کندی یا توقف رشد در بچه‌ها را چگونه تشخیص دهیم؟
بهتر است ابتدا به این پرسش پاسخ دهیم که چه وقت می‌توان گفت کودکی در رشد خود دچار اختلال شده است؟ رشد کودکان زیر ۵ سال در ۳ زمینه اندازه‌گیری می‌شود. در واقع منظور از رشد افزایش تعداد و اندازه سلول‌های بدن کودک است، مثلاً اگر هنگام تولد کودک ۳ کیلوگرم باشد، بعد از ۱ سال ۳ برابر می‌شود؛ یعنی به طور کلی وزن و اندازه هر سلول بزرگ‌تر می‌شود و طبق «منحنی رشد استاندارد» هر کودک در گوشه‌ای از این نمودار قرار می‌گیرد، یا نزدیک خط حداقل یا پایین حداکثر و… وزن‌گیری کودک مطابق با معیارهای این منحنی انجام می‌شود. وقتی منحنی رشد کودک با یکی از منحنی‌های داخل کادر رشد استاندارد موازی نباشد، در واقع رشد او مختل شده است. به عبارت دیگر می‌توان گفت کودک وزن گرفته اما نه به اندازه توقع و انتظار چون مطابق با منحنی رشد طبیعی کودک نیست و دچار «کندی رشد» شده است.گاهی هم کودک دچار «توقف رشد» می‌شود. به این ترتیب مثلاً اگر در ۶ ماهگی ۶ کیلوگرم بوده در ۷ ماهگی هم همان ۶ کیلوگرم باقی مانده و وزنش تغییری نکرده است. گاهی هم نه تنها کودک افزایش وزن نداشته، بلکه وزنش کمتر هم شده که این هم یکی دیگر از اختلالات رشد کودک است. همه این اختلالات به توجه و درمان نیاز دارند و حتماً باید توسط کارشناس تغذیه یا متخصص کودک بررسی و اصلاح شوند.
ملاک ما فقط وزن کودک نیست
توجه داشته باشید اختلالات وزنی را نمی‌توان به تنهایی ارزیابی کرد، بلکه باید کنار اختلالات دیگری مانند اختلالات قدی به آن‌ها نیز توجه داشت تا بتوان به تفسیر درستی در این خصوص رسید؛ یعنی اگر اختلالات کندی یا توقف در مورد قد یا دور سر کودک هم وجود داشته باشد مجموعه این مشکلات را حتماً باید با همدیگر بررسی کرد. شایع‌ترین اختلالات رشد کودک یا بیشترین اختلالی که کودکان با آن مواجه می‌شوند زمانی است که قد و دور سر کودک طبیعی است اما وزن کاهش پیدا کرده است. این حالت شکست یا «اختلال رشد نوع ۱» نامیده می‌شود که بیشتر مربوط به تغذیه است و حتماً باید بررسی شود. در بعضی دیگر از اختلالات، دور سر در محدوده طبیعی است اما قد و وزن هر دو شکست در رشد داشته‌اند. این اختلال «اختلال رشد نوع ۲» نامیده می‌شود؛ یعنی کودک مشکل تغذیه ندارد که حالات احتمالی زیادی را می‌توان برای آن در نظر گرفت. شایع‌ترین حالت «تأخیر رشد سرشتی» است؛ یعنی کودک تا ۱۳- ۱۱ ماهگی قد، وزن و دور سر طبیعی دارد ولی به تدریج رشد دور سر طبیعی است اما قد و وزن پایین‌تر می‌رود. با توجه به اینکه قد و وزن کم می‌شود، این مشکل مربوط به تغذیه نیست، بلکه جنبه وراثتی دارد. می‌توان گفت نوعی از رشد است؛ یعنی رشد کودک تا حدود بلوغ به طور ناگهانی به همان قد و وزن طبیعی خود می‌رسد که در اصطلاح عامیانه به آن «استخوان ترکاندن» گفته می‌شود که در واقع همان معادل پزشکی و علمی «تأخیر رشد سرشتی» است.
تشخیص درست با رادیوگرافی از مچ دست کودک
برای تشخیص درست تأخیر رشد سرشتی با اختلالات هورمونی باید قبل از هر آزمایشی از کودک عکس مچ دست گرفت تا بتوان سن استخوانی او را پیدا کرد. در این حالت سن استخوانی مطابق سن واقعی کودک است که به آن حالت «کوچک بودن ژنتیکی» گفته می‌شود؛ یعنی به طور کلی در مقایسه با هم‌سن و سالان خود کوچک‌تر خواهد بود. البته فراموش نکنید پزشک تمام این موارد را در معاینه‌های دوره‌ای تشخیص می‌دهد. به طور کلی مادر باید حتماً کودک را برای معاینه‌های ادواری نزد پزشک ببرد. البته گاهی هم وزن و قد کودک نسبت به همسالانش کمتر است، به همین دلیل نیاز به معاینات بیشتری دارد. معمولاً یکی از بهترین راه‌هایی که مادران می‌توانند متوجه اختلالات فرزند خود شوند، مقایسه او با همسالان خودش است. البته در مجموع این کار خیلی درست نیست و نمی‌توان به آن استناد کرد ولی در بعضی سنین کودک، این مقایسه رشدی زیاد هم خطا نیست. می‌توان گفت تا قبل از اینکه عوامل ژنتیکی بتوانند مؤثر باشند شاید با همین گونه مقایسه‌های ساده هم بتوان تفاوت‌های قابل توجه را در کودکان تشخیص داد.
والدین آگاه می‌توانند کشف کنند
در سنینی که تغذیه بیش از موارد دیگر در رشد کودک مؤثر است، والدین می‌توانند در مقایسه با سایر همسالان کودک متوجه مشکل او شوند ولی به طور کلی نشانه بالینی در اختلال رشد کودکان وجود ندارد. گاهی کودکان دچار سوءتغذیه هستند که البته جزو اختلالات رشد نیست ولی اگر به آن توجه نشود، بعد از مدتی به اختلال رشد تغذیه‌ای تبدیل می‌شود که می‌تواند حاد یا مزمن باشد و والدین متوجه آن خواهند شد. ممکن است مواردی مانند مشکلاتی در تکلم یا نشستن و راه رفتن دیرهنگام هم در این مقایسه با همسالان توجه والدین را جلب کند. این موارد جزو اختلالات تکاملی هستند.تکامل در واقع تخصصی شدن عملکرد سلول‌های دستگاه‌های مختلف بدن است، مثلاً هنگام تولد حرکت دست و پا بی‌هدف است و اراده در آن نقشی ندارد چون سیستم اسکلتی- عضلانی هنوز تکامل لازم را ندارد و حرکات تخصصی نشده‌اند. از ۴ یا ۵ ماهگی به تدریج تغییراتی ایجاد می‌شود؛ کلام و تکامل گفتاری شکل می‌گیرد که به آن «تخصصی شدن عملکرد سلول‌های بدن» گفته می‌شود و در واقع همان تکامل یا رشدونمو است. رشد هم همان اندازه و نمو تخصصی شدن حرکت‌ها و سلول‌هاست.
