روانشناسی فراموشی/نظریه‌های فراموشی در روانشناسی
تریتا نیوز /سمیرا سرایلو-فراموشی چیست؟فراموشی یا آمنزی اختلال حافظه است. افراد مبتلا نمی‌توانند خاطرات گذشته را به یاد آورند، خاطره جدید تشکیل دهند یا هر دو مورد را تجربه می‌کنند. عوامل مختلفی مانند آسیب جسمی، عفونت، دلایل روان‌شناختی یا تجربیات ضدداعمی ممکن است باعث اختلال عملکرد طبیعی مغز و بروز فراموشی شوند.
در برخی موارد، فراموشی موقتی است و فرد می‌تواند خاطرات از دست رفته را بازیابی کند، اما در سایر موارد ممکن است این فراموشی دائمی باشد و حتی توانایی ذخیره خاطرات جدید نیز از دست برود. درستی و نادرستی بسیاری از باورهای درباره فراموشی بررسی می‌شود تا دلایل، ویژگی‌ها و راه‌های درمان آن بهتر شناخته شود.تصورات نادرست۱. فراموشی همیشه به معنای فراموشی هویت است.در موارد نادر، فراموشی می‌تواند باعث گم‌کردن هویت شود؛ معمولاً در پی آسیب شدید مغزی یا بیماری‌های مغزی.¹ اما بیشتر افراد مبتلا به فراموشی هنوز هویت خود را به یاد دارند؛ فقط یا نمی‌توانند خاطرات گذشته را به خاطر بیاورند یا نمی‌توانند خاطرات جدید شکل دهند.۲. تنها یک نوع فراموشی وجود دارد.این تصور اشتباه است. فراموشی انواع مختلف دارد که بسته به بخشی از حافظه (گذشته یا آینده) متفاوت است.۳. فراموشی همان زوال عقل است.فراموشی و زوال عقل (دمانس) یکی نیستند. فراموشی نشانه‌ای از اختلال حافظه است، در حالی که زوال عقل بیماری پیشرونده‌ای است که علاوه بر حافظه، جنبه‌های شناختی دیگر را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.مراحل حافظهحافظه شامل سه مرحله اصلی زیر است:¹• کدگذاری (Encoding): وقتی مغز اطلاعات را وارد می‌کند• ذخیره‌سازی (Storage): وقتی اطلاعات در مغز نگهداری می‌شوند• بازیابی (Retrieval): وقتی اطلاعات برای استفاده بعدی بازخوانی می‌شوندهمچنین حافظه به سه نوع تقسیم می‌شود:• حافظه کوتاه‌مدت (فعال): برای نگه‌داشتن اطلاعات به مدت ۱۰–۳۰ ثانیه (نواحی پیش‌پیشانی و جداری مغز مسئول آن هستند)• حافظه بلندمدت: برای ذخیره اطلاعات برای چند دقیقه تا سال‌ها (هیپوکامپ و نواحی گیجگاهی مغز مسئول آن هستند)• حافظه حسی: اطلاعاتی که کمتر از یک ثانیه نگه داشته می‌شوند و معمولاً فراموش می‌شوند یا برای پردازش بعدی ارسال می‌شوند.
