۳۰کشوری که رهبری علم را برعهده دارند/ایران پیشتاز جبهه های تحقیق

علم پدیده ای است که دائم در حال تغییر است. تغییراتی که جهت دارند و به واسطه گروهی از پژوهش ها جهت دهی می شوند که هر دسته از آنها را یک جبهه تحقیق می نامند.

جبهه های تحقیق نقشی محوری در تعیین سمت و سوی علم در رشته های مختلف دارند. آنها حوزه های دانشی نسبتاً نوظهور، اما به سرعت در حال رشدی را تشکیل می دهند که به صورت بالقوه از ارزش اقتصادی و تجاری بالایی نیز برخوردار هستند.

آنها دانشی بدیع و علمی اثرگذار هستند که گروه نسبتا بزرگی از دانشمندان بر جبهه بودن و اهمیت شان اجماع دارند، از همین روست که مسیر بعدی علم را نشان داده و نیز تعیین می کنند.

به جبهه های تحقیق حوزه های نوظهور علمی نیز گفته می شود. میزان انتشار مقاله در حوزه های نوظهور به سرعت افزایش یافته و این افزایش در یک دوره زمانی نسبتاً بلند مدت تری پایدار می ماند، یعنی یک حوزه نوظهور به اولویت تحقیقاتی گروه بزرگتری از پژوهشگران تبدیل می شود که بر میزان اثرگذاری یا همان تعداد استنادهای دریافتی آن اثر می گذارد.

جبهه های تحقیق یا حوزه های نوظهور علم موجب می شود بدانیم تا چه اندازه در رهبری آینده علم دنیا نقش داشته ایم و دیگر اینکه بدانیم مسیر علم در رشته به کدام سمت و سو حرکت می کندبه همین جهت است که مقالات هسته در حوزه های نوظهور به صورت میانگین ۱۲۰۰ درصد بیش از متوسط بین المللی استناد دریافت می کنند و همینطور مقالاتی که به لحاظ موضوعی با این حوزه ها مرتبط هستند به طور متوسط ۱۰۰ درصد بیش از میانگین بین المللی استناد دریافت می کنند.

جبهه های تحقیق یا حوزه های نوظهور علم از دو جنبه برای پژوهشگران و سیاستگذارن علمی اهمیت پیدا می کند. اول اینکه بدانیم تا چه اندازه در جریان سازی و رهبری آینده علم دنیا نقش داشته ایم و دوم اینکه بدانیم در هر رشته چه جبهه های تحقیقی وجود دارد یا به عبارت دیگر مسیر علم در هر رشته به کدام سمت و سو حرکت می کند.

آگاهی از حوزه های نوظهور علم و فناوری تا آنجاست که اروپا از طریق شورای تحقیقات اروپا و آمریکا به وسیله نهاد اطلاعات پیشرفته فعالیت های تحقیقاتی که زیر نظر اداره ملی اطلاعات این کشور است، نسبت به شناسایی آنها مبادرت می ورزند.

دکتر علی گزنی – عضو هیات علمی مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری در گفتگو با خبرنگار مهر درباره این جبهه های تحقیق و حضور ایران در این میان می گوید: بررسی جبهه های تحقیق دنیا در نظام های ESI و SciMapper نشان می دهد که در دوره بهمن-اسفند ۱۳۹۶ نسبت به دوره آذر-دی ۱۳۹۶، برحسب تعداد مقالات در جبهه های تحقیق، ایران در بین ۳۰ کشوری که بیشترین نقش در رهبری آینده علم دنیا را داشته اند از بالاترین نرخ رشد (۱۰ درصد) برخوردار بوده است.

وی می افزاید: اگر کشورها را بر حسب تعداد مقالات آنها در جبهه های تحقیق رتبه بندی کنیم، آنگاه جمهوری اسلامی ایران در حوزه علوم کشاورزی رتبه ۱۲ و در حوزه علوم فنی و مهندسی رتبه ۱۴ دنیا در دو ماه بهمن-اسفند ۱۳۹۶ را کسب کرده است. البته این نکته باید مورد توجه قرار گیرد که فهرست دو ماه فرودین-اردیبهشت هنوز پردازش نشده است.

