نوزادان ۵۰ میلیونی در رحم‌های اجاره‌ای!
امروزه به دليل گسترش زندگي ماشيني و تجمع انبوه امواج و جريانات مغاير با سلامتي عمومي در جامعه، ناباروري تبديل به يكي از مشكلاتي شده است كه بيش از سه ميليون زوج ايراني با آن مواجه بوده و زندگي برخي از خانواده‌ها به همين علت با تهديد مواجه شده است. براي اين منظوردرحال حاضر چهار روش درمان ناباروري وجود دارد كه روش دارويي ساده‌ترين روش براي زوج‌هاست.
بيمار طي يك دوره، دوز مشخصي از يك سري دارو را مصرف مي‌كند، تخمك‌گذاري تحريك و با ورود اسپرم در زمان معين، معمولا بارداري اتفاق مي‌افتد. روشِ بعدي، روش IUI است؛ روشي كه در مراكز ناباروري جزو شايع‌ترين روش‌هاست و براي بيماران خانمي كه مشكل حاد تخمك‌گذاري يا مشكلاتي نظير چسبندگي لوله دارند به كار مي‌رود. روش سوم، روشIVF است كه در مواردي كه لوله رحم بسته، يا اسپرم‌هاي مرد بسيار ضعيف و كم تحرك است، استفاده مي‌شود.
در اين روش خانم يك دوره ٤٥ روزه دارو مصرف كرده و هنگامي كه بدنش آماده شد، عمل تخمك‌كشي ولقاح آزمايشگاهي انجام مي‌شود. روش چهارمي هم هست كه به روش سوم نزديك و در واقع مكمل آن است، اين روش ميكرواينجكشن نام داشته و براي زوج‌هايي است كه IVF ناموفق داشته‌اند.
دراين ميان يكي از راه‌هاي درمان ناباروري استفاده از رحم اجاره‌اي است كه به دو صورت انجام مي‌شود: اول لقاح مصنوعي كه نطفه مرد و تخمك همسرش را در خارج از رحم بارور و به دليل عدم توانايي زن در بارداري، آن را به رحم زن ديگري تزريق مي‌كنند و دوم نطفه مرد را در رحم غير همسرش تزريق و از تخمك زن ديگري استفاده مي‌كنند.
آنچه كه در روش‌هاي معمول پزشكي براي اهداي جنين مورد استفاده است، همان روش اول لقاح مصنوعي است كه قانون آن در ۲۹ تيرماه سال ۱۳۸۲ طي ٥ ماده در مجلس شوراي اسلامي به تصويب رسيد و در هشتم مرداد ۱۳۸۳ به تاييد شوراي نگهبان و آيين‌نامه آن در تاريخ ۱۹ اسفند ۱۳۸۳ به تصويب هيات دولت رسيده و مجوز پرورش كودك حاصل از سلول مادر و پدر شرعي در رحم فرد ديگر، در قبال دريافت اجرت صادر شد.
قابل توجه است كه صاحب رحم حامل بايد ٢٠ تا ٤٥ ساله بوده و شرايطي همچون عدم اعتياد، عدم ابتلا به بيماري‌هاي روحي، رواني و جسماني خاص، نداشتن سابقه سقط مكرر و برخي مصاديق ديگررا داشته و در قدم اول تحت معاينه و آزمايش‌هاي عمومي جسمي و رواني قرار بگيرد و در صورتي كه پاسخ مثبت بود بايد مدتي قبل و بعد از انتقال جنين، داروهايي مصرف كند كه براين اساس آنچه در اين ميان مهم است، پيدا كردن بانوي مايل به اجاره دادن رحم كه فردي مقبول و داراي اين شرايط باشد، كار دشواري بوده ومعمولا موازين قانوني در آن مورد توجه و دقت واقع نمي‌شود.
لذا آنچه كه در اين مبحث بسيار مهم است، نگارش قرارداد حمل و نگهداري جنين توسط طرفين است كه بايد براساس قاعده فقهي و قانوني الزام به ايفاي تعهد، اين قرارداد به صورت شفاف، جامع، كامل و دربرگيرنده كليه انتظارات طرفين از همديگر در مدت بارداري و پس از آن باشد.
در سال‌هاي اخير با اوج گرفتن اين موضوع و بروز معضلاتي مانند استفاده از زنان معتاد و بيمار براي اجاره رحم، قانونگذار به شكل مناسبي ورود كرده و امروزه مي‌توان با مراجعه به مراكز رسمي و قانوني و طي مراحل بهداشتي و پزشكي و نيز حقوقي نسبت به اجاره رحم مناسب و قابل اعتماد اقدام كرد و بسيار مهم است كه فرد اجاره‌دهنده نسبت به مسووليت خود در قبال جنين و عوارض و عواقب پزشكي، حقوقي و حتي عاطفي حمل جنين به طور كامل توجيه و در قرارداد ذكر شود.
وقوع هرگونه معامله به صورت عادي يا بر اساس يك قرارداد، آثاري براي طرفين به دنبال دارد كه قانونگذار در فصل سوم قانون مدني در خصوص اثر معاملات، مواردي را بيان كرده است كه عبارتند از اصل لزوم عقود، اصل صحت آنان، اصل جبران خسارت و اصل تاثير عرف در قراردادها كه در همه اينها به خسارت عدم ايفاي تعهد و ضمانت‌هاي طرفين دقت فراوان شده و مي‌توان در مبحثي ديگر به نمونه قراردادهاي اجاره رحم به شكل عملي و مصداقي پرداخت.
