کتابخوانی و سرانه مطالعه در ایران با جهان چقدر تفاوت دارد؟
کتابخوانی معیاری برای شناخت فرهنگ عامه است. هر اندازه ملتی کتابخوان باشد، میتوان به نرخ سواد در آن کشور پی برد. هر اندازه ملت کتابخوان باشد، میتوان به رواج فرهنگ علم ورزی و اقتصاد دانش بنیان آگاه شد. هر اندازه ملتی کتابخوان باشد، می توان به رونق صنعت نشر و انتشارات پی برد.
کتاب، کالای فرهنگی و اثرگذاری است که همچنان در هزاره سوم، ارمغانی شگفت انگیز در هزاره دوم به شمار می رود. کتاب چه در وضعیت سنتی و چه در عرصه کتاب دیجیتالی، رسانه ای تاثیرگذار و فراموش نشدنی بوده و عیار خوبی برای تامل بر فرهنگ یک جامعه و جامعه شناسی خودمانی است.
سرانه مطالعه در کشورهای پیشرفته و به اصطلاح جهان اول، به مراتب بیشتر از کشورهای جهان سوم و فقیر جهان بوده و به همین خاطر، رونق و پیشرفت مراکز علمی و آکادمیک آنان را میتوان مدیون کتاب و فرهنگ کتابخوانی دانست. با وجود آنکه ایران، یکی از کشورهای با ضریب رشد در تربیت مهندسان و دانش آموختگان رشته های علوم انسانی و پزشکی بوده و یکی از با سواد ترین کشورهای جوان خاورمیانه و حتی آسیا به شمار می رود، اما ایرانیان هنوز در هجدهمین سال قرن بیست و یکم، با اکراه به مطالعه و خرید کتاب نگریسته و جایگاهی برای آن در اقتصاد خانوار قائل نیستند.
خرید یک کتاب حتی در روزگار گرانی کاغذ و ارز چهار هزار و اندی دولتی، کار دشواری به اندازه خرید پیتزا پپرونی ۴۵ هزار تومان نیست! گاها خرید یک کتاب و مطالعه دقیق آن، توانسته راه و رسم زندگی و کسب و کار فرد یا گروه یا مجموعه ای را دگرگون کند و فرصت های طلایی بسیاری را فرا روی آنان قرار دهد. مثلا با خرید یک کتاب ۵۰۰ صفحه ای تحلیل تکنیکال و بنیادی بازار بورس ایران حتی اگر شما در سطح دیپلم دبیرستان سواد داشته باشید، میتوانید فرصت ورود عالی به بازار بورس ایران با صدها شرکت در ده ها گروه صنعتی و خدماتی را پیدا کرده و سرمایه خود را به طور چشمگیر سودآور کنید.
یا با خرید کتابهای آشنایی با زبان چینی، میتوانید با زبان یک پنجم جمعیت کره زمین آشنا شوید. زبانی که متکلم در ایران کمتر دارد و به واسطه روابط اقتصادی و سیاسی دیرینه تهران-پکن، روز به روز نیاز برای جذب مترجمان آشنایی به زبان چینی در داخل کشور بیشتر احساس می شود.
با کتابخوانی، قدرت تخیل خود را تقویت کنید
آلبرت انیشتن مدعی بود که قدرت تخیل از علم بیشتر است. راست میگفت! اگر تخیل نبود، چند درصد اختراعات لئوناردو داوینچی ایتالیایی از ذهن به کاغذ و عمل تبدیل می شد؟ اگر تخیل نبود، برادران رایت چگونه میتوانستند نخستین پرواز انسان را ثبت کنند؟ اگر آرزوی عجیب و دست نیافتنی سفر به فضا در قرون قبل نبود، چگونه نخستین فضا نورد تاریخ، یک شهروند خلبان روس میشد؟
با کتابخوانی، قدرت تخیل شما افزایش می یابد. مخصوصا با خواندن رمان هایی از ادبیات ایران و جهان. در هزاره سوم، کسانی که تخیل خوبی دارند، نواورانه فکر میکنند و خلاقانه عمل میکنند. چه در حوزه استارت آپ باشد چه در حوزه آموزش و صنعت و خدمات. جهان هزاره سوم، نیازمند افراد خلاق است. خلاقیت را نمیتوان پشت کلاس های دانشگاه تدریس کرد. هیچ کس، زوری خلاق و نوآور نشده است. راه خلاقیت، از جاده مطالعه زیاد می گذرد.
کتابخوانی، دوای استرس
اینکه کتابخوان ها، افراد کم استرس یا انرژی مثبتی هستند، از نظر آماری و تحلیلی نه تایید و نه تکذیب شده است. اما مبرهن است که کتابخوان، صاحب اطلاعات است و دارنده اطلاعات، قدرت تحلیل و شناخت خوبی روی مسائل دارد و توهمات و افکار پریشان که در کم سواد ها بسیار به چشم میخورد، لایه های ذهنی کمتری از کتابخوان ها را به خود اختصاص می دهد.
