مسیر مسدود است
طولانی‌ترین ارگان بدن، دستگاه گوارش است که از دهان شروع می‌شود و تا انتهای روده بزرگ ادامه دارد. این مسیر طولانی و پیچ در پیچ، مسیری است که تمام مواد غذایی طی پروسه هضم و جذب و دفع یا همان گوارش طی می‌کنند.
مسیر مسدود است
در طول این مسیر اتفاقات مختلفی باید روی مواد غذایی بیفتد تا آن را قابل جذب توسط سلول‌های روده کند تا وارد سیستم گردش خون شوند. بعضی از این اتفاقات اما همیشه مطابق میل بدن پیش نمی‌روند. حوادث پیش‌بینی نشده‌ای هم وجود دارند که ممکن است این سفر مواد غذایی را با مشکل مواجه کنند و حتی آن را متوقف کنند. انسداد روده یکی از این حوادث است که باعث توقف این سفر می‌شود.
● روده کوچک، روده بزرگ
روده کوچک درست بعد از دریچه پیلور معده شروع می‌شود و اولین قسمت آن دوازدهه یا اثنی‌عشر نام دارد. روده کوچک برخلاف نام آن بسیار بزرگ‌تر از روده بزرگ است و فقط قطر کمتری دارد. قسمت اصلی هضم و جذب مواد غذایی هم در این روده صورت می‌گیرد و روده بزرگ یا کولون، بیشتر وظیفه جذب آب و آماده کردن مدفوع برای دفع را برعهده دارد.
انسداد دستگاه گوارش یا روده‌ها، بعد از دوازدهه در هر جایی از این مسیر می‌تواند اتفاق بیفتد. این انسداد ممکن است مکانیکی، یعنی ناشی از یک مانع در مسیر طبیعی مواد و یا عملکردی یعنی ناشی از نقص در حرکات رودی طبیعی روده‌ها باشد. در هر روی این حالات، حرکت طبیعی مواد غذایی یا دفعی مختل می‌شود و علائم بیماری به‌وجود می‌آید.
● علائم انسداد
شکم، به سرعت بعد از به‌وجود آمدن انسداد واکنش نشان می‌دهد. دردهای کرامپی یا دل‌پیچه‌های شکم در حوالی ناف، تهوع و استفراغ، درد سر معده و عدم رفع گاز یا مدفوع، از علائم هشداردهنده یک انسداد هستند.
دردهای شکم در ابتدا به صورت دوره ای هستند، یعنی هر چند دقیقه یکبار اما با کامل شدن انسداد و یا بدتر شدن اوضاع (مثلا پیچیده‌شدن روده‌ها) این دردها به شدت زیاد می‌شوند و به‌طور دائم وجود خواهند داشت.سر و صدای شکمی زیاد خواهد شد و حالت تهوع و استفراغ بسته به محل انسداد به‌وجود خواهد آمد. هرچه محل انسداد بالاتر باشد، استفراغ زودتر رخ خواهد داد. وجود مواد دفعی در استفراغ نشان دهنده انسداد در محلی پایین و در روده بزرگ است.
کاهش اشتها، تب، یبوست و دردهای خفیف و گاه‌وبیگاه شکمی از علائم یک انسداد ناقص است. اما شوک و عدم دفع ادرار نشان دهنده یک انسداد کامل و وضعیت خطرناک اورژانس در یک بیمار است که باید سریعاً در اورژانس درمان شود.
انسداد در روده بزرگ، علائمش دیرتر و به تدریج به‌وجود می‌آید و دردهای کرامپی در پایین شکم و زیر ناف وجود خواهند داشت اما اسپاسم‌های ناشی از انسداد روده بزرگ بیشتر طول خواهند کشید. در هر دو حالت انسداد، بعد از مدتی شکم متورم می‌شود و حتی ممکن است بتوان توده‌ای انسدادی را در معاینه شکم لمس کرد.
● چه چیز باعث انسداد می‌شود؟
علت‌های مختلفی می‌توانند باعث انسداد روده‌ها شوند. اما شایع‌ترین علت در اکثر افراد وجود یک چسبندگی در روده است. چسبندگی‌ها، اسکارها یا همان محل زخم‌های ناشی از جراحی قبلی یا جراحاتی هستند که در روده‌ها به وجود می‌آیند. به غیر از اینها بیماری‌های التهابی روده‌ها مثل کولیت اولسروز (یا خونریزی دهنده) و یا بیماری کرون یا زخم‌های مزمن اثنی‌عشر هم می‌توانند.