نظرات فقهي درباره رحم‌هاي اجاره‌اي متفاوتند. پاره‌اي از استفتائات مراجع عظام تقليد در خصوص اين نوع از لقاح مصنوعي عبارتند از:
آيت‌الله خامنه‌اي:
الف- آيا لقاح آزمايشگاهي در صورتي كه اسپرم و تخمك از زن و شوهر شرعي باشد، جايز است؟ ب- بر فرض جواز، آيا جايز است اين كار توسط پزشكان اجنبي صورت بگيرد؟ و آيا فرزندي كه از اين طريق به دنيا ميآيد ملحق به زن و شوهري است كه صاحب اسپرم و تخمك هستند؟ ج- بر فرض كه عمل مذكور في‌نفسه جايز نباشد، آيا موردي كه نجات زندگي زناشويي متوقف بر آن باشد، از حكم عدم جواز استثنا مي‌شود؟
ج: الف- عمل مذكور في‌نفسه اشكال ندارد ولي واجب است از مقدمات حرام مانند لمس و نظر اجتناب شود. ب- كودكي كه از اين طريق متولد مي‌شود ملحق به زن و شوهري است كه صاحب اسپرم و تخمك هستند. ج- گفته شد كه عمل مذكور في‌نفسه جايز است.
آيت‌الله سيستاني:
پرسش: لقاح مصنوعي از زن و مرد شرعي و گذاشتن آن در رحم زن ديگر براي باردار شدن چيست؟
پاسخ: في حد نفسه اشكال ندارد.
آيت‌الله سبحاني:
هرگاه اسپرم زوج با تخمك زوجه تلقيح شود اما پرورش جنين در رحم اجاره اى قرار گيرد، حكم فرزند چيست؟
فرزند ياد شده از آن زوج و زوجه است كه از اسپرم و تخمك آنها متولد شده است ولى نسبت به صاحب رحم اجاره‌اى احتياط شود يعنى اين فرزند احتياطا نمي‌تواند با صاحب رحم و فرزندان او ازدواج كند.
شوهرو همسر اسپرم و تخمك دارند ولى رحم قابليت نگهدارى جنين را ندارد ولذا اسپرم را با تخمك در بيرون تلقيح مى كند و در رحم اجنبيه (رحم اجاره‌اى) قرار مى دهند اگر اين كار با مقدمات حلال صورت گيرد جايز است؟ و آيا فرزند با اين سه نفر (صاحب اسپرم، صاحب تخمك، صاحب رحم) محرم است؟
در صورتى كه صاحب رحم اجاره اى شوهر نداشته باشد صاحب اسپرم وى را در مدت نگهدارى جنين عقد موقت كند و فرزندِ صاحب اسپرم و تخمك است و نسبت به صاحبِ رحم بايد احتياط كرد.
البته در حكم شرعي روش دوم كه گفته شد، بين فقها اختلاف نظر وجود دارد. برخي از مراجع تقليد به طور صريح اين كار را مجاز ندانسته‌اند و برخي هم براي آن شروطي قايل شده‌اند:
آيت‌الله خامنه‌اي:
گاهي بعضي از زوجها به علت عدم تخمك‌گذاري در زن كه وجود آن براي عمل لقاح ضروري است، مجبور به جدايي شده يا به علت عدم امكان درمان بيماري و بچه‌دار نشدن، با مشكلات زناشويي و روحي مواجه مي‌شوند، آيا در اين صورت جايز است كه به روش علمي از تخمك‌گذاري زن ديگري براي انجام عمل لقاح با نطفه شوهر در خارج از رحم استفاده و سپس نطفه لقاح يافته به رحم آن زن منتقل شود؟
گفته شد كه عمل مذكور في‌نفسه جايز است.
آيت‌الله سبحاني:
خانمى، تخمك براى بچه‌دار شدن ندارد، لذا اسپرم شوهرش را با تخمك زن ديگرى بارور مى كنند و در رحم اين خانم قرار مى دهند اگر اين كار با مقدمات حلال صورت گيرد جايز است؟
هرگاه زنى كه اسپرم شوهر با تخمك او تلقيح شده، زن شرعى او باشد و در اين صورت تخمك تلقيح شده را در رحم زن اول قرار دهند اشكال ندارد و فرزندى كه متولد مى شود براى زن صاحب رحم محرم خواهد بود چون فرزند شوهرش است و اما اگر آن زن زوجه شرعى نباشد چنين تلقيحى جايز نيست.
آيت‌الله سيستاني:
پرسش: آيا قرار دادن نطفه مرد اجنبي در رحم زن اجنبيه في‌نفسه جايز است؟ آيا اين عمل شبيه به زنا نيست؟
پاسخ: جايز نيست ولي حكم زنا را ندارد.
آيت‌الله مكارم شيرازي:
خانمى بر اثر تزريق آمپول، از مرد بيگانه‌اى حامله شده، (و به اصطلاح رحم خود را اجاره داده) و پس از وضع حمل، فرزند را به صاحب نطفه مى‌دهد. حكم اين مساله چيست؟ و فرزند ملحق به كيست؟ و از نظر ارث، چگونه است؟
جواب: تزريق نطفه مرد اجنبى به زن اجنبى حرام است و بچه‌اى كه از تركيب اين دو نطفه متولد مى‌شود، حكم فرزند نامشروع را دارد. ولى اگر نطفه مردى را با نطفه همسر شرعى‌اش در خارج رحم تركيب كنند و در رحم زن ديگرى پرورش يابد، فرزند مشروع و متعلق به صاحبان نطفه است. ولى اين كار جز در موارد ضرورت، اشكال دارد.
