دکتر بهزاد شیری: باجه‌های بانکی روستایی و شمول مالی؛ تجربه پست بانک ایران
پایگاه خبری تریتا نیوز ، پست بانک ایران، تلاش هم‌جانبه برای گسترش کمی و کیفی خدمات بانکی در مناطق روستایی به عمل آورده است. این خدمات به چند گونه تقسیم می‌شوند. نوع اول خدمات دسترسی به زیرساخت‌های بانکی است که ابعاد کمی شمول مالی را پوشش می‌دهد. باجه‌های بانکی روستایی، دستگاه‌ها و درگاه‌های بانکداری الکترونیکی در این گروه قرار دارند. حدود ۶ هزار باجه بانکی در این مناطق فعالیت دارند. ۸ میلیون نفر از جمعیت حدود ۲۱ میلیونی روستایی تحت پوشش مستقیم خدمات باجه‌های بانکی روستایی قرار دارند. افزون بر این، امکان استفاده از خدمات بانکی برای ۸۵ درصد جمعیت روستایی میسر است. از این رهگذر حدود ۱۰ میلیون نفر در پست بانک ایران دارای حساب بانکی هستند (ضریب شمول مالی). در مناطق روستایی به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر، ۳۸ باجه بانکی روستایی، ۱۸ دستگاه خودپرداز، ۵۹ کارمند، ۳۶ پایانه شعب، ۴۵۴ پایانه فروش در دسترس است. شواهد نشان می‌دهد متوسط سرانه استفاده از اسکناس در مناطق روستایی بیش از مناطق شهری است. در این میان، فراهم کردن دسترسی بنگاه‌های اقتصادی به ابزارهای الکترونیکی در این مناطق نقش مهمی در کاهش تقاضای اسکناس، تسهیل و کاهش هزینه مبادله و ورود نقدینگی به نظام بانکی دارد. پست بانک ایران برای بیش از ۶۸ هزار بنگاه پایانه فروش را فراهم کرده است.
گروه دوم خدمات شامل تعمیق خدمات مالی در مناطق روستایی است. اکنون ۳۴ نوع خدمت بانکی در زمینه‌های مختلف به مردم ارائه می‌شود و برنامه ریزی شده این خدمات افزایش یابد. با توجه به تنوع خدمات بانکی و مالی، گسترش دایره خدمات در دستور کار جدی این بانک است. هر مشتری این بانک در مناطق روستایی سالانه ۴۴ تراکنش بانکی انجام می‌دهد. هزینه‌های ثابت زیادی برای فراهم کردن زیرساخت‌های بانکی انجام شده و زمینه برای ارائه خدمات در قالب فعالیت‌های مشترک با بانک‌ها و سایر فعالان مالی (تحت عنوان بانکداری عاملی) فراهم است. پست بانک ایران این همکاری را در مناطق روستایی آغار کرده و گسترش خواهد داد. این نوع همکاری و رفاقت اقتصادی به جای رقابت اقتصادی می‌تواند منافع برای همه بازیگران در پی داشته باشد و آسیب‌ها و کاستی‌های رقابت مخرب را برای اقتصاد ملی کاهش دهد.
نوع سوم خدمات فراهم کردن فرصت‌های شغلی و درآمد پایدار در مناطق روستایی است. باجه‌های بانکی روستایی کانون ارائه خدمات هستند. سه نوع وام‌ها و تسهیلات به مردم و فعالان اقتصادی در این نواحی پرداخت می‌شود، از مسیر رایج بانکی، وام اشتغال پایدار و به اقشار آسیب پذیر به ۱۶۷ هزار شخص از مسیر رایج بانکی، ۲۳ هزار شخص اشتغال پایدار روستایی و ۷۳/۱ میلیون نفر اقشار آسیب‌پذیر تسهیلات با شرایط مختلف پرداخت‌شده است. درمجموع به حدود ۲ میلیون نفر وام پرداخت‌شده که حدود ۱۵ درصد مشتریان بانک را پوشش می‌دهد.
این فعالیت‌ها آثار و پیامدهای مهمی را در این مناطق به دنبال داشته است. پست بانک ایران پژوهش‌هایی را برای سنجش و ارزیابی آثار خدمات بانکی در خدمات روستایی انجام داده است. اکنون حدود ۹ هزار نفر در باجه‌های بانکی روستایی به ارائه خدمات بانکی اشتغال دارند و تسهیلات پرداختی ۴۳ هزار فرصت شغلی فراهم کرده است. دسترسی سهل و آسان در این مناطق باعث صرفه‌جویی ساعات نیروی کار شده که هزینه فرصت آن حدود ۵ هزار میلیارد ریال است. گسترش دامنه دسترسی به خدمات بانکی در این مناطق باعث کاهش ترددها و سفرها شده و به دنبال آن مصرف سوخت کاهش یافته که بیش از ۱۲۵ هزار میلیارد ریال صرفه‌جویی اقتصادی از این ناحیه داشته است. کاهش آلاینده‌ها یکی از آثار مهم اجتماعی شمول مالی بوده است که حدود ۶۲۴ میلیارد ریال برآورد می‌شود. بر این اساس، فعالیت‌های بانکی بر تولید، کاهش فقر، همگرایی اقتصادی منطقه‌ای، افزایش پس‌انداز و رفاه روستائیان و بهبود محیط زیست کمک قابل توجهی کرده است و برخی آثار اقتصادی و اجتماعی آن در بلندمدت بیشتر آشکار خواهد شد.
با توجه به این که اصلاح قوانین و مقررات نظام تامین مالی و جهت‌دهی منابع بانکی به سمت تولید و حمایت از بنگاه‌های اقتصادی به همراه تحول در بازار سرمایه در برنامه پیشنهادی وزیر امور اقتصادی و دارائی مورد توجه جدی قرار گرفته است بی‌تردید با فراهم شدن بسترهای قانونی و با توجه به برنامه راهبردی پنج ساله و برنامه‌های عملیاتی سالیانه این بانک، پست بانک ایران با گسترش تامین مالی خرد و ارائه خدمات مالی متنوع در مناطق روستایی و کم‌برخوردار می‌تواند نقش پیشران را در گسترش شمول خدمات مالی و بانکی داشته باشد و زمینه را برای جذب نقدینگی در این مناطق و تزریق آن به تولید و فعالیت‌های اقتصادی مولد در مناطق روستایی فراهم نماید. با چنین رویکردی سهم اقتصاد روستایی از تولید ناخالص داخلی، رشد اقتصادی و اشتغال بهبود خواهد یافت.
