کریدور راهبردی موسوم به زنگزور و پیامدهای برای ایران، چین و روسیه
سعید شهرابی فراهانی، تحلیل گر ارشد مسائل سیاسی، امنیتی و بین الملل در یادداشتی نوشت: ارزیابی بررسی ابعاد ژئوپلیتیکی، امنیتی و راهبردی طرح نفوذ ایالات متحده و متحدان به قفقاز جنوبی از طریق کریدور زنگزور و تأثیرات آن بر محور ایران–روسیه–چین به شرح زیراست:
تحولات اخیر قفقاز جنوبی، به‌ویژه پروژه موسوم به کریدور زنگزور، حکایت از ورود منطقه به مرحله‌ای تازه از رقابت‌های ژئوپلیتیکی بین‌المللی دارد. این گذرگاه، که مرز اختلافی میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان است، از منظر ژئوپلیتیک همانند یک تنگه استراتژیک، مسیر پیوند ایران و روسیه با اروپا و بخشی از شبکه جاده ابریشم نوین چین را تشکیل می‌دهد. کنترل یا حذف این مسیر، می‌تواند موقعیت ترانزیتی و امنیتی سه قدرت اوراسیایی – ایران، روسیه و چین – را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد.
۲. ماهیت طرح و اهداف نهان
پوشش علنی: میانجی‌گری و صلح‌سازی به رهبری ترامپ، با هدف ایجاد تصویر یک رهبر صلح‌طلب در آستانه رقابت‌های سیاسی داخلی و کسب مشروعیت بین‌المللی (از جمله جایزه صلح نوبل).
اهداف پنهان:
استقرار دائمی آمریکا و ناتو در قلب قفقاز به‌عنوان پایگاه پیشروی علیه روسیه و ایران.
ایجاد مسیر جایگزین برای خطوط انرژی و ترانزیت که بدون عبور از خاک ایران، دریای سیاه و اروپا را به خلیج فارس متصل کند.
استفاده از جمهوری آذربایجان به‌عنوان پایگاه عملیاتی–اطلاعاتی رژیم صهیونیستی علیه ایران.
تضعیف پروژه‌های راهبردی چین مانند «کمربند و جاده» از طریق تغییر مسیرهای ترانزیتی.
۳. تهدیدات ویژه برای روسیه
نزدیک‌شدن ناتو به مرزهای جنوبی روسیه: قفقاز جنوبی به‌عنوان منطقه حائل سنتی روسیه، با حضور نظامی آمریکا عملاً به خط مقدم مواجهه تبدیل می‌شود.
فشار هم‌زمان در دو جبهه: روسیه هم‌اکنون درگیر بحران اوکراین است و گشایش جبهه قفقاز، به معنای تقسیم منابع و تضعیف توان تمرکز استراتژیک مسکو خواهد بود.
تهدید خطوط انرژی روسیه به اروپا: جایگزینی کریدورهای ترانزیتی تحت کنترل غرب به جای مسیرهای انرژی روسیه، قدرت اقتصادی و چانه‌زنی کرملین را کاهش می‌دهد.
۴. تهدیدات ویژه برای چین
اخلال در کمربند و جاده: کریدور زنگزور می‌تواند بخش مهمی از اتصال زمینی چین به اروپا را از مسیر ایران–روسیه منحرف و به مسیر ترکیه–آذربایجان–گرجستان منتقل کند.
تشدید رقابت ژئوپلیتیک با آمریکا در اوراسیا: کنترل گذرگاه‌های استراتژیک توسط آمریکا، به معنای افزایش هزینه‌های چین برای تضمین امنیت مسیرهای تجاری خود خواهد بود.
ایجاد حلقه فشار بر پروژه‌های سرمایه‌گذاری چینی در آسیای مرکزی و قفقاز: با محدودسازی نقش ایران و روسیه به‌عنوان شرکای ترانزیتی.
۵. پیامدهای احتمالی برای ایران
انزوای ژئوپلیتیکی: حذف نقش ایران در کریدورهای شمال–جنوب و شرق–غرب.