مطالعه و خواندن فعالیت باارزشی است که موجب پیشرفت جامعه در زمینه‌های مختلف از جمله فناوری، اقتصادی و اجتماعی میشود، اما بسیاری از افراد این مهم را نادیده گرفته و وقت خود را صرف کتابخوانی و ارتقای خود و جامعه نمی‌کنند. کتاب منبع باارزشی از اطلاعات غنی بوده و خواندن کتاب موجب افزایش دانش و اطلاعات خواهد شد. کتاب به دلیل تاثیرات مثبت بر مغز موجب تحریک روحی و روانی شده و با فعالیت بیشتر از آلزایمر و دیگر مشکلات مغزی پیشگیری خواهد کرد.
با خواندن کتاب استرس را از خود دور خواهید کرد. این تاثیر بر مغز بیش از گوش کردن به موسیقی و یا پیاده‌روی است. حافظه نیز با خواندن کتاب و یادآوری شخصیت‌های داستان و رویدادها و دیگر موارد ارتقا می‌یابد. تصورات نیز با خواندن کتابهای تخیلی بهبود می‌یابند. از دیگر مزایای کتابخوانی میتوان به پیشرفت مهارت‌های فکری، ساخت کلمات، بهبود مهارت‌های نگارشی و مهارت‌های ارتباطی اشاره کرد. البته با خواندن کتاب تمرکز افزایش یافته و این سرگرمی مفید، ارزان‌قیمت و محرک باعث بهبود سلامت شده و همدم همیشگی قبل از خواب برای آرامش بهتر خواهد بود.
وضعیت کتابخوانی در ایران: نمره منفی برای یک ملت با سواد
بیش از ۱۰ میلیون نفر از جامعه ایران یا بی سواد هستند یا در حد ۱-۲ کلاس سواد دارند. اما درصد زیادی از جامعه ایران را با سوادها به خصوص در سنین جوانی تشکیل می دهند. اما این ملت پیشرو، همچنان یک خصلت بد دارند: کتاب نخوانی. به قول عادل فردوسی پور، عجب ملت کتاب نخوانی هستیم ما! این را میشود در چگونه ما شدیم صادق زیبا کلام هم دنبال کرد. سرانه مطالعه در ایران، در خوشبینانه ترین وضعیت، ۱۵ دقیقه در روز است! البته لایک و فالوهای اینستاگرام و دایرکت های تلگرام و توییت های توییتر را نباید در زمره مطالعه و کتابخوانی حساب کرد!
البته همیشه این شاخص در ارائه آمار استفاده نمی‌شود و به جای مدت زمان از تعداد کتابهای خوانده‌شده یا تعداد صفحات خوانده‌شده در طول روز نیز برای تعریف سرانه مطالعه استفاده میشود. البته اگر رتبه‌بندی نتایج بر اساس ارزیابی‌های خواندن کتاب در کشورها باشد جدول‌های نهایی ارائه‌شده توسط سازمان‌های معتبر متفاوت از عوامل عنوان‌شده در شاخص‌های ارزیابی خواهد بود. به همین دلیل در ارزیابی‌های مختلف حتی تعداد کتابخانه‌های دانشگاهی، کتابخانه‌های عمومی، مدارس، تعداد کتاب‌ها در کتابخانه‌ها و نیز آمار سال‌های تحصیلی، شرکت در کنفرانس‌ها، استفاده از رایانه و روزنامه‌ها نیز به لیست ارزیابی مطالعه و کتابخوانی کشورها افزوده میشود.
اوضاع بحرانی صنعت نشر و کتابخوانی در ایران
این هشدار را جدی بگیرید. ترغیب کم جوانان به ازدواج، کاهش نرخ رشد، پیر شدن جمعیت و کتاب نخوان بودن ملت ایران، هشداری برای نسل آینده ایرانیان است. در بیشتر کشورهای توسعه‌نیافته به‌دلیل دستمزد بسیار پایین برای کارهای فرهنگی، نویسندگان و ناشران تمایلی به تولید کتاب ندارند. به همین علت نویسندگانی که کتابشان در کشور خودشان ماه‌ها و سال‌ها در کتابفروشیها می‌ماند هیچ انگیزه‌ای برای نوشتن کتاب بعدی ندارند و ناشرانی که به دلیل هزینه‌های بالای انتشار کتاب سود ناچیزی دریافت میکنند تمایلی به سرمایه‌گذاری در این زمینه ندارند.
