وقتی ورم بدن خبر از بیماری خطرناک می دهد

همه ما تجربه ورم یا ادم در حداقل یک یا چند منطقه از بدن مان را داریم و می دانیم اگر خوش شانس باشیم این ورم بعد از مدتی خود به خود رفع می شود اما گاهی اوقات ورم ها سمج تر از آن هستند که بعد از چند روز محو شوند و می توانند نشانه یک بیماری مهم مثل بیماری های کلیوی ، کبدی ، قلبی و … باشند.

در چنین شرایطی اگر ورم ها جدی گرفته نشوند ، بیماری پنهان در پشت آن ها پیشرفت می کند و حتی ممکن است جان تان را به خطر بیندازد !

ورم انواع مختلفی دارد !

ورم به طور کلی به دو دسته تقسیم می شود ؛ ورم های کلی یا منتشر در تمام بدن و ورم های موضعی که فقط در یک نقطه خاصی از بدن ایجاد می شوند. ورم ها را هم چنین می توان به دو نوع گوده گذار و غیر گوده گذار تقسیم کرد. در ورم های گوده گذار وقتی دست مان را روی منطقه ورم کرده می گذاریم و ۳۰ ثانیه نگه می داریم و بعد بر می داریم جای آن در ناحیه باقی می ماند. این حالت ناشی از تغییر مایع میان بافتی زیر سلول هاست که به اطراف منتقل می شود و گودی در آن ناحیه ایجاد می کند اما در ورم های غیر گوده گذار با فشار انگشت ، جای آن باقی نمی ماند. ورم های گوده گذار معمولا به علت چند دسته از بیماری های کلی مثل بیماری های کلیوی ، قلبی ، کبدی ، کمبود پروتئین و … ایجاد می شوند. ورم های غیر گوده گذار نیز بیش تر به دنبال اختلالات سیستم لنفاوی یا اختلال در بازگشت وریدی اتفاق می افتند و معمولا موضعی هستند ؛ برای مثال ممکن است فردی در ناحیه لگن جراحی شود و به دنبال آن یکی از پاهایش ورم کند یا ممکن است سینه و غدد لنفاوی اش را جراحی کنند و به دنبال آن یکی از دستانش ورم کند یا در مثالی دیگر بیماری را تصور کنید که عمل قلب باز انجام داده و به دلیل این که از ناحیه پایش یک تکه ورید برداشته شده دچار ورم منطقه ای در آن قسمت از پا شده است.

در ورم های گوده گذار وقتی دست مان را روی منطقه ورم کرده می گذاریم و ۳۰ ثانیه نگه می داریم و بعد بر میداریم جای آن در ناحیه باقی می ماند. این حالت ناشی از تغییر مایع میان بافتی زیر سلول هاست که به اطراف منتقل می شود و گودی در آن ناحیه ایجاد می کند.

وقتی همه جای بدن ورم می کند…

ورم های کلی معمولا به دلیل افزایش فشار داخل وریدها ایجاد می شوند. به عبارت دیگر وریدی که باید مایع را از فضای میان بافتی برگرداند دچار افزایش فشار شده و ورم ایجاد می کند. از علل شایع ورم های کلی می توان به کم بود پروتئین های داخل خون به خصوص آلبومین اشاره کرد. بیماری های کبدی نیز می توانند باعث کاهش تولید آلبومین در بدن شوند. کم کاری تیروئید و نارسایی های قلبی نیز از دیگر بیمار هایی هستند که باعث ورم کلی بدن می شوند.

شاید مشکل از کلیه و کبد باشد !

یکی از دلایل ورم های گوده گذار بیماری کلیوی و دفع پروتئین است ؛ برای مثال این نوع ورم در سندرم های نفروتیک ( نوعی اختلال در کلیه که باعث دفع پروتئین می شود ) به دنبال بیماری های عفونی ، دیابت ، فشار خون یا گلومرونفریت ها ( التهاب کلیه ) دیده می شود.

در واقع هرگاه میزان پروتئین خون پایین می آید آب به راحتی از درون عروق به بافت های زیر جلدی نفوذ پیدا می کند و باعث تورم می شود. همان طور که گفته شد این ورم در بیماری های کلیوی ناشی از دفع پروتئین است اما در بیماری های کبدی ناشی از عدم تولید پروتئین است بنابراین هردوی این موارد باعث ورم می شوند.

هر ورمی خطرناک نیست

هر ورمی خطرناک نیست و خوش بختانه اکثر علل ورم قابل درمان هستند از جمله بیماری های کلیوی ، کبدی ، کمبود پروتئین و بیماری های ناشی از نارسایی های قلب. ورم ناشی از این بیماری ها را می توان با کاهش نمک مصرفی و استفاده از داروهای اختصاصی و داروهای مدر برطرف کرد.