در درازمدت جوشگاه و بعد چسبندگی به وجود بیاورند در اثر وجود چسبندگی لومن یا مسیر داخلی روده تنگ می‌شود و تنگی به وجود آمده روده را مستعد انسداد می‌کند بعد از چسبندگی‌ها علل شایع انسداد فتخ‌‌های روده‌ای و بعد تومورها هستند در فتخ‌‌های روده‌ای یک قسمت از روده وارد فتخ می‌شود و در حلقه آن گیر می‌کند و تنگی به وجود آمده باعث انسداد می‌شود. تومورها هم به خاطر رشد بی‌رویه‌شان باعث تنگی مسیر روده می‌شوند.
علت‌های دیگر هم مثل سنگ بزرگ کیسه صفرا، پیچ خوردن روده به دور خود و یا وجود دیورتیکول‌ها (یا همان بن‌بست‌هایی در روده) می‌توانند باعث گرفتگی روده شوند. علت خارجی و شایع دیگری که باعث انسداد روده‌ها می‌شود وجود جسم خارجی است مواد غیرقابل جذبی که به اشتباه و یا به عنوان غذا خورده می‌شوند و تجمع آنها در مسیر روده و فشرده شدن آنها به هم یک انسداد را موجب می‌شود.
این اتفاق بیشتر در بچه‌ها که عادت به خوردن هر چیزی دارند و سالمندان که قادر به خوب جویدن مواد غذایی نیستند و یا افراد دارای مشکلات روانی که اقدام به خوردن اشیا مختلف می‌کنند بیشتر دیده می‌شود. در بعضی بیماری‌های روحی که مشکلات تغذیه‌ای را به دنبال دارند نیز فرد بیمار بعد از یک پرخوری شدید و غیرقابل کنترل باعث ورود حجم زیادی از مواد غذایی جویده نشده به معده و روده می‌شود.
که این مواد در جریان حرکات طبیعی دستگاه گوارش به هم فشرده شده و موجب به وجود آمدن یک انسداد می‌شوند.
در روده بزرگ سرطان کولون به‌خاطر تعداد تومورهای زیادی که ایجاد می‌کند و بیماری کولیت خونریزی دهنده و کرون به‌خاطر التهاب و تورمی که در بافت روده ایجاد می‌کنند باعث تنگی مسیر می‌شوند. کاهش حرکات روده در کسانی که داروهای خاص استفاده می‌کنند و یا زمینه یبوست دارند هم با ایجاد حالتی به‌نام ایمپکشن یا فشرده شدن مدفوع، یک توده غیرقابل دفع ایجاد می‌کند که جلوی حرکت طبیعی بقیه مواد دفعی را نیز می‌گیرد.
علل نادری مثل سرطان پانکراس و یا آتزری روده‌ها (که در کودکان و بعد از تولد تشخیص داده می‌شود) هم می‌توانند باعث انسداد روده‌ها شوند.
● چه بلایی بر سر روده‌ها می‌آید؟
در اثر انسداد روده‌ها و گرفتگی آنها و به‌خاطر فشار مواد غذایی در قسمت بالای انسداد روده‌ها گشاد می‌شوند و در قسمت پایین گرفتگی به‌خاطر عدم وجود مواد غذایی و یا هیچ ماده دیگر دیواره روده‌ها روی هم می‌خوابند فشار به دیواره روده‌ها در ۲۰ درصد موارد موجب تحت فشار قرار گرفتن عروق خونی دیواره می‌شود و باعث می‌شود.
خون‌رسانی به روده‌ها مختل شود این مساله ایسکمی یا سکته بافت روده را به دنبال دارد که می‌تواند موجب مرگ بافت روده شود. به غیر از این روده‌ها ممکن است در اثر فشار پاره شوند و محتویات آنها به همراه آنزیم‌های گوارشی در فضای داخلی شکمی منتشر شوند.
