترون تجربه کنید:
• افسردگی یا اضطراب
• کاهش میل جنسی
• ضعف و کاهش توده عضلانی
خستگی و کمبود انرژی
• خشکی واژن
• نامنظمی قاعدگی
• نازک شدن موها
• خشکی پوست
• بی‌خوابی
نکات کلیدی
پزشک می‌تواند با انجام معاینه فیزیکی و ارزیابی وضعیت سلامتی و علائم شما تشخیص دهد که آیا نیاز به انجام آزمایش‌های بیشتر برای بررسی سطح هورمون‌ها دارید یا نه. این آزمایش‌ها به‌خصوص زمانی مهم هستند که دچار شرایطی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) باشید یا به‌دلیل تمرینات ورزشی شدید یا بی‌اشتهایی عصبی قاعدگی‌تان متوقف شده باشد.اگر آزمایش‌ها نشان دهند که سطح هورمون‌ها غیرطبیعی است، پزشک می‌تواند درمان‌های مؤثر را برایتان تجویز کند.
سؤالات متداول درباره تستوسترون و استروژن
سطح استروژن یک زن باید چقدر باشد؟
اگر یائسه نیستید، سطح استروژن شما باید بین ۳۰ تا ۴۰۰ پیکوگرم در میلی‌لیتر باشد. این مقدار از طریق آزمایش خون مشخص می‌شود.در زنان یائسه یا پس از یائسگی، سطح استروژن معمولاً بسیار پایین‌تر است: از صفر تا ۳۰ پیکوگرم در میلی‌لیتر.
سطح بالای استروژن چه تأثیری روی زنان دارد؟
استروژن بیش از حد می‌تواند باعث:
• کاهش میل جنسی
• افزایش وزن، به‌ویژه در ناحیه شکم و باسن
• تغییرات قاعدگی: خونریزی سبک‌تر یا سنگین‌تر و چرخه‌های نامنظم
• تشدید علائم پیش‌قاعدگی (PMS)شود.
وقتی زنان تستوسترون پایین دارند چه اتفاقی می‌افتد؟
سطح پایین تستوسترون می‌تواند باعث:
• افسردگی یا اضطراب
• خستگی و ضعف
• کاهش میل جنسی
• نامنظمی پریود
• نازک شدن موها
• خشکی پوست و خشکی واژن
• مشکلات خواب شود.
تستوسترون چه نقشی در بدن زنان دارد؟
فواید تستوسترون در زنان شامل موارد زیر است:
• تقویت استخوان‌ها
• بهبود عملکرد تخمدان‌ها (قاعدگی منظم‌تر)
احتمالاً تمرکز بهتر، خلق‌وخو‌ی پایدارتر، افزایش میل جنسی و انرژی بیشتر
آزمایش استروژن چیست؟
آزمایش استروژن روشی است که پزشک با استفاده از آن وضعیت‌هایی مانند مشکلات بلوغ، باروری، یائسگی و برخی شرایط دیگر را بررسی می‌کند.
ممکن است پزشک نام‌های دیگری نیز برای این آزمایش به کار ببرد، از جمله:
• استرون (E1)
• استرادیول (E2)
• استریول (E3)
• یا به طور کلی آزمایش هورمون‌های استروژنی
استروژن هورمونی است که نقش مهمی در بسیاری از جنبه‌های سلامت زنان، از جمله سلامت استخوان و عملکرد باروری دارد. چندین نوع استروژن وجود دارد.
اگر پزشک بخواهد بررسی کند که آیا میزان زیاد یا کم یک نوع استروژن باعث بروز مشکل شده است، ممکن است انجام آزمایش استروژن را توصیه کند. این آزمایش معمولاً یک آزمایش خون ساده است و می‌تواند سه نوع اصلی استروژن را اندازه‌گیری کند:
• استرون (E1): هورمون اصلی پس از یائسگی
• استرادیول (E2): هورمون اصلی در زنانی که باردار نیستند
• استریول (E3): هورمونی که در دوران بارداری به مقدار زیاد تولید می‌شود
چه کسانی آزمایش استروژن انجام می‌دهند؟
پزشکان ممکن است آزمایش E1 یا E2 را در موارد زیر توصیه کنند:
• خونریزی واژینال بعد از یائسگی
• مشکلات چرخه قاعدگی
• ناباروری
• علائم یائسگی مانند گرگرفتگی، تعریق شبانه و پریودهای نامنظم
اگر هورمون‌درمانی برای مدیریت علائم یائسگی انجام می‌دهید، پزشک ممکن است برای بررسی اثر درمان، آزمایش E1 یا E2 را تجویز کند.
