لاک‌پشت‌های ایران در معرض تهدید
۲۳ می مصادف با دوم خرداد ماه به عنوان روز «جهانی لاک‌پشت» نامگذاری شده است. کارشناس دفتر حیات وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ضمن تشریح وضعیت لاک‌پشت‌های جهان و ایران،برداشت مستقیم به منظور تجارت و افزایش گرمای زمین را به عنوان عوامل تهدیدکننده لاک‌پشت‌ها برشمرد.
روز جهانی لاک پشت در سال ۲۰۰۰ به همت یک سازمان غیردولتی به نام سازمان نجات لاک‌پشت‌های آمریکا نامگذاری شده که هدف اصلی آن، حفاظت و افزایش آگاهی در خصوص اهمیت لاک‌پشت‌ها بوده است.
وی افزود: متاسفانه لاک‌پشت‌ها به عنوان راسته‌ای که از جنبه‌های مختلف اکولوژیک، بیولوژیک، دیرینه شناختی و اقتصادی از اهمیت بالایی برخوردار هستند اما کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند و جزء معدود گونه‌هایی هستند که وضعیت حفاظت مناسبی ندارند.
۳۳۵ گونه ثبت شده لاک پشت در جهان
کارشناس دفتر حیات وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست به تعداد گونه‌های لاک پشت ثبت شده جهان اشاره و اظهار کرد: ۳۳۵ گونه لاک‌پشت در دنیا ثبت شده است که با احتساب زیرگونه‌ها به بیش از ۴۴۲ گونه و زیرگونه می‌رسد. این گونه‌ها متشکل از ۱۴ خانواده هستند. از ۳۳۵ گونه لاک‌پشت ثبت شده در جهان، ۱۳۵ گونه و به عبارتی ۴۰ درصد آن در لیست سرخ IUCN (اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت) به عنوان گونه‌های در معرض تهدید قرار دارند، این وضعیت برای گونه‌ای که جزء گونه‌های شاخص تنوع زیستی محسوب می‌شود، تاسف‌بار است.
مبارکی با بیان اینکه از ۳۳۵ گونه لاک پشت ثبت شده در دنیا، هفت گونه دریایی و بقیه گونه‌ها آب شیرین یا خشکی هستند، اظهار کرد: کشورهای آمریکا با داشتن ۵۹ گونه، مکزیک ۴۸ گونه، چین و اندونزی ۳۵ گونه و هند ۳۳ گونه از لاک پشت‌ها، در رده‌های برتر دنیا به لحاظ فراوانی لاک‌پشت قرار دارند و دارای بیشترین تعداد از گونه‌های لاک‌پشت هستند.
اوج مصرف غذایی لاک‌پشت‌ها در جنوب شرق آسیا
این کارشناس معاونت محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه به عوامل تهدیدکننده لاک پشت‌ها اشاره کرد و گفت: یکی از مهمترین عوامل تهدیدکننده لاک‌پشت‌ها برداشت مستقیم به منظور تجارت است که ضربه سنگینی به بقای این گونه وارد کرده است. در کشورهای استرالیا، آمریکای جنوبی و مرکزی تجارت لاک‌پشت برای استفاده غذایی انجام می‌شود البته اوج آن در جنوب شرق آسیا است و رکوردار مصرف غذایی لاک پشت‌ها هستند؛ به طوری که روزانه چندین تن تجارت لاک پشت در این منطقه صورت می‌گیرد. از گوشت، چربی، تخم و لاک لاک‌پشت‌ها استفاده می‌شود. گوشت این حیوان مصرف غذایی دارد و عمدتا لاک‌پشت‌های آب شیرین برای مصرف خوراکی استفاده می‌شوند.
وی افزود: تجارت لاک‌پشت‌ها به عنوان حیوانات خانگی نیز در دنیا رایج است که مصرف لاک‌پشت‌های لاک نرم و خشکی برای این منظور مرسوم است.
مبارکی با بیان اینکه تخریب زیستگاه‌ها یکی دیگر از مهمترین عوامل تهدید لاک‌پشت‌ها محسوب می‌شود، تصریح کرد: زیستگاه این گونه‌ها به اشکال مختلف از بین می‌رود. اگر طبقه‌بندی زیستگاهی برای لاک‌پشت‌ها داشته باشیم می‌توانیم سه زیستگاه خشکی، آب شیرین و آب دریا برای آنها در نظر بگیریم که هر سه نوع زیستگاه در معرض تخریب و تهدید قرار دارد. زیستگاه لاک‌پشت‌ها در معرض انواع آلودگی‌ها، سموم، علف‌کش‌ها و کودها است همچنین از بین رفتن مناطق مرجانی، مناطق ساحلی، مناطق جنگلی، مراتع، تالاب‌ها و رودخانه‌ها، آلودگی رودخانه‌ها ناشی از فاضلاب‌ها و مواد شیمیایی و حتی جاده سازی‌ها عواملی هستند که زیستگاه‌های لاک‌پشت‌ها را نابود می کنند.
گونه‌های غیربومی عامل نابودی لاک پشت‌ها
کارشناس دفتر حیات وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست معرفی گونه‌های غیربومی به زیستگاه‌های لاک‌پشت‌ها را یکی از عوامل مهم نابودی این حیوان دانست و گفت: برای مثال در کشور ما لاک‌پشت‌های گوش قرمز و لاک نرم به عنوان گونه‌های غیر بومی وارد زیستگاه‌ها شده‌اند و گونه‌های بومی را در معرض تهدید قرار می‌دهند.
