یادداشت مسؤل نظارت و تطبیق شرعی بانك صنعت و معدن به مناسبت هفته بانكداری اسلامی

صمد ایمانی ملکی مسؤل نظارت و تطبیق شرعی بانک صنعت و معدن در یادداشتی به مناسبت برگزاری همایش بانکداری اسلامی به تشریح ابعاد و اهمیت این مدل بانکداری و لزوم به کارگیری آن پرداخت.

تریتا نیوز -به گزارش روابط عمومی بانک صنعت و معدن، در این یادداشت آمده است:

سالگرد تصویب قانون بانکداری بدون ربا در سال ۱۳۶۲ که مصادف با هفته دوم شهریور ماه است به نام هفته بانکداری اسلامی ‌و روز دهم شهریور ماه که این قانون به تأیید شورای محترم نگهبان رسید به نام روز بانکداری اسلامی‌ نامیده شده است؛ این قانون در پاسخ به دغدغه بزرگان دینی و عموم مردم متدین تصویب گردید تا با عمل به آن بتوانیم نظام مالی سالم و اسلامی را پیاده سازی کنیم؛ بعد از گذشت چهار دهه از تصویب این قانون هنوز اهدافی که مد نظر بوده به دلایل مختلفی محقق نشده است؛ این ایام بهانه‌ای است تا نظام بانکی کشور اعم از بانک مرکزی و بانک‌های عامل یک ارزیابی مجددی از عملکرد خود داشته باشند که به چه میزان توانستند ضوابط و اصول بانکداری اسلامی را عمل کنند و برنامه ریزی برای آینده را برای تحقق آرمان‌ها داشته باشند.

بانکداری اسلامی الگوی خاصی از بانکداری است که در آن، عملیات و خدمات بانکی در چهارچوب اهداف نظام اسلامی و سازگار با شریعت و موازین اسلامی تنظیم می‌گردد و تفاوت های اساسی با نظام بانکداری متعارف و تفاوت‌هایی با بانکداری بدون ربا دارد که از جمله آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد: حرمت ربا در معاملات، رعایت عدالت در توزیع منابع، رعایت عدالت در توزیع سود و زیان، رعایت غبطه موکلین، انجام واقعی معاملات و دوری از معاملات صوری، نظارت‌های دقیق و واقعی بر مصرف تسهیلات و علاوه از رعایت الزامات شرعی قراردادها، لزوم رعایت نکات اخلاقی در این نوع بانکداری مورد تأکید است که از جمله آنها، برخورد مناسب با مشتریان و احترام به تمامی اربابان رجوع، ارائه توضیحات و مشورت‌های مورد درخواست به مشتریان با سعه صدر و حسن برخورد، انجام مسؤلیت‌های اجتماعی، رعایت مسائل محیط زیستی و بهداشتی و …. که از این‌ها به بانکداری اخلاقی نیز تعبیر می‌شود.

عدم‌انطباق فعالیت‌ها و عملیات بانکی با اصول و موازین شریعت، نظام بانکی را با خطر و ریسک شریعت مواجه خواهد نمود. تقویت نظارت شرعی و لزوم تشکیل هیأت نظارت شریعت در بانک مرکزی و بانک‌ها برای اطمینان از انطباق فعالیت‌ها و محصولات با اصول شریعت در نظام بانکداری اسلامی از اهمیت قابل‌توجهی برخوردار است. استانداردهایی در این خصوص توسط مهم‌ترین نهادهای بین‌المللی همچون هیأت خدمات مالی اسلامی و سازمان حسابداری و حسابرسی مؤسسات مالی اسلامی در حوزه نظارت شرعی شناسایی و منتشرشده است؛ در بیشتر کشورها، هریک از نهادهای مالی اسلامی موظف به ‌تشکیل هیأت‌ نظارت شرعی داخلی جهت اطمینان از انطباق عملیات بانکداری با موازین شرعی است و در برخی دیگر به ایجاد یک مرجع شرعی بالاتر در سطح نظارتی مانند بانک مرکزی اقدام نموده‌اند که با استانداردسازی و یکپارچه‌‌کردن احکام و قوانین اسلامی در ایجاد اطمینان از انطباق‌پذیری و سازگاری روش‌های تأمین مالی و ابزارهای مختلف مالی اسلامی با اصول شریعت در تمام بانک‌ها نقش مهمی ایفا می‌‌کند.[لیلا محرابی- مقاله هیأت مرکزی شریعت و ساختار نظارت شرعی در بانک‌های اسلامی؛ با تأکید بر استانداردهای بین‌المللی و تجارب کشورها] به حمدلله چند سالی است که در نظام بانکی ایران نیز بحت نظارت و تطبیق شرعی ایجاد شده است و در قانون جدید بانک مرکزی نیز، شورای فقهی به عنوان یکی از ارکان بانک مرکزی دیده شده است و البته نونهالی است و به ثمر نشستن آن صبوری و همکاری همه بانک‌ها را طلب می‌کند.