دخترانی که بلوغ آن‌ها خیلی زود یا خیلی دیر آغاز می‌شود نیز ممکن است نیاز به اندازه‌گیری سطح استرون و استرادیول داشته باشند.
در دوران بارداری معمولاً استریول (E3) اندازه‌گیری می‌شود، چون در این دوره هورمون اصلی است. سطوح غیرطبیعی E3 می‌تواند نشانه‌ای از مشکل احتمالی در سلامت جنین باشد، اما برای تشخیص قطعی آزمایش‌های بیشتری لازم است.
برخی افراد برای بررسی تغییرات هورمونی لازم است چند بار آزمایش انجام دهند.
آزمایش استروژن در مردان
مردان نیز استروژن دارند، اما مقدار آن معمولاً کمتر از زنان است. سطح بیش از حد بالا یا پایین استروژن در مردان می‌تواند باعث مشکلات سلامتی شود.
پزشک ممکن است برای مردان آزمایش استروژن را در موارد زیر انجام دهد:
• بررسی تأخیر بلوغ
• تشخیص ژنیکوماستی (بزرگ شدن سینه در مردان)
بررسی اینکه آیا سطح بالای استروژن ناشی از کمبود تستوسترون یا آندروژن است.
• بررسی وجود تومورهایی که استروژن تولید می‌کنند
نحوه انجام آزمایش استروژن
نیازی به آمادگی خاص مانند ناشتایی نیست. اما باید پزشک را از همه داروها و مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید، مطلع کنید؛ مخصوصاً:
• قرص‌های ضدبارداری
• هورمون‌درمانی
چون می‌توانند روی نتایج اثر بگذارند.
سه نوع نمونه‌گیری ممکن است انجام شود:
۱. تست ۲۴ ساعته ادرار
• باید ادرار ۲۴ ساعت خود را در ظرف مخصوص جمع‌آوری کنید.
• پزشک مراحل کار را دقیق توضیح می‌دهد.
• سپس نمونه‌ها در آزمایشگاه بررسی می‌شوند.
۲. آزمایش خون (رایج‌ترین)
• مقدار کمی خون از ورید بازو گرفته می‌شود.
• نمونه خون برای اندازه‌گیری سطح استروژن به آزمایشگاه ارسال می‌شود.
۳. تست بزاق (کمتر رایج)
در برخی شرایط برای بررسی تغییرات هورمونی از بزاق استفاده می‌شود.
نتایج آزمایش استروژن
سطح طبیعی استروژن به موارد زیر بستگی دارد:
سن
• جنسیت
• بارداری
• مرحله چرخه قاعدگی در زنان
سطح زیاد یا کم استروژن به‌تنهایی برای تشخیص کافی نیست، اما به پزشک کمک می‌کند علت علائم را پیدا کند.
معنی سطح بالای E1 یا E2
در زنان و دختران:
• بلوغ زودرس
• تومورهای تخمدان
در مردان و پسران:
• تأخیر بلوغ
• تومورهای بیضه
• ژنیکوماستی
در هر دو جنس:
• پرکاری تیروئید
• سیروز کبد (آسیب شدید کبدی)
• تومورهای غدد فوق‌کلیوی
در زنان باردار:
• افزایش بیش از حد E3 ممکن است نشان‌دهنده نزدیک بودن زمان زایمان باشد.
معنی سطح پایین استروژن در زنان
ممکن است نشانه:
• کمبود هورمون‌های هیپوفیز
• از کار افتادگی تخمدان‌ها
• بارداری ناموفق (کاهش E3)
• اختلالات خوردن
• سندرم ترنر (اختلال ژنتیکی ناشی از وجود نداشتن یا ناقص بودن کروموزوم X) باشد.
کاهش سطح استرادیول پس از یائسگی طبیعی است.
آزمایش‌های مرتبط
بسته به نتایج آزمایش استروژن، ممکن است پزشک آزمایش‌های دیگری درخواست کند، مثل:
• FSH (هورمون محرک فولیکول)
• LH برای بررسی باروری یا بلوغ زودرس/دیررس
• سایر آزمایش‌های هورمونی بسته به علائم شما
آزمایش پروژسترون چیست؟
آزمایش پروژسترون یک آزمایش خون است که مقدار هورمونی به نام پروژسترون را اندازه‌گیری می‌کند.
