آیا گیاهخواری برای کبد چرب مفید است؟
تریتا نیوز ، بهناز عباسی مقدم – کارشناس ارشد تغذیه ، هرچند امروزه کبد چرب به یک معضل سلامتی عمومی تبدیل‌شده است اما هنوز مانند بسیاری از بیماری‌ها نظیر دیابت دارودرمانی یا رژیم‌درمانی ویژه‌ای ندارد ولی ازآنجایی‌که اغلب این بیماری با سندرم متابولیک و چاقی همراه است، اکثریت متخصصان، اصلاح رژیم غذایی و فعالیت بدنی را به‌عنوان درمان استاندارد آن در نظر می‌گیرند. محققان براین باورند که مقاومت انسولین و استرس اکسیداتیو عوارض ناخواسته کبد چرب پیشرفته هستند و باید به‌عنوان اهداف کلیدی مراقبت‌های تغذیه‌ای، در کنار کاهش کالری در نظر گرفته شوند. براین اساس رژیم‌هایی که این دو عارضه را تعدیل می‌کنند موردتوجه بیشتری است. رژیم گیاهخواری یکی از نمونه‌های موفق چنین رژیمی است زیرا ثابت‌شده که در مقایسه با رژیم‌های غیر گیاهخواری باعث بهبود مقاومت انسولین و کاهش وزن بدن می‌شود. غذاهای گیاهی منبع اصلی آنتی‌اکسیدان‌ها و فیتوکمیکالهای ضدالتهابی هستند که نقش مهمی در کاهش استرس اکسیداتیو (یکی از اهداف کلیدی درمان کبد چرب) به عهده‌دارند.
در این مطلب سعی نموده‌ایم به بررسی تأثیر رژیم گیاهخواری، مطالعه ارتباط بین ترکیبات غذایی و کبد چرب، فیبروز کبدی دررژیم گیاهخواری ومقایسه آن با رژیم معمولی بپردازیم.
گیاهخواری و کبد چرب
همان‌طور که می‌دانیم کلسترول فقط در منابع حیوانی وجود دارد بنابراین یکی از فواید بی‌نظیر رژیم گیاهخواری کاهش کلسترول است. کاهش کلسترول یکی از اهداف کلیدی درمان کبد چرب است زیرا تشکیل کریستالهای کلسترول از ذرات چربی در کبد، به‌مرورزمان ممکن است منجر به پیشرفت گرید کبد چرب یعنی تبدیل استئاتوز ساده به NASH شود. ازاین‌رو با رعایت رژیم گیاهخواری در افراد مبتلابه کبد چرب، شاهد فیبروز کمترو درنتیجه آسیب‌دیدگی کمتر سلول‌های کبد خواهیم بود. بعلاوه استرس اکسیداتیو، مقاومت انسولین و التهاب نشانه‌های پیشرفت کبد چرب محسوب می‌شوند که با رعایت رژیم گیاهخواری این عوارض تعدیل می‌شوند. از طرفی آهن منابع گیاهی در مقایسه با منابع حیوانی قابلیت جذب کمتری دارد و به نظر می‌رسد گیاهخواران ذخایر آهن کمتری در مقایسه با غیر گیاهخواران دارند که این موضوع در ارتباط با کبد چرب نکته مثبتی محسوب می‌شود زیرا آهن باعث افزایش استرس اکسیداتیو و مقاومت انسولین می‌شود و افزایش آهن یکی از علل خطر افزایش‌دهنده NASH می‌باشد. پلی فنلهای منابع گیاهی نیز باعث کاهش التهاب و استرس اکسیداتیو شده و پیشرفت کبد چرب را به تعویق می‌اندازند. رژیم گیاهخواری باعث کاهش خطر فیبروز ناشی از کبد چرب و درنتیجه تخریب کمتر سلول‌های کبد شده و به همین دلیل باعث کاهش مرگ و میر در مبتلایان به کبد چرب پیشرفته، بخصوص مرگ‌ومیر ناشی از بیماری قلبی می‌شود.
گیاهخواری و BMI
بسیاری از یافته‌ها حاکی از آن است که گیاهخواری باعث کاهش BMI می‌شود غذاهای گیاهی نظیر غلات کامل، میوه‌ها، سبزیها و مغزها غنی از فیبر هستند و مشخص‌شده ده تا بیست درصد انرژی قابل متابولیزه کمتری نسبت به بقیه غذاها دارند. کمتر بودن انرژی در دسترس، خود عامل مهمی در کاهش دریافت انرژی و متعاقب آن کاهش توده بدنی است.
