«لنف ادم» چیست و چه کسانی را تهدید می‌کند؟
ششم مارس در تقویم دنیا به عنوان «روز جهانی لنف ادم» نامیده شده است. از این رو پویشی با همین عنوان در دنیا شروع به فعالیت کرده که قصد آن معرفی این روز به همه مردم جهان است و دو هدف عمده را دنبال می کند؛ هدف نخست این است که وسیله ای باشد برای جلب حمایت محققان و پزشکان فعال در حوزه لنف ادم تا فعالیت های ارزشمندی که در زمینه پیشگیری، تشخیص و به خصوص درمان این بیماری انجام می دهند به همه معرفی کنند. هدف دوم این است که بار ناتوانی و عوارض روانی و اجتماعی ناشی از این بیماری و تاثیری که بر کیفیت زندگی افراد مبتلا می گذارد به سیاست گذاران بهداشتی و درمانی کشور معرفی شود.
یکی از مسائل بسیار مهم در درمان این بیماران هزینه نسبتا بالای درمان این افراد و لزوم خریداری بانداژهای تخصصی و آستین یا جوراب کشی مربوط است. متاسفانه با توجه به محدود بودن مراکز درمان لنف ادم در کشور، هنوز تعرفه این خدمات در فهرست تعرفه های مصوب وزارت بهداشت وارد نشده و طبعا تحت پوشش بیمه های دولتی هم نیست. گاهی بیمه های خصوصی پرداخت بخشی محدود از هزینه ها را تقبل می کنند که با توجه به مزمن بودن بیماری و بعضا لزوم تکرار آن، بار مالی زیادی بر بیمار و خانواده وارد می شود.
متاسفانه هنوز این باور نادرست در سیستم بهداشتی رایج است که درمان لنف ادم عضو به روش های علمی مذکور که در کشورهای آمریکایی و اروپایی سابقه ۵۰ ساله دارد، مانند استفاده از پروتز یا بازسازی پستان ماستکتومی شده، جزو خدمات زیبایی محسوب می شود
«لنف ادم» چیست و چه کسانی را تهدید می کند؟
و مورد حمایت مناسب قرار نمی گیرد، حال آنکه در سایر کشورها این خدمات حمایتی بخشی از درمان سرطان محسوب می شود و تقریبا بیمه های دولتی یا خصوصی آن را به طور کامل پوشش می دهند. معضل حمایت مالی از مبتلایان به لنف ادم اولیه که نشانی از بیماری سرطان به عنوان یک بیماری خاص در آنها یافت نمی شود، چند برابر نوع ثانویه آن است.
این مشکلات ما را بر آن داشت تا به عنوان درمانگران این حوزه برای جلب حمایت و شناساندن مساله به جامعه تلاش خود را به کار بگیریم. به طور حتم این روند و تلاش در این مسیر باعث می شود این نیاز و حق طبیعی و واقعی که همانا سلامت برای تک تک افراد مبتلاست به صورتی به دست اندرکاران و مسوولان شناسانده شود که همه افراد علاقه مند و تشویق شوند به این حوزه کمک کنند.
به طور قطع کمک های جمعی باعث می شود هرچه زودتر بتوانیم به راهکاری برای درمان قطعی این عارضه برسیم، البته با وجود اینکه امروز درمان قطعی برای این عارضه شناخته نشده، این مشکل قابل کنترل است.
نباید فراموش کنیم در حال حاضر اولویت اصلی به کارگیری راه های پیشگیری از این بیماری است. این وظیفه ماست که این اقدامات را یاد بگیریم و به همنوعان خود نیز یاد بدهیم تا از بروز این عارضه جلوگیری کنیم. توجه داشته باشیم حتی در صورت ابتلا به لنف ادم نیز لازم است همه افراد برای کاهش حجم لنف ادم و جلوگیری از عوارض آن، تحت آموزش و مراقبت قرار گیرند تا با انگیزه بالا و بدون خستگی این مسیر را طی کنند و عضو دچار مشکل شده را به وضعیت عادی برگردانند.
به عبارتی وظیفه ماست تا در حفظ سلامت عضو مبتلا تلاش و آن را برای روزی که دور نیست، حفظ کنیم! آن روز زمانی است که درمان قطعی این عارضه و بیماری در تمام دنیا شناسایی و به همه بیماران معرفی شود. انتظار داریم بیماران ایرانی نیز از اولین گیرندگان خدمت باشند تا با امید به خداوند بتوانند سلامت خود را به طور کامل به دست بیاورند.
