تاج محل در معرض تخریب در اثر آلودگی قرار دارد

می‌گویند که تاج محل هنگام صبح صورتی رنگ است، موقع غروب به رنگ شیری دیده می‌شود و زیر نور ماه طلایی رنگ می‌شود. البته این امر زمانی برای این اثر تاریخی مرمرین حقیقت داشت؛ ولی اکنون تلفیق آلودگی و مدیریت ضعیف موجب ایجاد لایه‌ای زردرنگ روی آن شده‌ است. اخیرا دیوان عالی هند تلاش‌های بی‌رمق دولت در زمینه‌ی ترمیم این بنا را محکوم کرده‌ است و گفته که یا باید آن را ترمیم یا اینکه به‌کلی تخریب کنید.

تاج محل که در آگرای هند قرار گرفته است، یکی از زیباترین بناهای نمادین دنیا به‌شمار می‌رود. این بنا توسط امپراتور گورکانی هند، شاه جهان و به‌عنوان یادبود نخستین همسرش ممتاز محل ساخته شد؛ رابیندرانات تاگور آن را اشکی بر گونه‌ی زمان نامید. تاج محل از مرمرهای درخشان سفیدی که از ایالت راجستان هند شرقی به آگرا آورده شده‌ بود، ساخته شد. سپس این بنا با سنگ‌های گرانقیمت مختلفی از جمله جاسپر، یشم، یاقوت، فیروزه، عقیق و لاجورد تزیین شد. کار ساخت مجتمع‌های کنار رودخانه شامل باغ‌ها و دیواره‌های سنگی اطراف در سال ۱۶۵۳ میلادی به پایان رسید.

بنایی که نیازمند حیاتی دوباره است

طی چهار دهه‌ی اخیر، تاج محل در نتیجه‌ی فرایندهای اکسیداسیون طبیعی کهنه و تیره شده‌ است و محیط‌های بی‌رحم اطرافش هم کمکی به این روند نکرده‌اند. این بنا با باران‌های اسیدی خیس شده و با دود حاصل از دودکش‌های صنعتی و خانگی پوشانده و نیز توسط آلاینده‌های اتمسفری دچار فرسودگی شده‌ است.

آلودگی هوا در شهرهای هند مشهور است و آگرا نیز استثنا نیست. همانند بسیاری از شهرهای آسیایی، افزایش تردد خودروها موجب آلودگی شده و در عین حال آلودگی‌های ناشی از پالایشگاه‌های نفت و صنایع محلی دیگر در این شهر نیز موجب افزایش آلودگی می‌شود. این آلودگی‌ها (دی‌اکسید گوگرد، گازهای NOx و ذرات کربن‌دار) به‌طور مداوم نمای درخشنده‌ی تاج محل را دچار فرسودگی و تخریب کرده‌اند و موجب ایجاد رنگ زردرنگی بر سطوح آن شده‌اند.

علی‌رغم تعیین یک محدوده‌ی ۴ هزار مایل مربعی در اطراف این جایگاه که درون آن باید میزان انتشارات گازی کنترل شود؛ ولی عکاسان تخریب قابل‌توجه ساختمان را طی چند سال اخیر نشان داده‌اند. محدودیت‌های قانونی منع انتشار گاز، برای مدت‌ها با اعتراض تولیدکنندگان رو‌به‌رو شده است و نادیده گرفته می‌شود؛ دودکش‌ها روشن هستند و توده‌های زباله به‌طور مرتب نزدیک ساختمان سوزانده می‌شوند. آلودگی‌های ناشی از رودخانه‌ی یومانا نیز چالش دیگری است. فاضلاب‌های تصفیه‌نشده و ضایعات صنعتی شهر به رودخانه ریخته می‌شود و آبی غنی از مواد مغذی ایجاد می‌کند. این مواد مغذی توسط باد برداشته می‌شوند و در شبکه‌ی متخلل سنگ‌های ساختمان می‌نشینند و موجب رشد میکروارگانیسم‌های گرفته‌شده از رودخانه روی سطوح و سبزرنگ شدن سطح ساختمان می‌شوند. همچنین مواد دفعی حاصل از حشرات زیادی که در آب‌های آلوده‌ی رودخانه زندگی می‌کنند، موجب تشدید آسیب شده‌ ولی این اثر مطمئنا نسبت به تاثیر دی‌اکسیدگوگرد و اکسید نیتروژن حاصل از سوخت‌های فسیلی بسیار کمتر است.

