چرا علیرغم تغییر سیاست‌های جمعیتی چین، خانواده‌ها به تک فرزندی ادامه می‌دهند؟
قبل از این که پسرش به دنیا بیاید، چن هوی جوان از این که می توانست بخش قابل توجهی از درآمدش را صرف محصولات زیبایی، لباس خریدن و گشت و گذار با دوستانش کند خوشحال بود. اما اکنون او حتی برای خرید لباس نو نیز مردد است. او که در شهر سوژو در استان شرقی جیانگسو زندگی می کند، به عنوان معلم دبیرستان ماهیانه ۵٫۰۰۰ یوان معادل ۷۳۰ دلار درآمد دارد، در حالی که شوهرش که در بخش فروش یک شرکت آمریکایی در استان مجاور شانگهای کار می کند از درآمد ماهیانه ۱۶٫۰۰۰ یوان معادل ۲٫۵۰۰ دلار برخوردار است.
بزرگ کردن فرزند دو ساله شان، ژیان، دستکم یک سوم درآمد سالانه خانواده را به خود اختصاص می دهد. در مقابل، یک خانواده آمریکایی یک پنجم درآمد سالیانه خود را صرف بزرگ کردن یک بچه می کنند. چالش مالی چن نمایانگر مشکلاتی است که میلیون ها نفر از خانواده های طبقه متوسط چین با آن مواجهند و یکی از دلایلی که حزب حاکم کمونیست کشور برای افزایش نرخ زاد و ولد کشور تلاش می کند نیز همین است. سه سال پیش، حزب کمونیست کشور از سیاست سختگیرانه چند دهه ای خود مبنی بر مجاز بودن داشتن تنها یک فرزند در هر خانواده دست کشید، سیاستی که بیش از ۴ دهه برقرار بوده و با وسواس بسیار اعمال می شد. اما نتیجه این تغییر سیاست در حوزه زاد و ولد آن چیزی نبود که پکن انتظار داشت.
چن و پسر دو ساله اش
رشد جمعیت چین در سال ۲۰۱۸ کاهش یافته و به ۱۵٫۲۳ میلیون تولد زنده رسید که نسبت به سال قبل از آن ۲ میلیون نفر کاهش داشت. مطالعاتی که در سال ۲۰۱۷ صورت گرفته نشان می دهند که بیش از ۵۰ درصد از خانواده های چینی تصمیمی برای داشتن فرزند دوم ندارند و علت اصلی این تصمیم نیز مشکلات و هزینه های مالی است که بدنیا آوردن فرزند دوم در پی دارد. چن می گوید: «هیچ وقت به داشتن فرزند دوم فکر نخواهم کرد. [داشتن بچه] هزینه بسیاری دارد». این موضوع به یک دردسر بزرگ برای حزب حاکم تبدیل شده است، حزبی که رشد اقتصادی را در اولویت قرار داده اما به تازگی با کاهش نیروی کار و پیر شدن جمعیت مواجه شده است.
بیش از ۲۴۰ میلیون نفر چینی در سال ۲۰۱۷ سنی بیش از ۶۰ سال داشته اند که بیش از ۱۷ درصد از جمعیت بیش از یک میلیاردی کشور را به خود اختصاص می دهند. برآوردها نشان می دهد که این رقم در سال ۲۰۵۰ به یک سوم جمعیت کل کشور خواهد رسید و بدین ترتیب در ۳۰ سال آینده جمعیت چینی های بالای ۶۰ سال به ۴۸۰ میلیون نفر بالغ خواهد شد. گفته می شود که از سال ۲۰۳۰ جمعیت چین رو به کاهش می گذارد و بدین ترتیب حزب حاکم از این می ترسد که چین قبل از ثروتمند شدن پیر شود.
بچه میلیون دلاری
والدین و کارشناسان می گویند که هزینه بزرگ کردن یک بچه در چین با بهبود استانداردهای زندگی در این کشور و کاهش اعتماد مردم به تولیدات داخلی، به شدت افزایش یافته است. چن، برای مثال، هرگز شیرخشک چینی برای پسرش نخریده است و در طی دوران شیرخواری بچه اش از شیرخشک های خارجی وارداتی استفاده کرده است. در سال ۲۰۰۸، شیرخشک فاسد چینی باعث مرگ دستکم ۶ کودک و بروز سنگ کلیه و بیماری های مجاری اداری در صدها هزار کودک چینی گردید. این رسوایی هنوز هم بسیاری از والدین چینی را می ترساند. چن حتی به غذاهای داخلی نیز اعتماد نداشته و ماهی و گوشت وارداتی مصرف می کند. هزینه های تحصیلی و تفریحی نیز بر این مشکلات مالی افزوده است.