دیابتی ها مراقب ورم پا باشند

ورم های موضعی معمولا ناشی از بیماری های سیستمیک ( درگیر کننده تمام بدن ) نیستند و بیش تر به علت سلولیت ( عفونت بافت زیر جلدی ) یا التهاب در ناحیه رخ می دهند ؛ برای مثال در بیماران دیابتی می بینیم گاهی اوقات ناحیه خاصی از پای شان به دنبال عفونت یا زخم دچار ورم می شود. این نوع ورم ها باید جدی گرفته شوند در غیر این صورت ممکن است عفونت شدت پیدا کند و حتی به قطع عضو منجر شود.

ورم در بارداری طبیعی است ؟

درصدی از ورم ها در بارداری طبیعی و جزئی از فیزیولوژیک بارداری محسوب می شوند. به خصوص در سه ماه دوم و سوم وقتی جنین بزرگ می شود روی سیستم وریدی تحتانی فشار می آورد در نتیجه بازگشت وریدی مختل می شود و کمی ورم در پا ایجاد می کند. اما اگر ورم زودتر از سه ماهه دوم و سوم ایجاد شود یا شدیدتر از حالت طبیعی باشد باید توسط متخصص زنان یا داخلی مورد بررسی قرار بگیرد چرا که می تواند ناشی از یک بیماری خطرناک در بارداری به نام پره اکلامپسی ( مسمومیت بارداری ) یا یک اختلال کلیوی باشد. اما به طور کلی ورم تا حدی در این دوران عدی است و جای نگرانی وجود ندارد. این ورم ها اغلب محدود به اندام های تحتانی هستند. هم چنین با خوابیدن بهتر و در طول روز با ایستادن شدید می شوند.

ورم کمبود و نارسایی قلبی !

در ورم های ناشی از نارسایی قلبی ، مشکل از بازگشت وریدی خون به سمت راست قلب است. در این حالت قلب نمی تواند به خوبی خون را پمپاژ کند و آن را پس می زند و باعث ورم می شود. ورم در نارسایی های سمت چپ قلب نیز ابتدا بیش تر در ریه ایجاد می شود بنابراین فرد دچار خس خس و تنگی نفس خواهد شد اما ورم ناشی از نارسایی سمت راست قلب معمولا در دست و پا و اندام تحتانی رخ می دهد. در کل ورم های قلبی معمولا هم راه با سیانوز ( کبودی پوست ) و کم شدن اکسیژن هستند ، به همین دلیل تحت عنوان ورم های سیاه یا کبود نیز شناخته می شوند و می توانند خطرناک باشند.

سه مرحله برای تشخیص علت ورم !

در تشخیص علت ورم های کلی توجه به سه نکته ضروری است :

– اگر ورم ناشی از اختلالات کلیوی باشد باید یک آزمایش ادرار درخواست شود تا میزان دفع پروتئین مشخص شود. هم چنین باید میزان BUN و کراتنین خون اندازه گیری شود تا بتوان از این طریق کارکرد کلیه را بررسی کرد.

– در تشخیص ورم های ناشی از مشکلات کبدی باید آزمایش هایی برای اندازه گیری آلبومین و پروتئین خون درخواست شود. در قدم های جلوتر نیز سونوگرافی و اندازه گیری آنزیم های اختصاص کبدی ، PT و … به تشخیص کمک می کند.

– در تشخیص ورم های ناشی از نارسایی قلبی ، گرفتن شرح حال بیمار بسیار کمک کننده است برای مثال داشتن تنگی نفس ، سابقه سکته های قلبی و … همگی باعث می شود بیش تر به مشکلات قلبی شک کنیم که در این صورت باید درخواست مشاوره قلب ، نوار قلبی و اکو داده شود.

ورم دست نشانه چیست ؟

علت ورم دست بستگی به این دارد که چقدر از دست درگیر شده باشد ؛ برای مثال اگر ورم فقط تا ناحیه مچ دست ها باشد احتمال وجود یک بیماری شایع مثل اسکلرودرمی ( نوعی بیماری روماتیسمی ) پر رنگ می شود. از دیگر بیماری هایی که باعث تورم و التهاب پشت دست ها می شود می توان به بیماری آرتریت روماتوئید ، تنوسینوویت ( ورم غلاف تاندون ) و بیماری های روماتولوژیک اشاره کرد. اگر هم ورم در کل دست و یک طرفه باشد اختلالات دیگری مطرح می شود ؛ برای مثال کسانی که دنده های گردنی بزرگ دارند ممکن است تخلیه سیستم وریدی شان در شبکه بازویی مختل شود و دست شان ورم کند. علاوه بر این همان لخته ای که در پا ممکن است ایجاد شود در دست هم می تواند تشکیل شود و تورم ایجاد کند. اگر هم در هر دو دست با هم ورم کنند احتمال بیماری های سیستمیک وجود دارد. گاهی نیز متاسفانه علل سرطانی ( مثل سرطان پستان و غدد لنفاوی ) باعث ورم یک رفه و غیر گوده گذار در دست ها می شوند.