در واقع تعداد افراد کمی اهل مطالعه هستند و حتی بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان نیز جز کتاب درسی، مطالعه دیگری ندارند. نظام آموزشی نیز دانش‌آموزان را به مطالعه تشویق نمی‌کند و از سوی دیگر محصولات فرهنگی و کتاب جزو کالاهای لوکس به شمار رفته و در سبد خانوارها قرار ندارد. در این وضعیت کودک و نوجوان فقط برای رفع تکلیف و و از روی اجبار تکالیف درسی را انجام می‌دهد.
وضعیت سرانه مطالعه در کشورهای مختلف جهان
سرانه مطالعه در هندوستان
مردم هند هر هفته به طور متوسط ۱۰ ساعت و ۴۲ دقیقه وقت خود را با خواندن سپری میکنند. میزان خواندن پس از استقلال این کشور در سال ۱۹۴۷ بیش از ۶ برابر افزایش یافته که شاخصی برای افزایش علاقه به خواندن است. مردم هند کتابهای ادبی و یا هر کتاب دیگر، مجله و روزنامه مطالعه میکنند.
سرانه مطالعه در تایلند
در این تحقیق مشخص شد مطالعه هفته‌ای تایلندی‌ها به طور متوسط ۹ ساعت و ۲۴ دقیقه است. نظرسنجی‌های بیشتر نشان داده‌اند که تقریبا ۸۸ درصد از مردم این کشور کتاب چاپی می‌خوانند و حدود ۲۸ دقیقه در روز وقت خود را صرف خواندن میکنند. البته این آمار نشان می‌دهد خواندن به صورت آنلاین در بین تایلندی‌ها بیشتر است.
سرانه مطالعه در چین
سومین کشور در این تحقیق چین با هشت ساعت زمان خواندن در هفته است. نرخ سواد در این کشور ۹۶.۴ درصد است که بالاتر از میانگین جهانی ۸۶.۳ درصدی است. شهروندان چینی ۱۱ دقیقه در روز را صرف خواندن روزنامه‌ها و مجلات میکنند.
بر اساس آمار، میزان مطالعه در کشورهای مختلف ( بر اساس ساعت) به ترتیب ذیل است:
۱- هند ۲-تایلند ۳-چین ۴-فیلیپین ۵-مصر ۶- جمهوری چک ۷-سوئد ۸-فرانسه ۹-مجارستان ۱۰-عربستان سعودی ۱۱-هنگ کنگ ۱۲-لهستان ۱۳-ونزوئلا ۱۴-افریقای جنوبی ۱۵-استرالیا ۱۶-اندونزی ۱۷-آرژانتین ۱۸- ترکیه ۱۹-اسپانیا ۲۰- کانادا ۲۱-آلمان ۲۲-ایالات متحده ۲۳- ایتالیا ۲۴-مکزیک ۲۵-انگلستان ۲۶-برزیل ۲۷- تایوان ۲۸- ژاپن ۲۹- کره جنوبی.
کشورهایی که بیشترین آمار انتشار کتاب را در جهان دارند
در این لیست از اطلاعات انجمن بین‌المللی ناشران (IPA) و اطلاعات سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) استفاده شده است. این آمار به طور خاص تعداد کتابهای کاغذی، کتابهای الکترونیکی و یا کتاب های صوتی منتشرشده را مشخص نمی‌کند.
بر اساس این آمار چین با ۴۴۴ هزار در مقام نخست، ایالات متحده با ۳۰۴ هزار و ۹۱۲ در مقام دوم، انگلستان با ۱۸۴ هزار در مقام سوم، روسیه با ۱۰۱ هزار و ۹۸۱ در مقام چهارم، آلمان با ۹۳ هزار و ۶۰۰ در جایگاه پنجم، هند با انتشار ۹۰ هزار در مقام ششم، ژاپن با انتشار ۸۲ هزار و ۵۸۹ در مقام هفتم و اسپانیا با انتشار ۷۶ هزار و ۴۳۴ در مقام هشتم قرار دارند.
بر اساس اطلاعات یونسکو بیشترین تعداد کتابهای منتشرشده سالانه مربوط به چین، ایالات متحده و انگلستان است.
این اطلاعات حاصل جمع‌آوری اطلاعات از ۱۲۳ کشور جهان بین سال‌های ۱۹۹۱ تا ۲۰۱۵ است و آخرین میزان مشخص‌شده نشر سالانه حدود ۲.۲ میلیون کتاب اعلام شده است. این آمار بر اساس کشورها در قاره‌های مختلف نیز ارائه شده است.
- آسیا و خاورمیانه: چین مقام اول، روسیه مقام دوم و هند مقام سوم را دارد.
- آمریکای شمالی و مرکزی: ایالات متحده مقام اول، مکزیک مقام دوم و کانادا مقام سوم را دارد.