در همین راستا امسال با همراهی علاقه مندان این حوزه، کانال آموزشی لنف ادم اقدام به ایجاد پویشی با هدف معرفی وسیع تر این عارضه و جلب حمایت حامیان کرده است. همراهان این حوزه در ۴ گروه خاص در کانال مذکور به معرفی فعالیت ها و تجارب خود می پردازند:
• پزشکان و درمانگران
• دانشجویان و محققان
• شرکت های تجهیزات پزشکی مرتبط
• بیماران مبتلایان و خانواده آنها
همچنین با توجه به اهمیت آموزش در پیشگیری از این عارضه، کلینیک لنفو تراپی سیدخندان در روز سه شنبه از ساعت ۱۶-۱۳ اقدام به برگزاری برنامه های متنوع آموزشی رایگان برای تمام خانم های مبتلا به لنف ادم دست با پا کرده است. انتظار داریم با حضور گروه های مجرب آموزشی در زمینه های مختلف، بیماران بتوانند به صورت عملی و حتی انفرادی پاسخ سوالات خود را دریافت کنند و راهکارهای مقابله با این بیماری را فراگیرند. مایعات بدن از طریق دو سیستم گردش خون و لنف جابجا می شوند. مویرگ های خونی در هر نقطه از بدن بدون وقفه در حال ترشح آب، پروتئین و سایر مواد به فضای بین سلولی هستند.
قسمت عمده آب و مواد خارج شده از مویرگ ها به وریدها باز جذب شده و مجددا وارد گردش خون می شوند. در این میان مولکول های درشت پروتئین قادر به عبور از دیواره وریدها نیستند بنابراین همراه مقداری آب وارد عروق لنفی می شوند و از طریق سیستم گردش لتف از محیط خارج خواهند شد. مایع لنف در مسیر خود از داخل غدد لنفی، که در واقع ایستگاه های فیلتر کننده لنف محسوب می شوند، عبور می کند و نهایتا در نزدیکی قلب وارد گردش خون می شود. اگر بنا به دلایل مختلف سیستم لنفی قادر به خارج کردن مایع لنف از موضع نباشد، آب و پروتئین در بافت تجمع می یابد که به آن «ورم لنفی» یا «لنف ادم» می گوییم.
انواع لنف ادم
لنف ادم به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می شود:
۱. نوع اولیه به دلیل وجود اختلالات ساختمانی یا عملکردی که در زمان جنینی به وجود آمده، ظاهر می شود.
۲. نوع ثانویه فرم شایع تر بیماری است و به دنبال انسداد و تخریب مسیرهای لنفاوی در اثر عفونت و صدمات بافتی ناشی از تصادفات یا جراحی ها ایجاد می شود. طبق مشاهدات انجام شده، به طور متوسط حدود ۳۰ درصد از مبتلایان به سرطان پستان ممکن است بعد از درمان بیماری در طول عمر خود مبتلا به لنف ادم شوند.
لنف ادم عارضه نسبتا شایعی است که ممکن است در نواحی مختلف بدن بروز کند. لنف ادم دست غالبا به دنبال سرطان پستان، لنف ادم پا به دنبال جراحی های شکم و لگن مانند سرطان رحم در خانم ها و سرطان های پروستات و مجاری ادراری در آقایان و لنف ادم صورت به دنبال سرطان های حنجره و تیروئید و حفره دهان از انواع شایع هستند.
عوارض لنف ادم
لنف ادم به عنوان یک بیماری پیشرونده می تواند موجب عوارض آزار دهنده و ناتوان کننده بسیاری شود که عبارتند از:
• ایجاد زمینه برای رشد میکروب ها و به دنبال آن عفونت نسج نرم به نام سلولیت که در بسیاری از موارد برای درمان به بستری در بیمارستان نیاز است.
• ایجاد سنگینی، درد، بی حسی و محدود شدن حرکات عضو، کاهش کارایی فرد در محیط کار و منزل و آسیب به اعصاب و مفاصل منطقه
• آثار روانی، افسردگی و کناره گیری فرد از اجتماع و اختلال در کیفیت زندگی وی
«لنف ادم» چیست و چه کسانی را تهدید می کند؟
علائم لنف ادم
در مراحل اولیه لنف ادم با علائمی مانند احساس درد و سنگینی دست، خواب رفتگی انگشتان و تنگ شدن آستین لباس بروز می کند. به تدریج تورم واضح در انگشتان، بازو و زیر بغل و تنه ایجاد خواهد شد.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به لنف ادم هستند؟
به طور قطع نمی توان پیشگویی کرد چه کسی در آینده دچار لنف ادم خواهد شد، اما وضعیت های خاصی ممکن است احتمال وقوع آن را بیشتر کنند. این موارد عبارتند از:
• جراحی های وسیع و تخلیه تعداد زیاد غدد لنفاوی
• پرتودرمانی بعد از انجام عمل جراحی و برخی رژیم های شیمی درمانی
• عفونت دست یا صدمه به عروق لنفاوی
• فقدان تحرک بازو یا استفاده بیش از حد از آن
• وزن بالا
• عود تومور یا رشد آن در ناحیه غدد لنفاوی زیر بغل
جالب توجه است که گاهی بدون وجود عوامل خطر فوق، ممکن است سال ها بعد در اثر بی احتیاطی و استفاده بیش از اندازه از عضو سمت مبتلا، فرد دچار لنف ادم شود. پس لازم است تمام بیماران در طول زندگی مراقبت از این اندام را فراموش نکنند و افرادی که عوامل خطر در آنها وجود دارد به این مراقبت ها توجه بیشتری کنند.