به الگوی ورم توجه کنید !

الگوی ورم در تشخیص علت آن می تواند کمک کننده باشد ؛ برای مثال در بیماری های قلبی ابتدا پا دچار ورم می شود و در ادامه شکم ممکن است دچار افزایش مایع و ورم شود اما در بیماری های کبدی ابتدا مایع در فضای شکم جمع می شود و بعد پا ممکن است متورم شود. در بیماری های تیروئید نیز معمولا هم زمان با تورم پا ، پلک نیز متورم می شود در صورتی که ورم پلک چشم ها در بیمار های قلبی ناشایع است. در نتیجه از روی الگوی درگیری ورم هم می توان احتمال وجود بعضی بیماری ها را پررنگ تر یا کم رنگ تر کرد.

ورم غدد لنفاوی نشانه چیست ؟

سیستم لنفاوی در کل بدن وظیفه حمل سلول های ایمنی و بخشی از مایعات خارج شده از سلول ها را بر عهده دارد. علت ورم در غدد لنفاوی بسته به محل غده می تواند متفاوت باشد ؛ برای مثال تورم غدد لنفاوی زیر گلو می تواند به علت یک عفونت شاده گلو اتفاق بیفتد. تورم غدد لنفاوی زیر بغل نیز می تواند ناشی از سرطان پستان باشد. تورم غدد لنفاوی در بالای ترقوه می تواند ناشی از یک سرطان در سیستم گوارش باشد. تورم غدد لنفاوی در ناحیه پا یا کشاله ران نیز می تواند ناشی از یک عفونت در همان قسمت باشد. اگر هم غدد لنفاوی چند ناحیه هم زمان ورم کنند احتمال وجود بیماری های سیستمیک مثل بیماری های عفونی ، سرطان خون ، لنفوم ( نوعی سرطان سیستم ایمنی) و … مطرح می شود. به طور کلی تورم غدد لنفاوی اغلب منشا عفونی داشته یا ممکن است ناشی از بدخیمی باشد.

نمک هم بی تقصیر نیست !

مصرف نمک هم می تواند باعث ورم شود البته در افراد سالم ، کلیه این قابلیت را دارد که نمک اضافی را از بدن دفع کند بنابراین مصرف نمک بیش تر در کسانی که بیماری های زمینه ای و کلیوی دارند باعث تورم می شود. در واقع نمک آب را به سمت خود جذب می کند. پس اگر میزان نمک خون زیاد باشد باعث جذب آب هم راه و تجمع آب در فضای بین سلولی و ورم می شود. پس اگر مبتلا به بیماری های کلیوی هستید باید با احتیاط بیش تری نمک مصرف کنید.

اگر ورم هم راه با درد باشد …

بعضی ورم ها هم راه با درد هستند از جمله ورمی که به صورت موضعی و به دنبال بیماری هایی چون روماتیسم ، نقرس و … روی مفاصل دست و پا ایجاد می شود. برای مثال افرادی که گوشت قرمز زیاد می خورند ، اسید اوریک در مفاصل شان رسوب می کند و قاعده شست شان متورم و بسیار دردناک می شود. یکی دیگر از انواع ورم های دردناک ، ورمی است که به دنبال سلولیت ها یا عفونت های موضعی ایجاد می شود. برای مثال در بیماران دیابتی ممکن است گوشه پای شان زخم شود و دور آن ورم کند که این ورم هم راه با درد است و نشانه ای از عفونت موضعی است.

نکته : مصرف گوشت قرمز به تنهایی دلیل ورم کردن دست ها نیست مگر این که زیاده روی در مصرف گوشت باعث افزایش دریافت پورین شده و بیماری نقرس ایجاد شود.

نکته : داروهای مسکن نیز می توانند باعث ایجاد ورم شوند البته به شرطی که مصرف شان طولانی و بیش از حد باشد و منجر به نارسایی کلیوی شود بنابراین مصرف محدود و کم آن ها باعث ورم نخواهد شد. به طور کلی تمامی داروهایی که باعث عوارش کلیوی و کبدی می شوند می توانند ورم ایجاد کنند. کورتون نیز یکی دیگر از داروهایی است که زیاده روی در مصرف آن باعث ورم می شود.

نکته : در صورت وقوع ورم توصیه می شود از سنگینی وزن تان روی آن اندام خودداری کرده و ترجیحا آن را تکان ندهید. در اولین فرصت نیز به پزشک مراجعه کنید.

هشدار : اگر علت ورم به موقع تشخیص داده شود قابل درمان است اما اگر برای درمان آن دیر اقدام شود احتمال دارد فرد دچار عوارض بالقوه خطرناکی شود.