مراقبت‌های پس از جراحی پلاستیک بینی

تریتا نیوز ،دكتر محسن نراقي-رييس انجمن تحقيقات راينولوژي:

مطالبی که در مورد نکات مهم در مراقبت‌های پس از جرّاحی پلاستیک بینی نوشته‌ام، به تمام بیمارانی که تحت عمل جرّاحی پلاستیک بینی قرار می‌گیرند، کمک می‌کند تا پاسخ بسیاری از سؤالات خود را دریابند. از آنجا که این مطالب تا حدّ زیادی بر طبق نظر شخصی مؤلّف براساس یک دهه و نیم تجربة جرّاحی بینی تنظیم شده است، در بعضی از موارد، نکات ذکر شده بر اساس نوع جرّاحی و جرّاح متفاوت است، بنابراین راهنمایی‌های جرّاح بینی شما کامل‌کنندةاین مطالب است.

در طیّ دوران پس از جرّاحی، روند ترمیم زخم‌ها و التیام بافت‌ها باید در مسیر مناسب خود قرار گیرد. بنابراین حصول نتایج مطلوب در جرّاحی پلاستیک بینی بدون انجام مراقبت‌های دقیق از جانب پزشک و بیمار ممکن نیست.

در ساعت‌های ابتدایی پس از جرّاحی، خونریزی جزئی به صورت نشت خون از کنار پانسمان بینی طبیعی است و جای نگرانی ندارد. در این مواقع می‌توان به کمک دستمال کاغذی مرطوب صورت بیمار را تمیز کرد.گاهی در ساعات اولیة پس از به هوش آمدن، بیمار احساس گلودرد می‌کند که ممکن است به دلیل اثر لولة بیهوشی باشد.

در بعضی از بیماران به علّت وسعت زیاد اقدامات جرّاحی در قسمت استخوانی بینی، ممکن است کبودی دور چشم بیشتر نمایان شود. حتّی گاهی اوقات قسمتی از سفیدی چشم دچار خونمردگی می‌شود. هیچ‌کدام از موارد مذکور اهمّیّتی در نتیجة نهایی عمل جرّاحی ندارند و موقّتی هستند. گاهی از مواقع،بر تورّم در روز اول و دوم افزوده می‌شود و در روز سوم بهاوجخودمی‌رسد که نباید باعث نگرانی شود.

در ۲۴ ساعت اول پس از عمل، بهتر است برای کاهش تورّم دور چشم از کیسة یخ روی چشم‌ها استفاده شود. ساده‌ترین راه این است که دو عدد کیسه فریزر کوچکباسه تا چهار قطعة مکعبی یخ در هر کدام پرشود.سپس دو کیسه به یکدیگر گره زده شود و روی چشم‌های بیمار قرار گیرد. در صورت آب شدن کامل یخ‌ها، لازم است این کار تکرار شود.

در مواردی که پس از عمل جرّاحی، در داخل بینی بیمار پانسمان قرار داده شده باشد، جرّاحاین پانسمان‌هارا در روز اول تا سوم پس از عمل خارج می‌کند.در موارد استثنایی ممکن است زمان طولانی‌تری باقی باشند. در طیّ این مدّت، بیمار کپسول‌های آنتی‌بیوتیک تجویز شده را به‌طور مرتّب مصرف می‌کند.

در انتهای عمل جرّاحی،روی بینی بیمار قالبی از جنس پلیمر سبک (به جای گچ که سابقاً استفاده می‌شد) گذاشته می‌شود. این قالب را جرّاح بین روز چهارم تا هشتم از روی بینی برمی‌دارد. در طیّ این مدّت لازم است از وارد شدن هر ضربه و نیز از دست زدن به آن اجتناب شود. در همان روز برداشتن قالب، بیمار می‌تواند قبل از مراجعه به مطب به‌طور کامل به حمّام برود و سر و صورت خود را بشوید. در این حالت چسب‌ها شل می‌شود و برداشتن قالب را تسهیل می‌کند.