روش های کنترل لنف ادم
لازم به ذکر است با وجود تحقیقات وسیع در رابطه با استفاده از روش هایی مانند جراحی و پیوند غدد یا عروق لنفی، استفاده از سلول های بنیادی، لیزر درمانی و …، هنوز درمان قطعی این عارضه مشخص نشده و مسلما بهتر است با رعایت توصیه های مربوط از بروز لنف ادم تا حد ممکن جلوگیری کرد.
بر خلاف نبود درمان قطعی، روش های متعددی برای کنترل آن پیشنهاد شده اند. با استفاده از این روش ها می توان با افزایش سرعت تخلیه لنف و کاهش حجم عضو برای نگهداری عضو در اندازه ای مطلوب آن را کنترل کرد. روش استاندارد مرسوم برای کنترل این بیماری برای اولین بار در سال ۱۹۹۵ میلادی از طرف کمیته بین المللی اجرایی لنف ادم در آمریکا، تحت عنوان ( CIT: Combined Decongestive Therapy) یا احتقان زدایی مختلط اعلام شد. این درمان شامل دو فاز درمانی اولیه (حاد) و ثانویه (نگهدارنده) است که در هر دو فاز ۴ رکن اساسی به شرح زیر به کار گرفته می شوند:
۱. تخلیه لنفی دستی که نوعی تکنیک ماساژ تخصصی است.
۲. بانداژ چندلایه ای با باندهای با خاصیت کشی کم.
۳. ورزش های بازتوانی
۴. مراقبت دقیق از پوست
در فاز اولیه با توجه به عضو گرفتار و مرحله بیماری، بیمار روزانه یکبار به مدت ۴-۲ هفته تحت درمان قرار می گیرد. پس از اتمام فاز اول و حصول اطمینان از بیشترین مقدار کاهش حجم در عضو گرفتار، آستین فشاری مخصوص تهیه می شود و بیمار موظف است طی روز هنگام انجام فعالیت های روزانه خود این آستین را بپوشد و شب ها از بانداژ استفاده کند.
ورزش و مراقبت ها در فاز دوم تداوم می یابد. بیمار در فاز دوم لازم است زیر نظر پزشک لتفوتراپیست خود باشد و با کنترل های دوره ای و دریافت آموزش لازم موجب تداوم کاهش حجم ادم اندام شود. اگرچه این روش، روش قطعی درمان لنف ادم نیست، ولی برای کاستن از عوارض بیماری مانند سنگینی، زخم و عفونت اندام، آسیب به اعصاب عضو، ایجاد اختلالات اسکلتی مانند آرتروز گردن و سایر مفاصل و نیز اختلال در کیفیت زندگی فرد، به تمام بیماران تاکید می شود.
توصیه های لازم برای پیشگیری از النف ادم
• از انجام حرکات ناگهانی اندام و ورزش یا کار سنگین با این عضو پرهیز کنید.
• از عوامل ایجاد کننده عفونت و هر گونه صدمه با فشار به عضو بپرهیزید.
• در مواقع حساس مانند آشپزی با باغبانی از دستکش محافظ با کفش مناسب استفاده کنید.
• برای تراشیدن موها از موبر برقی استفاده کنید.
• هنگام کوتاه کردن ناخن ها مواظب باشید به گوشه ناخن آسیب نرسانید.
• از هر گونه فشار، گرفتن یا تزریقات عضو مربوط و حتی نیش حشرات پرهیز کنید.
• از حرارت خیلی بالا یا خیلی پایین دوری کنید و در مواردی که لنف ادم اندام تحتانی مطرح است، در حال نشسته پاها را روی هم نیندازید.
• زیورآلات یا لباس تنگ که روی پوست جا بیندازد، استفاده نکنید.
• از انگشتر و ساعت مچی در دست مبتلا استفاده نکنید.
• از باندهای کشی یا آستین های کشی نامناسب استفاده نکنید.
• از رژیم غذایی متعادل استفاده کنید. غذای سرشار از پروتئین و کم نمک همراه انواع سبزی و میوه فراوان توصیه می شود.
• حفظ وزن ایده آل زیر نظر متخصصان مربوط یکی از ثابت شده ترین راهکارهای پیشگیری از لنف ادم و جلوگیری از پیشرفت آن است.