انواع فراموشی
فراموشی می‌تواند خاطرات گذشته یا توانایی ساختن خاطره جدید را تحت تأثیر قرار دهد:• آمنزی روگِرید (Retrograde): ناتوانی در به‌خاطر سپردن خاطرات گذشته• آمنزی آنتروگِرید (Anterograde): ناتوانی در ساختن خاطرات جدید؛ فرد ممکن است یادش باشد ۳۰ سال پیش جشن تولد رفته، اما فراموش کند صبح امروز چه خوردهاختلال در حافظه کوتاه‌مدت غالباً علت اصلی آمنزی آنتروگرید است، زیرا اطلاعات نمی‌توانند نگه داشته شده و در حافظه بلندمدت ذخیره شوند.علاوه بر این، انواع زیر نیز بر اساس ویژگی‌های خاص هستند:۱. آمنزی گسسته‌شده (Dissociative Amnesia)فرد نمی‌تواند اطلاعات مهم مربوط به زندگی‌اش، تاریخچه یا هویتش را به یاد آورد. این نوع با اختلال گسسته‌شدن روانی همراه است و معمولاً در نتیجه فشار روحی یا تجارب تلخ مانند سوء‌استفاده، جنگ یا بلایای طبیعی ایجاد می‌شود.۲. آمنزی پس‌از‌تروما (Post-Traumatic Amnesia)پس از آسیب مغزی (مثل ضربه یا سکته)، اختلالاتی در تشخیص زمان، مکان یا هویت فرد رخ می‌دهد. بازیابی حافظه ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها طول بکشد، و در برخی موارد دائمی باشد.۳. آمنزی دوران کودکی (Infantile Amnesia)بزرگ‌سالان اغلب خاطرات اولیه دوران نوزادی و خردسالی خود را به یاد نمی‌آورند؛ این ویژگی مربوط به رشد نیافتن کامل مغز در آن دوره است.۴. آمنزی موقتی جهانی (Transient Global Amnesia)فراموشی ناگهانی و موقتی که معمولاً یک تا هشت ساعت طول می‌کشد. در این وضعیت، فرد در آن بازه نه خاطره جدید ایجاد می‌کند و نه گذشته اخیر را به یاد می‌آورد؛ اما هویت و اعضای خانواده را می‌شناسد. معمولاً خودبه‌خود برطرف می‌شود.۵. آمنزی ناشی از دارو (Drug-Induced)در طول بیهوشی عمومی، داروهایی استفاده می‌شود تا باعث نوعی فراموشی موقت شوند—مانند بی‌حسی در جراحی آپاندیس.۶. آمنزی گزینشی (Selective Amnesia)فرد بخشی از واقعه‌ای خاص را به یاد دارد اما بخش‌هایی از آن را فراموش کرده است.علل فراموشیعلل فراموشی اغلب در دو دسته زیر هستند:۱. علل عصبی (Neurological): به دلیل بیماری‌های مغزی، عفونت، آسیب یا شرایط مثل نرسیدن اکسیژن، مصرف الکل زیاد یا کمبود ویتامین‌ها
۲. علل روانی (Functional): معمولاً ناشی از آسیب روحی یا روانی است و اغلب باعث آمنزی روگِرید می‌شود؛ اما در موارد شدیدی ممکن است فرد هویت خود را نیز گم کند.
مراجعه به متخصص نوع فراموشی تعیین‌کننده نوع درمان است. ابتدا باید با پزشک یا روان‌شناس مشورت شود و سپس احتمالاً به اعصاب‌شناس (نورولوژیست) ارجاع داده شود.درمان و پیشگیری۱. حفظ سلامت ذهن: فعالیت اجتماعی، ورزش، تغذیه سالم، درمان بیماری‌های مزمن، تمرین ذهنی و خواب مناسب۲. جلوگیری از آسیب مغزی: استفاده از کلاه ایمنی، کم‌نوشی الکل، کمربند ایمنی، و مراقبت پزشکی فوری برای سکته یا ضربه۳. درمان تخصصی: فراموشی عصبی نیازمند درمان علت زمینه‌ای است؛ بازیابی حافظه ممکن است زمان‌بر و گاهی ناممکن باشد۴. درمان فراموشی روانی: شامل مشاوره روان‌شناختی، درمان شناختی رفتاری، خانواده‌درمانی، هنر یا موسیقی‌درمانی، مدیتیشن، هیپنوتیزم بالینی و دارودرمانی برای اختلالات هم‌زماناهمیت حمایت اجتماعیفراموشی می‌تواند باعث اضطراب، افسردگی و انزوا شود؛ داشتن حمایت خانواده، دوستان وتیم درمانی می‌تواند به تسکین این اضطراب کمک کند.جمع‌بندیفراموشی اختلال حافظه‌ای است که ممکن است روی بازپس‌گیری خاطرات گذشته (روگِرید) یا ساختن خاطرات جدید (آنتروگِرید) تأثیر بگذارد. دلایل آن می‌تواند آسیب جسمی، عفونت یا فشار روانی باشد. گاهی فراموشی موقت است و حافظه بازمی‌گردد، اما در برخی موارد دائمی است.