پره‌های کناری بینی هیچ‌گاه برش و بخیه ندارند و بخیه فقط روی پرة وسطی بینی وجود دارد. بین روز چهارم تا هشتم، جرّاح بخیه را از روی بینی برمی­دارد.

پس از برداشتن قالب، معمولاً لزومی به استفاده از چسب‌های ضدّ حسّاسیت روی بینی نیست و بهتر است پوست بینی آزاد و در معرض هوا باشد تا چرب شدن و جوش زدن آن کمتر شود.

در مواردی که همراه جرّاحی پلاستیک بینی، جرّاحی انحراف تیغة بینی نیز انجام شده باشد، در بسیاری از مواقع ورقه‌هایی از جنس سیلیکون به‌طور موقّت در دو طرف تیغة بینی قرار داده می‌شود تا از چسبندگی و عود انحراف جلوگیری شود. این ورقه‌هارا معمولاًجرّاح بین هفتة اول تا سوم از داخل بینی بیرون می‌آورد.

در طیّچند هفتة پس از عمل، به علّت جمع شدن و خشک شدن ترشّحات در داخل بینی ممکن است تنفّس مشکل شود. برای رفع این مسئله بیمار می‌تواند روزانه در چند نوبت محلول سرم نمکی را با استفاده از یک سرنگ بیست سی‌سی بدون سوزن، در حالی که در دستشویی ایستاده است، در بینی خود بریزد، تا بی­آنکه چسب­ها خیس شوند، مقداری از ترشّحات بینی نرم شوند و از راه بینی، حلق و دهان خارج شوند.تا دو هفتة پس از عمل سعی شود از تخلیة ترشّحات بینی با فشار خودداری شود.

در بعضی از بیماران در هفته‌های اول پس از عمل، ممکن است لب بالا مقداری بی‌حس باشد. این حالت ظرف چند هفته از بین می‌رود.در افراد شاغل معمولاً یک هفته مرخّصی برای انجام این عمل و دوران پس از آن کافی است. این زمان بسته به وضعیت و تمایل بیمار قابل تمدید است. رفتن به مسافرت نیز پس ازگذشت سه روز از عمل منعی ندارد.

در هفته‌های نخست پس از عمل، بیمار باید از قرار گرفتن در معرض آفتاب خودداری کند. اشعّة آفتاب، به افزایش ورم بینی کمک می‌کند. همچنین باید از مواجهة مستقیم با وسایل حرارت­زا مانند اجاق‌گاز نیز پرهیز کرد.

در طیّ روزهای اول پس از عمل، از هر گونه ضربه به بینی باید پرهیز شود. به عنوان مثال در هنگام خواب باید طاق باز خوابید و در هنگام پوشیدن و درآوردن لباس از لباس‌های دگمه‌دار یا زیپ‌دار استفاده کرد تا ضربه‌ای به بینی وارد نشود.

بهتر است در هنگام خوابیدن نیم‌تنه بالاتر از پاها قرار گیرد تا ورم کمتری در ناحیة صورت ایجاد شود. می‌توان با گذاشتن بالش­هایی در زیر تشک، شیبی حدود سی درجه ایجاد کرد. نشستن یا ایستادن در روز اول نه تنها منعی ندارد، بلکه بهتر از دراز کشیدن است، زیرا وضعیت عمودی به کاهش ورم کمک می‌کند.

در هفته‌های نخست پس از عمل، بایداز فعّالیت‌های بدنی شدید و ورزش‌های سنگین اجتناب کرد، به­ویژه ورزش­هایی که موجب برافروخته شدن چهره می‌شوند. از ورزش‌های رزمی یا ورزش­هایی هم که با احتمال ضربات توپ به بینی همراه هستند، باید زمان بیشتری اجتناب کرد. تا یک ماه پس از عمل جرّاحی بینی، باید از شنا کردن خودداری کرد. شیرجه، آفتاب گرفتن و حمّام سونا به مدّت دو ماه و غوّاصی به مدّت سه ماه به کلّی ممنوع است.