گزنی می گوید: اطلاعات مستخرج از نظامهای شاخص های اساسی علم (ESI) و ترسیم گر علم (SciMapper) و در فاصله ماه های مرداد تا اسفند ۱۳۹۶ نشان می دهد که سهم ایران از جبهه های تحقیق یا همان حوزه های نوظهور علمی در حال افزایش است. ضمن اینکه این دو نظام اطلاعات شان را دو ماه یکبار روزآمد می کنند.

گزنی گفت: در ماه های مرداد و شهریور ۷۰۸ مقاله در جبهه های تحقیق داشتیم که در ماه های بهمن و اسفند به ۸۷۰ مورد رسید. همچنین در مرداد و شهریور در ۲۳۹ جبهه تحقیق فعال بودیم که این رقم در ماه های بهمن و اسفند به ۳۱۵ مورد رسید.

بررسی ۳۰ کشوری که بیشترین تعداد مقالات جبهه های تحقیق را داشته اند نشان می دهد که ایران با رشد ۱۰ درصدی تعداد مقالات جبهه های تحقیق بیشترین میزان رشد دنیا را داشته استوی به عنوان یکی از بنیانگذاران نظام آینده پژوهی دانش و فناوری (سای ویژنز)، سهم ایران را از جبهه های تحقیق دنیا در حال رشد می داند و می افزاید: سهم ایران در این دوره زمانی رشد داشته است. در مرداد و شهریور سهم ایران از مقالاتی که جبهه های تحقیق بین الملل را شکل می دادند ۱.۶۹ درصد بود که در بهمن و اسفند ماه به ۱.۸۴ درصد افزایش یافت.

گزنی می افزاید: همچنین ایران در ایجاد ۲.۶۶ درصد از جبهه های تحقیق در مرداد و شهریور نقش داشت که این رقم در بهمن و اسفند به ۳.۱۱ درصد رسید.

به گزارش مهر، بررسی ۳۰ کشوری که بیشترین تعداد مقالات جبهه های تحقیق در آذر-دی و بهمن-اسفند را داشته اند نشان می دهد که ایران با رشد ۱۰ درصدی تعداد مقالات جبهه های تحقیق بیشترین میزان رشد دنیا را داشته است.

آمریکا، چین، انگلستان، آلمان و فرانسه پنج کشوری هستند که بیشترین مقالات جبهه های تحقیق را تولید می کنند. این پنج کشور به ترتیب در تولید حدود ۵۰ درصد، ۲۰ درصد، ۱۷ درصد، ۱۴ درصد و ۹ درصد از مقالات جبهه های تحقیق دنیا نقش داشته اند. در واقع این پنج کشور نقش بسیار مهمی در جهت دهی و رهبری آینده علم دنیا دارند.

گزنی در ادامه یادآور می شود: هر چند رتبه ایران در تولید مقالات جبهه های تحقیق در هشت ماه گذشته از ۲۵ به ۲۳ رسیده است که چشمگیر است، اما در مقایسه با رتبه کمیت تولید علم ایران که ۱۶ است، کشور برای افزایش نقش خود در رهبری علم دنیا نیاز به فعالیت های بیشتری دارد.

وی می گوید: رتبه حوزه های مختلف علم کشور در جبهه های تحقیق یکسان نیست. در دوره بهمن و اسفند بر حسب تعداد مقالات جبهه های تحقیق در حوزه علوم کشاورزی بهترین عملکرد را داشته ایم. در این حوزه رتبه ۱۲ دنیا را کسب کرده ایم. بعد از آن در حوزه فنی و مهندسی رتبه ۱۴ دنیا از لحاظ رهبری آینده علم را در اختیار داریم.

در بین دانشگاه های علوم پزشکی، تهران، مشهد و بقیه الله، در بین دانشگاه های جامع، تهران، مشهد و تربیت مدرس، در بین دانشگاه های صنعتی، نوشیروانی بابل، امیرکبیر و اصفهان، در بین دانشگاه های غیرمتمرکز، دانشگاه های آزاد اسلامی و در بین موسسات پژوهشی، پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، سازمان انرژی اتمی ایران و پژوهشگاه صنعت نفت بیشترین مقالات در جبهه های تحقیق را داشته اند.