• ورزش ها و فعالیت هایی که تخلیه لنف عضو را تسریع می کنند را یاد بگیرید و با علاقه به طور منظم انجام دهید.
• در فواصل منظم برای ویزیت به پزشک مراجعه کنید. با کوچکترین شکی به اختلاف حجم با پزشک تماس بگیرید و منتظر پیشرفت علائم نشوید.
• به علائم عفونت توجه کنید. به محض مشاهده هر علامت مشکوکی مانند قرمزی، درد، گرمی، تورم و تب پزشک را در جریان بگذارید.
• اگر قصد مسافرت با هواپیما دارید، بهتر است از آستین کشی استفاده کنید یا با باندهای کم کشی بانداژ کنید.
• هنگام انجام فعالیت های روزانه به محض احساس خستگی، کار را متوقف کنید و با انجام ماساژ ملایم بر عضو و چند حرکت ورزشی کششی و سبک از خطر ایجاد یا تشدید لنف ادم بکاهید.
«لنف ادم» چیست و چه کسانی را تهدید می کند؟
آیا استفاده نکردن از دست سمت مبتلا در امور روزمره می تواند از بروز لنف ادم جلوگیری کند؟
یکی از علل شایع ایجاد ورم لنفاوی، کمی تحرک اندام است. لازم است به این نکته توجه شود که از مهم ترین عوامل تخلیه لنف دست، وجود انقباضات عضلات دست در اثر حرکت دادن آن است. بنابراین اگر هنگام نظافت یا سایر فعالیت های منزل با استفاده از دستکش از آسیب به پوست جلوگیری کنید، انجام این فعالیت ها با فاصله و آرامش، موجب انقباض عضلات دست و تخلیه لنف می شود. یکی دیگر از مشکلات شایع پس از جراحی پستان، خشکی مفصل شانه و محدودیت حرکت آن است که با انجام فعالیت های روزمره و ورزش منظم می توان از ایجاد آن جلوگیری کرد. بنابراین بهتر است صرفا از خسته کردن عضو و کار سنگین و مداوم با آن خودداری کنید.
آیا ورم لنف قابل درمان است؟
در مورد ادم نیز مانند هر بیماری دیگری پیشگیری بهتر از درمان خواهد بود. هر چند درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد، می توان با استفاده از روش های مختلف مانند «روش احتقان زدایی ترکیبی» از طریق افزایش سرعت تخلیه لنف و کاهش حجم أدم، اندازه عضو را به حد مطلوب رساند و از سایر عوارض جلوگیری کرد. این روش که زیر نظر متخصصان مربوط ارائه می شود شامل ماساژ تخصصی، بانداژهای مخصوص کم کش، ورزش های بازتوانی و مراقبت از اندام است. در فعالیت های روزانه این بیماران استفاده از آستین های کشی توصیه می شود.
چگونه می توان از ایجاد لنف ادم پیشگیری کرد؟
مراقبت از پوست عضو مبتلا و جلوگیری از هرگونه آسیب به آن، انجام ورزش های ملایم و خودداری از حرکات ناگهانی و سنگین در عضو مبتلا، اساس پیشگیری را تشکیل می دهد. بنابراین رعایت نکات زیر برای محافظت از اندام توصیه می شود:
• سعی کنید از عفونت و آسیب به عضو جلوگیری کنید: خودداری از خونگیری و تزریقات وریدی در دست مبتلا، حفظ رطوبت و نرمی پوست دست، جلوگیری از بریدگی، خراش، نیش حشرات، استفاده از دستکش هنگام کارهای خانه یا شستشوی ظروف، استفاده از خودتراش های برقی برای رفع موهای زائد اندام، خودداری از گرم کردن با سرد کردن زیاد عضو
• از فشار بر عضو جلوگیری کنید: خودداری از پوشیدن لباس و دستکش تنگ و زیورآلات، استفاده از سینه بندهای آزادتر با بندهای پهن و پروتزهای سبک تر، خودداری از بلند کردن اشیای سنگین و کار مداوم با عضو، استفاده از آستین های کشی و انجام حرکات ملایم اندام حین پروازهای هوایی طولانی
• از اعمال فشار بیش از حد به عضلات جلوگیری کنید: شروع هر چه زودتر ورزش های بازتوانی و فعالیت های روزانه بعد از جراحی و طبق نظر پزشک جراح؛ ورزش منظم و ملایم بدون خسته کردن بیش از حد عضو، خودداری از حرکات شدید و ناگهانی، استفاده از دو دست برای بلند کردن اشیاء یا حمل کیف دستی، استفاده از پروتز بستان برای بهبود تعادل عضلات.
* لنفوتراپیست؛ عضو هیات علمی پژوهشکده معتمد جهاد دانشگاهی