از نظر تغذیه، باید از خوردن غذاهایی که به جویدن طولانی نیاز دارند، مانند استیک، کباب برگ، ساندویچ و نظایر آن­ها در هفته‌های نخست پرهیز کرد. همچنین از غذا‌های شور و پر از ادویه‌جات تند و محرّک در طیّ این مدّت پرهیز شود. بهتر استدر روزهای نخست پس از جرّاحی، گوشت و موادّ مغذّی دیگر ابتدا در مخلوط‌کن نرم شود تا به جویدن کمتری نیاز داشته باشد. همچنین در این روزها، باید از خوردن چای و قهوة داغ اجتناب شود. نوشیدن مایعات کافی مانند آب میوه و سوپ در رفع خشکی دهان کمک می‌کند.

باید سعی کرد تا در هفتة نخست پس از عمل، از عطسه و یا سرفه با دهان بسته، از خنده‌های زیاد و عمیق و نیز ازگریه اجتناب شود.

با مسواک نرم می‌توان دندان‌ها را مسواک زد، به شرطی که از دستکاری لب بالا اجتناب شود.شستن صورت یا حمّام کردن به شرطی که پانسمان روی بینی خیس نشود، بلامانع است.استفاده از لنزهای تماسی چشم از فردای روز عمل منعی ندارد.استفاده از موادّ آرایشی هم اشکالی ندارد.

شاید به­دلیل اثر چسب‌های بینی، برخی از بیماران تصوّر کنند که بینی­شان بیش از اندازه بالا برده شده است، امّا پس از برداشتن چسب‌ها نوک بینی به­تدریج در وضع طبیعی خود قرار می‌گیرد.

حدود هفتاد درصد ورم و تغییرات، در شش هفتة نخست پس از عمل برطرف می­شود. ده درصد ظرف ده ماه، ده درصد طیّ بیست ماه و باقی ورم به­تدریج ظرف چهار تا ده سال فروکش می‌کند. معمولاً نوک بینی آخرین جایی است که ورم آن از بین می­رود.

اکثر بیماران پس از عمل جرّاحی درد زیادی ندارند. گاه به علّت پانسمان داخل بینی، احساس سنگینی و درد خفیفی در ناحیة صورت و پیشانی وجود دارد که با مسکّن‌های ساده‌ای مانند استامینوفن برطرف می­شود. پیش از عمل و پس از آن، از خوردن مسکّن­هایی مانند آسپیرین یا ایبوبروفن خودداری شود، زیرا موجب کاهش انعقادپذیری خون شده، تمایل به خونریزی را افزایش می‌دهد.

در ماه‌های نخست پس از عمل، به­علّت چسب­هایی که در هفتة اول پس از عمل روی بینی زده می‌شود، امکان دارد پوست بینی چرب­تر باشد و حتّی در افراد مستعد، جوش‌های صورت بیشتر شود. در چنین شرایطی، پزشک داروهای مناسب را تجویز می‌کند. به همین دلیل امروزه با به کار بردن روش‌های جدید تقویت بینی از داخل، زدن چسب بینی بعد از هفتة اول نه تنها مفید نیست،بلکه با ملتهب کردن وضعیت پوست تأثیری منفی در زیبایی دارد.

در روزهای نخست پس از عمل، گاه حالت افسردگی برای بیمار ایجاد می‌شود. اضطراب پیش از عمل، تورّم صورت و چشم‌ها، شکل جدید بینی و تغییراتی که برای نخستین بار بیمار شاهد آن­هاست و شاید برایش دور از انتظار باشد، از عوامل مؤثّر در این نگرانی زودگذر به شمار می‌روند. گاه همراهان بیمار با اظهار نظرهای پی­درپی -که از میل به بزرگ‌نمایی آن‌ها ناشی می­شود- نگاهی سطحی را به بیمار القا می­کنند و بر تشویش و نگرانی او می­افزایند.