تاثیر گرمایش جهانی در تک جنسیتی‌شدن لاک پشت ها
وی همچنین به گرمایش جهانی به عنوان یکی از عوامل نابودی لاک پشت‌ها اشاره و تصریح کرد: گرمایش جهانی منابع غذایی موجود در زیستگاه‌ها را تغییر می‌دهد که تاثیر این عامل در زیستگاه‌های آب شیرین و دریایی بیشتر است چون تغییر در اکوسیستم، منابع غذایی و حتی ساختار گونه‌ها ایجاد می‌کند. گرمایش باعث تغییر و تحولاتی در جنسیت لاک‌پشت‌ها می‌شود. تعیین جنسیت لاک پشت‌های دریایی ژنتیکی نیست و از طریق دما انجام می‌شود و به طور کلی دما تعیین می‌کند که جنین نر یا ماده باشد. در لاک پشت‌های دریایی دمای بین ۲۸ تا ۲۹ درجه جنس نر و دمای بالای ۳۱ درجه جنس ماده تولید می‌کند بنابراین با تغییر نیم تا یک درجه دما، جنسیت لاک پشت‌ها تغییر می‌کند که این امر از عوارض و پیامدهای تغییر اقلیم و به ویژه افزایش دما است.
ارزیابی وضعیت لاک پشت‌های ایران
مبارکی در ادامه وضعیت لاک پشت های ایران را تشریح و اظهار کرد: در ایران ۱۰ گونه لاک‌پشت از شش خانواده داریم که پنج گونه آن دریایی و شامل لاک‌پشت‌های سرخ، سبز، زیتونی، عقابی و پشت چرمی می‌شود. لاک‌پشت‌های سرخ و چرمی در ایران نادر هستند و رکوردهای بسیار پراکنده و معدودی از آنها در کشور داریم.
این کارشناس معاونت محیط زیست طبیعی سازمان محیط زیست با بیان اینکه لاک پشت زیتونی نیز فراوانی کمی در ایران دارد، اظهار کرد: مشاهده این گونه لاک‌پشت زیتونی تنها در اوایل بهار و ماه‌های فروردین و اردیبهشت امکان‌پذیراست و بعد از این مدت به سمت جنوب خلیج فارس مهاجرت می‌کند. بیشترین فراوانی در میان لاک‌پشت‌های دریایی از آن لاک‌پشت عقابی و سبز است. لاک پشت عقابی را به شکل جمعیت‌های لانه‌ساز و تولید مثل کننده داریم که عمدتا در خلیج فارس و جزایر وجود دارند. لاک‌پشت سبز را نیز به شکل جمعیت‌های تغذیه کننده در خلیج فارس و دریای عمان داریم که در طول سال در همه نقاط خلیج فارس و دریای عمان از خوزستان تا گواتر مشاهده می‌شوند.
وی افزود: دو گونه از لاک‌پشت‌های ایران متعلق به خانواده لاک‌پشت‌های زمینی و خشکی شامل لاک‌پشت مهمیزدار و لاک‌پشت افغانی است همچنین گونه لاک‌پشت فراتی متعلق به خانواده لاک‌پشت لاک نرم یا سه چنگالی است که به عنوان لاک‌پشت آب شیرین تنها در خوزستان یافت می‌شود. افزون بر اینها دو گونه از خانواده لاک‌پشت‌های برکه‌ای در ایران وجود دارد که یکی لاک‌پشت برکه‌ای اروپایی و دیگری لاک‌پشت خزری است. لاک‌پشت برکه‌ای اروپایی در استان‌های گلستان، مازندران، گیلان و اردبیل یافت می‌شوند و لاک‌پشت‌های خزری در استان‌های شمال و شمال غرب از جمله فارس، خوزستان، بوشهر، لرستان و چهارمحال و بختیاری پراکنش دارند.
لاک‌پشت‌های دریایی ایران در معرض تهدید هستند
مبارکی در پایان با تاکید بر اینکه لاک‌پشت‌های دریایی ایران در معرض تهدید هستند، گفت: لاک‌پشت‌های خشکی جزو گونه‌های آسیب پذیر هستند. لاک پشت برکه‌ای در معرض تهدید نیستند اما وضعیت لاک‌پشت فراتی فاجعه‌آمیز است و حوزه پراکنش بسیار محدودی دارد البته وضعیت جهانی این گونه نیز خوب نیست و جمعیت قابل ملاحظه این گونه تنها در ایران و ترکیه وجود دارد ولی عوامل تهدیدکننده بسیاری در یک مقیاس بسیار بالا به شدت این گونه را تهدید می‌کند. کاهش میزان بارندگی و خشکسالی متوالی، آلودگی‌ها و تخریب زیستگاه از طریق ورود آب آلوده کشاورزی و صنعتی به رودخانه‌ها عواملی است که بقای این گونه را در معرض تهدید جدی قرار داده است همچنین مرگ و میر این گونه از طریق صید جانبی و گیرافتادن در تور، قلاب و صید قاچاق با استفاده از برق بالاست.