- آمریکای جنوبی: آرژانتین جایگاه اول، برزیل مقام دوم و کلمبیا مقام سوم را دارد.
- اروپا: انگلستان مقام اول، آلمان جایگاه دوم و ایتالیا جایگاه سوم را دارد.
- آفریقا: مصر مقام اول، افریقای جنوبی مقام دوم و نیجریه مقام سوم را دارد.
عادت‌های کتابخوانی در ۵ کشور جهان
عادت کتابخوانی ایتالیایی ها
میزان افراد باسواد در ایتالیا بیش از ۹۹ درصد است، اما میزان کتاب خواندن آنان تقریبا کم است. از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۳ تعداد خوانندگان کتاب در ایتالیا ۱.۶ درصد کاهش یافته به این معنی که ۱.۶ میلیون از مردم ایتالیا حداقل یک کتاب در هر سال می‌خوانند.
یکی از عوامل کاهش تعداد خوانندگان ایتالیایی ترجمه کتابهای نویسندگان انگلیسی و آمریکایی است. کتابهای ترجمه‌شده ۱۷.۹ درصد از کل کتابهای منتشرشده را نشان می‌دهد که ۶۰.۶ درصد این ترجمه‌ها در اصل به زبان انگلیسی است.
عادت کتابخوانی چینی ها
میزان افراد باسواد در چین ۹۶.۴ درصد است و این میزان در ۳۰ سال گذشته به شدت افزایش یافته است.این میزان در سال ۱۹۹۰ فقط ۷۸ درصد بود. علت این افزایش حرکت مردمی چین نسبت به آمار منتشرشده پیشین یونسکو از میزان کتابخوانی این کشور است.
عادت کتابخوانی ایسلندی ها
نرخ سوادآموزی در ایسلند ۹۹ درصد است و با توجه به جمعیت این کشور که۳۳۰ هزارنفر است تعداد زیادی از افراد ایسلندی کتابخوان هستند. بر اساس آمار منتشرشده در سال ۲۰۱۳، ۵۰ درصد از مردم ایسلند حداقل هشت کتاب در طول سال می‌خوانند و ۹۳ درصد این افراد حداقل در طول سال یک کتاب می‌خوانند.
این آمار بالا به دلیل کمک‌های سخاوتمندانه دولتی به ناشران و نویسندگان خارجی برای ترجمه و سفر است. البته یک سنت قدیمی هدیه دادن کتاب برای تعطیلات نیز رواج دارد. در سال ۲۰۱۴ هر ایسلندی به طور متوسط ۲.۱ کتاب برای هدیه کریسمس خریداری کرد و ۱.۲ کتاب نیز به عنوان هدیه دریافت کرد. میزان کتابهای ایسلندی و ترجمه‌شده ۵۰.۵ است.
عادت کتابخوانی هندی ها
در سال ۲۰۱۱ نرخ سواد بزرگسالان در هند ۷۴.۰۴ درصد بوده است. زبان ملی این کشور هندی است، اما طبق سرشماری سال ۲۰۰۱ بیش از یک میلیون از هندی‌ها به ۳۰ زبان مختلف و بیش از ۱۰ هزار نفر به ۱۲۲ زبان صحبت میکنند. کتابهای منشرشده در هند به تعداد زیادی از زبان‌های مختلف برای خوانندگان با زبان‌های متفاوت منتشر میشود. با این حال طبق نظرسنجی از ۳۰ کشور مردم هند بیشتر از افراد دیگر کشورها کتاب می‌خوانند و به طور متوسط افراد هندی بیش از ۱۰ ساعت در هفته مطالعه دارند.
عادت کتابخوانی مکزیک ها
نرخ سوادآموزی در مکزیک در سال ۲۰۱۳، ۹۳.۹۶ درصد بوده و این نرخ از سال ۱۹۸۰ به طور پیوسته افزایش یافته است. به طور متوسط بزرگسالان سالانه کمتر از ۲ کتاب می‌خوانند و این میزان در مقایسه با کشورهای دیگر کم است. کتابفروشیها در مکزیک کم و علاقه به خواندن به ویژه در مناطق دورتر کشور بسیار کمتر است.
در یک نظرسنجی یونسکو در سال ۲۰۱۵ در ۱۰۸ کشور بر اساس میانگین تعداد کتابهای خوانده‌شده فردی، مکزیک در رتبه ۱۰۷ قرار گرفت. همان نظرسنجی نشان داد که ۴۸ درصد جوانان مکزیک هرگز مشتاق کتابخانه نیستند. بر خلاف تلاش‌های بسیاری که برای ایجاد علاقه به کتابخوانی صورت گرفته اما وضعیت اقتصادی این کشور و محبوبیت سایر رسانه‌ها (مانند تلویزیون) موجب کاهش میزان کتابخوانی شده است.