معمولاً در ماه‌های نخست، هنوز نوک بینی ورم زیادی دارد، زیرا ورم نوک بینی دیرتر از سایر قسمت‌های بینی فروکش می‌کند. کاهش ورم، به­ویژه در بینی‌های گوشتی به زمان بیشتری نیاز دارد. بنابراین، در این مدّت بینی موقّتاً بزرگ جلوه می‌کند. حتّی ممکن است برخی از افراد اطراف بیمار -که از تصویر پیشین بیمار بی­خبرند- تصوّر کنند بینی او حتّی بزرگ­تر هم شده است. بدیهی است که اگر بینی با وجود ورم زیاد بزرگ به نظر نرسد، پس از فروکش کردن ورم، بینی­ای غیرطبیعی خواهد شد.

براي اظهار نظر نهايي در مورد نتيجة عمل دست کم بايد سه سال صبر كرد. بسياري از بيماران چند هفته پس از عمل، درحالي­كه هنوز ورم بيني به­طور كامل فروكش نكرده است، با نگاهي موشكافانه ساعت­ها در مقابل آیینه، بینی خود را نظاره می­کنند. اين نگاه موشكافانه -كه تنها به بيني معطوف می­­شود و به ساير اعضای صورت توجّهي ندارد- موجب مي­شود از يك سو بسياري از بی­تقارنی­های طبيعي به صورتِ عیب جلوه كند و از سوي ديگر، زيبايي وتناسب جدید بيني با ديگر اجزاي صورت، با تمرکز صرف بر بینی نادیده گرفته شود.

توصیة مکرّر مؤلّف به بیماران عزیز، آن است که در جرّاحی پلاستیک بینی، اصراری بر کوچک شدن بیش از اندازة بینی نداشته باشند. در جرّاحی بینی، حدّ و مرزهایی وجود دارد که عبور از خط قرمز آن‌ها مسبّب بروز عوارض متعدّدی خواهد شد.

درانتهابه سه نکتة مهم دراینزمینهاشاره می‌کنم:

• نخست آنکه زیبایی بینی به معنای کوچک شدن آن نیست، بلکه به معنای تناسب قسمت‌های مختلف بینی با یکدیگر و نیز تناسب کلّ بینی با قسمت‌های مختلف چهره است. هدف جرّاحی زیبایی بینی زیباتر به نظر رسیدن چهره است و نه کوچک کردن بینی. چه بسیار بینی­هایی که با وجود کوچک­تر شدن نه تنها بر زیبایی چهره نیفزوده­اند، بلکه تناسب پیشین را نیز از بین برده­اند.
• دوم آنکه در جرّاحی بینی، نوع بافت‌های بینی عاملی محدود کننده به شمار می‌آید. بینی‌های با پوست بسیار نازک و یا بسیارضخیم، بارزترین نمونة تأثیر بافت بینی بر نتیجة عمل است. در چنین بینی­هایی، جرّاح حاذق می­تواند با بهره‌گیری از هنر، دانش و تجربة خود بر این محدودیت‌های بافتی چیره شود و در مورد هر بینی روشی خلاقانه برای آن بینی به کار برد.
• نکتة سوم آن است که کوچک­ شدن بینی تا زمانی مطلوب است که عملکرد تنفّسی بینی به مخاطره نیفتد. کوچک شدن سوراخ‌های بینی و برداشتن بافت‌های استخوانی، غضروفی و پوستمی‌تواند سلامت فرد را به­دلیل از دست دادن مسیر تنفّسی بینی با مشکلات جدّی مواجه کند. جرّاح بینی با ارزیابی دقیق وضعیت داخل بینی پیش از جرّاحی و با پیش­بینی بسیاری از احتمالات می‌تواند احتمال به خطر افتادن عوارض تنفّسی را به کمترین مقدار برساند.