اما خطرناک‌ترین عارضه انسداد به‌دنبال همان ایسکمی و مرگ بافت اتفاق می‌افتد. مرگ بافت باعث گانگرن‌شدن روده (چیزی شبیه قانقاریای اندام) و انتشار سموم داخل سلولی به همراه مواد غذایی و آنزیم‌ها در فضای پرتیوئن یا فضای داخلی شکم می‌شود و حالت وحشتناکی به نام پریتونیت شیمیایی را به‌وجود می‌آورد. به‌غیر از این عوارض، استفراغ‌های مکرر و شدید هم ممکن است باعث ورود مواد غذایی به داخل نای و عفونت ریه شوند.
● چگونه این گرفتگی‌ها را می‌توان تشخیص داد؟
انسداد نسبی و کامل را می‌توان از روی علائم بیماری تشخیص داد. تهوع و استفراغ و عدم دفع گاز و مدفوع و دل‌دردهای شدید مشخصه یک انسداد روده هستند، اگرچه ممکن است در بعضی بیماری‌های دیگر هم وجود داشته باشند.
روش تشخیص انسداد روده‌ها به‌وسیله عکس ساده شکمی با اشعه رادیوگرافی و یک آزمایش خون ساده است. سی‌تی‌اسکن شکم و سونوگرافی هم به‌خوبی می‌توانند وجود توده انسدادی را در شکم تایید کنند. تنقیه به‌وسیله ماده حاجب و یا خوراندن ماده حاجب و تصویربرداری با اشعه ایکس هم در کنار آندوسکوپی و کولونوسکوپی یک روش تشخیص دیگر است. آندوسکوپی و کولونوسکوپی را می‌توان گاهی همزمان به‌عنوان یک روش تشخیصی و درمانی به‌کار برد.
● لوله بازکنی بدون تخریب
انسداد روده بزرگ و کوچک در هر صورت که باشد (نسبی یا کامل) یک اورژانس جراحی محسوب می‌شود. اگرچه بعضی از انواع انسدادها خودبه‌خود بهبود می‌یابند و گفته می‌شود ۸۵درصد انسدادهای نسبی و ۱۵درصد انسدادهای کامل خودشان بهبود می‌یابند اما در هر حال همه کسانی که برایشان تشخیص انسداد روده‌ها مطرح می‌شود، باید به بیمارستان مراجعه کنند.
چون به‌غیر از گرفتگی روده‌ها، عوارض جانبی خاصی هم وجود دارد که باید در بیمارستان آنها را کنترل کرد. اختلال در آب و الکترولیت‌های بدن یکی از این عوارض است که باید با سرم‌درمانی آن را اصلاح کرد. برای درمان گرفتگی روده هم اقدامات زیر را می‌توان انجام داد.
اقدامات درمانی باید همزمان با اقدامات تشخیصی انجام شوند و نباید وقت را تلف کرد. یک لوله بینی معده برای تخلیه محتویات معده برای بیمار گذاشته می‌شود. مقداری مخدر برای تسکین درد و مقداری داروی ضدتهوع برای جلوگیری از تهوع و استفراغ به بیمار تزریق می‌شود. در تمام این حالات باید یک جراح بر بالین بیمار حضور داشته باشد چون اغلب درمان‌های انسداد به جراحی ختم می‌شوند.
جراحی لاپاراتومی (بازکردن کامل شکم) یا لاپاراسکوپی (جراحی به‌وسیله ابزار خارجی و آندوسکوپی) از روش‌های اصلی درمان انسداد هستند. در جراحی‌ها باید علت به‌وجود آمدن انسداد هم برطرف شود. چسبندگی، تومور، توده خارجی، سنگ کیسه صفرا و یا قسمت‌های زخمی و ملتهب روده خارج شوند و محل گرفتگی با دقت بخیه شود.
مدتی طول می‌کشد تا عمل جراحی روده بهبود پیدا کند و تا مدتی بعد از جراحی، رژیم غذایی سبک و مایعات برای بیمار تجویز می‌شود. با شناخت زمینه‌های به‌وجود آمدن انسداد و توضیح آنها برای بیمار و ارائه یک رژیم غذایی مناسب هم می‌توان از به‌وجود آمدن دوباره این بیماری جلوگیری کرد.