لزوم مراقبه در انجام تکالیفی که بر عهده انسان است و محاسبه عملکرد خود یکی از وظایفی است که اساتید اخلاق در بیانات و کتب خود بدان اشاره کرده‌اند؛ یکی از در دسترس‌ترین این کتاب‌هایی که در این خصوص تدوین شده است، یکی از آنها کتاب ارزشمند جامع السعاده مرحوم نراقی است؛ روایات بسیاری بر لزوم محاسبه وارد شده و بیشتر کتب روایی و اخلاقی، بابی را به نام محاسبه اختصاص داده و آورده‌اند که اگر امروز دقت نشود، دقت فردا سودی نخواهد داشت و سبب شرمندگی خواهد شد؛ چرا که اگر امروز خودمان حسابرسی نکنیم حسابرس روز رستاخیر خیلی دقیق است؛ قرآن بر این مساله تاکید کرده و می فرماید: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ﴾ [حشر:۱۸] (اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، از خدا پروا داريد؛ و هر كسى بايد بنگرد كه براى فردا[ى خود] از پيش چه فرستاده است)؛ پیامبراسلام صلی الله علیه و آله فرمود:«حاسِبُوا اَنْفُسَکُم قبلَ اَن تُحاسَبُوا» پيش از آن كه مورد حسابرسى قرار گيريد، خود به حساب نفستان برسيد.[ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۷، ص۷۳.]؛ امام کاظم علیه‌السلام هم فرمودند: «از ما نیست کسی که در همۀ روز نفس خویش را محاسبه نکند تا اگر کار نیکی کرده از خدا توفیق انجام بیشتر آن را بخواهد و اگر کار بدی کرده از خداوند آمرزش طلبد و به او بازگردد.[ کلینی، اصول کافی،۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۵۳]

فرمود که صادقانه در هر نَفَسی باید به حساب کارهایت برسی

هر روز اگر به عمد غفلت کردی دستت نرسد به دامن دادرسی

با توجه به آثار مخرب ربا و درآمد حاصل از معاملات باطل حرام، ضروری است که انسان در عملکرد خود تأمل کرده و دقت بیشتری روی معاملاتی که انجام می دهد داشته باشد و همانطور که در بخش حسابداری به بدهکار و بستانکار‌ها دقت داریم در خصوص موارد شرعی نیز حساس باشیم، خصوصاً که امیرالمؤمنین سلام الله علیه فرمود: يَا مَعْشَرَ اَلتُّجَّارِ اَلْفِقْهَ ثُمَّ اَلْمَتْجَرَ اَلْفِقْهَ ثُمَّ اَلْمَتْجَرَ اَلْفِقْهَ ثُمَّ اَلْمَتْجَرَ وَ اَللَّهِ لَلرِّبَا فِي هَذِهِ اَلْأُمَّةِ أَخْفَى مِنْ دَبِيبِ اَلنَّمْلِ عَلَى اَلصَّفَا [الکافي , جلد۵ , صفحه۱۵۰] ترجمه: اى تاجران! نخست فقه و احکام معاملات را بیاموزید و سپس تجارت و انجام معامله بپردازد، به خدا سوگند! ربا در اين امّت از راه رفتن مورچه بر روى سنگ صيقلى و برّاق(سیاه) پنهان‌تر و نامرئى‌تر است؛ و روشن است که جایگاه رباخوار جهنم خواهد بود؛ و البته قطعاً یکی از لوازم آن آموزش مناسب در خصوص احکام معاملاتی است که فرد آن را انجام می‌دهد.

لقمه‌ای که از درآمد حرام حاصل شده باشد؛ از دست شیطان به انسان می‌رسد و لذا باطن انسان را تاریک و ظلمانی می‌کند. در نتیجه آن کم‌کم انسان از عبادت لذتی نمی‌برد و البته طبیعی هم هست، چون سوختی که وارد بدن شده سوخت نامناسب است؛ لذا حال دعا پیدا نمی‌کند و اگر دعایی هم کرد دعا بالا نمی‌رود(مستجاب نیست). پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در پاسخ به این سوال که چه کنیم دعایمان مستجاب شود می‌فرمودند: کسب و کار خود را طیب و پاک کنید.

یکی دیگر ازآثار خطرناک ارتزاق از مال حرام از دست دادن اعتقادات صحیح است طوری که فرد دچار شک و شبهه و سستی در یقینیات خود می‌شود در ادامه قساوت قلب پیدا می‌کند؛ روز عاشورا امام حسین علیه السلام چند مرتبه مردم کوفه را موعظه کرد اما آنها هلهله و سر و صدا کردند که صدا به آنها نرسد. امام علیه‌السلام علت اینکار آنها را چنین فرمودند: همه شما از من نافرمانى مى‌کنید و به سخنان من گوش نمى‌دهید؛ علت آن این است که شکم‌هایتان از حرام پر شده و بر دل‌هایتان مُهر [غفلت] خورده است[مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۴۵، ص۸.]. یکی دیگر از آثار مخرب لقمه حرام تاثیر آن بر نسل انسان است؛ عالم، عالم اسباب است. گندم از گندم بروید جو ز جو. امام صادق علیه السلام فرمود کسب حرام خودش را در فرزندان و نسل نشان می‌دهد؛ مرحوم آیت الله حاج حسنعلی نخودکی اصفهانی می‌فرمود مقامات معنوی که به دست آورم با سه چیز بود؛ نماز اول وقت، احترام به سادات، لقمه حلال؛ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود اگر کسی از یک کار حرامی به خاطر خدا دست بر دارد، خدا نه در قیامت، در همین دنیا پاداش به او می دهد.[برگرفته از سخنرانی حجت‌الاسلام عالی]

بیان اثرات مخرب لقمه حرام در این یادداشت به معنای این نیست که درآمد کارمندان نظام بانکی ربوی و حرام است؛ بله در واقع تذکر همان مطلبی است که امیرالمؤمنین سلام الله علیه روازنه در بازار کوفه به کسبه تذکر می‌دادند که در معاملات دقت بالایی نیاز است و اگر غفلت شود انسان در گرداب ربا غرق خواهد شد.

در پایان هفته بانکداری اسلامی را به تمامی همکاران عزیز، متعهد و توانمند بانک صنعت و معدن تبریک عرض نموده و امیدوارم؛ به پشتوانه همکاری و همیاری شما عزیزان بانکداری اسلامی را محقق ساخته و این بانک به عنوان الگو در نظام بانکی و بانکی پیشرو و اسلامی معرفی شود.