پروژسترون برای بارداری بسیار مهم است. این هورمون بدن شما را برای نگه داری
تخم بارورشده آماده می‌کند. اگر باردار شوید، پروژسترون همچنین باعث می‌شود سینه‌ها برای تولید شیر آماده شوند.
پروژسترون در کنترل چرخه قاعدگی نیز نقش دارد. به طور کلی، سطح پروژسترون هر ماه پس از تخمک‌گذاری بالا می‌رود تا بدن شما برای بارداری آماده شود. اگر باردار نشوید، سطح پروژسترون دوباره پایین می‌آید و باعث شروع پریود می‌شود. اگر باردار شوید، سطح پروژسترون همچنان افزایش می‌یابد—در دوران بارداری حدود ۱۰ برابر بیشتر از حد معمول است.
آزمایش پروژسترون به‌تنهایی برای تشخیص یک بیماری خاص کافی نیست، اما همراه با سایر آزمایش‌ها می‌تواند کمک‌کننده باشد. برخی افراد از تست ادرار خانگی پروژسترون نیز برای تعیین زمان تخمک‌گذاری و بهترین زمان برای باردار شدن استفاده می‌کنند.
موارد استفاده از آزمایش پروژسترون
پزشک ممکن است این آزمایش را برای موارد زیر تجویز کند:
• بررسی علت باردار نشدن
• بررسی اینکه آیا تخمک‌گذاری می‌کنید و زمان آن
• بررسی خطر بالای سقط جنین در دوران بارداری
• پایش بارداری‌های پرخطر
• تشخیص بارداری خارج از رحم (وقتی تخم بارورشده خارج از رحم لانه‌گزینی می‌کند)
نحوه انجام آزمایش پروژسترون
این آزمایش به شما نشان می‌دهد سطح پروژسترون در همان لحظه چقدر است.
لازم نیست کار خاصی برای آماده‌سازی انجام دهید؛ تنها بهتر است تاریخ اولین روز آخرین پریود خود را یادداشت کنید.
روش انجام آزمایش ساده است:پزشک، دستیار پزشک یا یک متخصص سلامت، سوزنی را وارد یکی از رگ‌های بازوی شما می‌کند و مقداری خون برای آزمایش در آزمایشگاه می‌گیرد.
نتایج آزمایش پروژسترون
نتایج ممکن است شامل موارد زیر باشد:
۱. سطح پروژسترون به‌طور منظم نوسان ندارد
این موضوع معمولاً توسط چندین آزمایش مشخص می‌شود. اگر نتایج نشان دهد که سطح پروژسترون شما در ماه بالا و پایین نمی‌شود، ممکن است تخمک‌گذاری نکنید یا قاعدگی منظم نداشته باشید—در نتیجه باردار شدن سخت‌تر می‌شود.
۲. سطح پایین پروژسترون
این نتیجه بسته به زمان انجام آزمایش در چرخه قاعدگی می‌تواند متفاوت باشد. سطح پایین ممکن است نشان‌دهنده:
• عملکرد نامناسب تخمدان‌ها یا عدم تخمک‌گذاری
• بارداری غیرطبیعی (مثلاً بارداری خارج از رحم)
باشد.
۳. سطح بالای پروژسترون
سطح بالاتر از حد طبیعی ممکن است به علت:
• بارداری (به‌ویژه بارداری چندقلو)
کیست‌های تخمدانی
• رشد غیرطبیعی که علائم بارداری ایجاد می‌کند (بیماری مولار)
• اختلال در غدد فوق کلیوی (آدرنال)
• سرطان تخمدان
باشد.
۴. پروژسترون در محدوده طبیعی
سطح پروژسترون در محدوده طبیعی می‌تواند نشان‌دهنده تخمک‌گذاری باشد.بهترین زمان انجام آزمایش:
• ۱۸ تا ۲۴ روز پس از اولین روز پریودیا
• ۷ روز قبل از پریود بعدی
است.
آزمایش‌های مرتبط با پروژسترون
اگر پزشک برای شما آزمایش پروژسترون تجویز کند، ممکن است موارد زیر را نیز درخواست دهد:
• آزمایش‌های خون دیگر برای بررسی توانایی باروری
• تست‌های ادراری خانگی که محصولات تجزیه پروژسترون را برای تعیین تخمک‌گذاری بررسی می‌کنند
• سونوگرافی برای اندازه‌گیری ضخامت دیواره رحم
آزمایش خون ویژه در دوران بارداری برای بررسی مشکلات احتمالی بارداری