از سال ۱۹۹۸، موسسه‌های پژوهشی مختلفی در هند روش‌های بازسازی را مورد بررسی قرار دادند و تلاش زیادی در جهت برگردادن رنگ اولیه‌ی بنا انجام شد. یک‌بار هم به این امید که اسیدهای مضر از لایه‌های مرمر زدوده شوند، از خاک رس مرطوب استفاده شد ولی ظاهرا این کار موجب بدترشدن وضعیت شد.

الگویی برای بازسازی

در لندن، حدود ۵۰ سال پس از تکمیل بنای تاج محل، سر کریستوفر رن یک ساختار مشابه را طراحی کرد؛ کلیسای جامع سنت پل که ساخت آن در حدود سال ۱۷۱۱ به پایان رسید و از سنگ‌های آهکی به رنگ روشن ساخته شد. سنت پول نیز دچار مشکلاتی نظیر تاج محل شد؛ باران اسیدی، دود، آلاینده‌های اتمسفری و تیره شدن در اثر گذشت زمان. ممکن است دودهای غم‌انگیزی که در دهه‌های ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰ شهرهای بریتانیا را در بر گرفته بود، به خاطر بیاورید. برای صدها سال استفاده‌ی وسیع از سوخت‌های فسیلی موجب شده بود که دی‌اکسید گوگرد و ذرات ریز کربن در هوای لندن به سطوح سمی برسند.

دودهای شیمیایی غلیظ هنگام غروب‌های سرد پاییز، موجب ایجاد خسارت به سنگ‌های آهکی و گچی می‌شود؛ درست همانند همان کاری که با ریه‌های انسان می‌کند. این مواد در ترکیب با باران، موجب تولید اسید نیتریک یا اسید سولفوریک رقیقی می‌شود که طی زمان می‌تواند موجب فرسایش سنگ‌های آهکی شود. هنگامی که سنت پل در دهه‌ی ۱۹۸۰ مورد بررسی قرار گرفت، معلوم شد که حتی برخی از حکاکی‌ها و برش‌ها از بین رفته‌اند. عوارض شدید ناشی از دود و دی‌اکسیدگوگرد از طریق اعمال قوانین زیست‌محیطی تحت کنترل درآمد، اگرچه نیتروژن اتمسفری حاصل از ترافیک و به‌خصوص وسایل نقلیه‌ی دیزلی هنوز هم موجب ایجاد مشکلاتی می‌شود. همچون آگرا، لندن به‌طور مرتب از مرزهای تعیین‌شده‌ی آلودگی هوا می‌گذرد. اگرچه به‌نظر می‌رسد که میزان فرسایش در نتیجه‌ی کاهش دی اکسید گوگرد هوا کم شده‌ است ولی هنوز نگرانی‌هایی در مورد فلور میکروبی رشدیافته روی سطوح سنگی وجود دارد. با این حال تمیز کردن با دقت و عوض کردن برخی از سنگ‌های فرسوده به‌میزان زیادی از میراث رن محافظت کرده‌ است. باید ببینیم که آیا تاج محل هم به‌سادگی قابل بازسازی است یا خیر.

تاج محل از شگفتی‌های دنیای مدرن است اما این گنجینه‌ی ملی و جهانی برای حفظ ظاهر افسانه‌ای خود نیاز به اقدامی سریع و قاطع دارد.