گیاهخواری و تنوع غذایی
الگوی نمونه رژیم شرق دور حاوی برنج و مقادیر زیادی سبزی‌های پخته، ماهی و خورش‌های متنوع حاوی حبوبات است. الگوی غذایی گیاهخواران نیز اغلب شبیه همین نمونه است به‌استثنای اینکه گوشت و ماهی با سویا جایگزین می‌شود. الگوی رژیمی بر پایه غذاهای حیوانی منجر به بروز کبد چرب می‌شود زیرا گوشت و غذاهای حیوانی منابع اصلی کلسترول و چربی‌های اشباع هستند که موجب تجمع چربی در کبد و آسیب کبدی می‌شوند. مطالعات زیادی نشان داده‌اند که تغذیه زیاد با چربی‌های اشباع در مقایسه با چربی‌های غیراشباع موجب تجمع چربی در کبد می‌شود. متأسفانه چربی رژیم و کلسترول اثر هم را تقویت می‌کنند و موجب تشدید NASH می‌شوند. اما پروتئین‌های گیاهی نظیر حبوبات و سویا ساخت چربی را کاهش داده و ایزوفلاوون های آن‌ها سوخت‌وساز چربی در کبد را افزایش می‌دهند. اگر رژیم گیاهخواری به‌صورت اصولی تنظیم شود تنوع غذایی در آن بسیار زیاد است چون گروههای اصلی غذایی مفید از قبیل سبزیها و میوه‌ها و حبوبات و دانه‌ها را دربرمی گیرد. تنوع سبزیها و میوه ها و حبوبات دریافتی باعث افزایش دریافت طیف وسیعی از موادمغذی مفید نظیر آنتی اکسیدانها و ویتامینها و مواد معدنی کمیاب توسط بدن می شوند که فواید بیشماری برای کبد دارند.
کبد چرب و غلات مصرفی
مطالعات زیادی نشان داده‌اند رژیم کم کربوهیدرات در مقایسه با رژیم غنی از کربوهیدرات به‌طور مؤثرتری باعث کاهش کبد چرب می‌شود. غلات کامل غنی از فیبر هستند که باعث تحریک تولید میکروبیوتا از اسیدهای چرب کوتاه زنجیر نظیر بوتیرات توسط باکتری‌های مفید روده شده و از این طریق باعث کاهش التهاب و ساخت چربی در کبد می‌شوند. در بیشتر مطالعات ثابت‌شده غلات کامل نقش حفاظتی از کبد را داشته و حتماً باید به‌عنوان پایه رژیم‌درمانی کبد چرب در نظر گرفته شوند.
کبد چرب و میوه
میوه‌ها و آبمیوه غنی از فروکتوز هستند و فروکتوز اضافی ممکن است باعث افزایش ساخت چربی شده و مانع سوختن چربی در میتوکندری شود. اما در بسیاری از مطالعات تاثیرمنفی فروکتوز بر کبد چرب، در رژیم‌های پرکالری مشاهده‌شده است. به عبارتی وقتی رژیم کالری متناسبی دارد و تمام گروه‌ها به میزان مناسب دریافت می‌شوند و کالری دریافتی زیاد نیست، فروکتوز تأثیر منفی کمتری دارد. اگرچه میوه‌ها منبع فروکتوز رژیم هستند اما میوه در رژیم سالم اهمیت فوق‌العاده‌ای داشته و حاوی پلی فنلهای آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی فراوانی است که به کاهش التهاب و استرس اکسیداتیو در کبد چرب کمک زیادی می‌کند فقط باید افراد در مصرف آبمیوه به مقدار زیاد اجتناب کنند زیرا در این صورت دریافت فروکتوززیادتر از حد معمول خواهد شد. البته ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد که منظور از فروکتوز مضر برای بدن و کبد، فروکتوز به‌کاررفته در صنایع غذایی به‌عنوان شیرین‌کننده است که کاربرد بسیار وسیعی دارد بطوریکه حتی در تهیه سس‌های غذایی از این فراورده استفاده می‌شود و مصرف روزمره آن در جامعه روبه گسترش است.