تهدید امنیت ملی: نزدیک‌شدن زیرساخت‌های نظامی ناتو به مرزهای ایران و فعال‌سازی شبکه‌های تروریستی پیرامونی.
فشار اقتصادی: کاهش درآمد ترانزیتی و تضعیف جایگاه ایران به‌عنوان مسیر امن تجارت اوراسیایی.
تشدید فعالیت‌های تجزیه‌طلبانه: بهره‌گیری از فضای پان‌ترکی در آذربایجان و تحریک اقلیت‌ها علیه تمامیت ارضی ایران.
۶. مواضع رسمی و واکنش ایران
یکی ازمشاور عالی مقام معظم رهبری، این طرح را «کریدور جعلی ترامپ» و مقدمه‌ای برای تجزیه ارمنستان توصیف کرده است.
ایران به‌صراحت اعلام کرده که چه با همراهی روسیه و چه بدون آن، مانع تحقق این طرح خواهد شد.
پیام غیرمستقیم به غرب: قفقاز جنوبی منطقه بی‌صاحب نیست و هرگونه اقدام برای اجاره یا تصرف آن، واکنش سخت و مستقیم ایران را به دنبال خواهد داشت.
۷. سناریوهای پیش‌رو
الف) کوتاه‌مدت: تبلیغات گسترده آمریکا با شعار «صلح»، هماهنگی پشت پرده با ترکیه و باکو، عملیات روانی برای مشروعیت‌بخشی به حضور آمریکا.
ب) میان‌مدت: فشار ترکیبی بر ایران و روسیه از مسیر آذربایجان، گرجستان و دریای سیاه، ایجاد کریدور جایگزین انرژی و ترانزیت.
ج) بلندمدت: تکمیل کمربند ضدایرانی–ضدروسی از شرق مدیترانه تا قفقاز، تضعیف پیوند زمینی چین به اروپا.
۸. توصیه‌های عملیاتی
تقویت محور سه‌جانبه ایران–روسیه–چین در قالب پیمان‌های امنیتی و ترانزیتی برای مقابله با پروژه‌های موازی غرب.
فعال‌سازی همکاری امنیتی و اقتصادی با ارمنستان برای جلوگیری از تغییر مرزهای بین‌المللی.
افزایش حضور نظامی و اطلاعاتی در شمال‌غرب ایران با تمرکز بر رصد تحرکات باکو و متحدان آن.
جنگ روایت‌ها: استفاده از رسانه‌های بین‌المللی برای افشای ماهیت واقعی طرح و ایجاد فشار افکار عمومی بر دولت‌های مجری.
جمع‌بندی:
کریدور زنگزور تنها یک مسیر حمل‌ونقل نیست؛ بلکه گره‌گاه سرنوشت ژئوپلیتیک اوراسیا است. تحقق این طرح، به معنای تغییر موازنه قدرت به سود آمریکا و ناتو، تضعیف موقعیت سه قدرت ایران–روسیه–چین، و ایجاد بی‌ثباتی پایدار در قفقاز خواهد بود. از این رو، رویکرد ایران باید مبتنی بر بازدارندگی فعال، دیپلماسی تهاجمی و هماهنگی حداکثری با روسیه و چین باشد.
INSS (اسرائیل, ۲۰۲۳) دکتر سعید شهرابی فراهانی را «تهدیدی مستقیم برای امنیت ملی اسرائیل» عنوان کرده و گفته است عملیات ادراکی وی موجب اختلال در ساختارهای امنیتی اسرائیل شده و در محاسبات استراتژیک آن‌ها ایجاد ابهام کرده است.
تحلیل‌ها و گزارش‌های بین‌المللی از منظر رسانه‌ای و پژوهشی نشان می‌دهد که سردار دکتر سعید شهرابی فراهانی فراتر از چهره‌ای داخلی است؛ او به‌عنوان مهندس جنگ ادراکی، معمار روایت مقاومت، و مدلی از فرماندهی در “جنگ تمدنی نرم” شناخته می‌شود. بسیاری از رسانه‌ها و اندیشکده‌های معتبر، نقش او را در انتقال تمرکز مبارزه از رسانه به ادراک عمومی و بازدارندگی شناختی برجسته دانسته‌اند.