تا دهه ۱۹۹۰ میلادی، اغلب مردم چین از آموزش دولتی استفاده می کردند که برای همه رایگان بوده و هزینه بسیار پایین داشت اما امروزه تحصیل در چین به یک صنعت بسیار بزرگ تبدیل شده که هزینه خانواده ها را نیز افزایش داده است. چن که فشار در حال افزایش رقابت های اجتماعی را روی دوش خود حس می کرد، در دوران بارداری شروع به خرید اسباب بازی های آموزشی برای پسرش کرد تا از قافله عقب نماند. خانواده های چینی همواره بر آموزش کودکان در سنین پایین تاکید کرده و نسبت به آن حساس بوده اند. به گفته کارشناسان، سیاست تک فرزندی در چین نیز باعث شده که والدین بیش از پیش روی فرزند خود متمرکز شده و برای آموزش و تحصیل او سرمایه گذاری بیشتری داشته باشند.
بیشتر بخوانید: سقوط زندگی انسانی؛ چه کشورهایی بیشترین جمعیت زیر خط فقر را دارند؟
رقابت برای رفتن به مدارس بهتر بسیار شدید است، از این رو والدین در زمینه تحصیل بسیار جدی بوده و فشار مضاعفی را به بچه های خود وارد می کنند تا در این رقابت تحصیلی موفق عمل کنند. چن و همسرش ماهیانه ۷۳۷ دلار (۵٫۰۰۰ یوان) برای مهد کودک دوزبانه پسرشان می پردازند که با درآمد ماهیانه چن برابر است. اما هزینه ها تنها مربوط به آموزش پایه فرزند نیست و فعالیت های فوق برنامه نیز بخشی از درآمد سالیانه خانواده را به خود اختصاص می دهد. فان منگ و همسرش کارگران ماهری هستند که به صورت تمام وقت در پکن کار می کنند اما می گویند که هیچ وقت به بچه دوم فکر نمی کنند زیرا به نظر آن ها این روزها بزرگ کردن بچه برای خانواده ها بسیار پرهزینه است. ژی ژوان رو، دختر ۵ ساله این دو، نه تنها موسیقی می آموزد- آلت موسیقی چینی گو ژنگ- بلکه به اسکی و شیرجه نیز علاقه زیادی دارد. و مادرش می گوید که آن ها می خواهند از فرزندشان حمایت مالی کنند تا کارهایی که دوست دارد را انجام بدهد حتی اگر هزینه این تفریحات بسیار بالا باشد.
افزایش هزینه های پزشکی
بسیاری از خانواده های چینی بر این باورند که بخش سلامت دولتی برای درمان بیماری های سخت مناسب نیست. برای مثال، پسر چن به مشکلات بیضه و معده ای دچار شده و تا قبل از دو سالگی ماهی یک بار به بیمارستان مراجعه می کرده است. اما حتی پس از این که چن موفق به پیدا کردن یک دکتر خوب شده نیز، به گفته خودش، مجبور بوده به او مقداری رشوه بدهد تا اطمینان داشته باشد که پسرش بهترین درمان ها را دریافت می کند. چین یکی از بدترین نسبت های پزشک به بیمار را در میان جوامع توسعه یافته دارد و به همین دلیل مردم برای دریافت درمان ها و خدمات پزشکی مناسب به رشوه دادن روی آورده اند. هزینه داروهای تجویزی و هزینه سالانه ۲٫۲۰۰ دلاری (۱۵٫۰۰۰ یوان) برای بیمه پزشکی خصوصی فرزند را نیز باید به این هزینه ها اضافه کرد.
البته مقامات حزب کمونیست چین، یارانه هایی را برای فرزند دوم خانواده در نظر گرفته اند که از آن میان می توان به کمک هزینه برای خرید شیر خشک و افزایش مرخصی زایمان و بارداری اشاره کرد. در استان هوبی، یکی از شهرها زایمان فرزند دوم به صورت رایگان انجام می شود در حالی که در شهری دیگر به خانواده هایی که فرزند دوم داشته باشند مبلغ ۱۷۹ دلار (۱٫۲۰۰ یوان) کمک هزینه تعلق می گیرد. اکنون زمزمه هایی به گوش می رسد مبنی بر این که دولت چین قصد دارد پس از برداشتن قانون تک فرزندی بزودی سیاست محدودیت داشتن فرزند را به طور کلی ملغی کند. اما چن می گوید که والدین باید خود در مورد تعداد فرزندانی که می خواهند و می توانند داشته باشند تصمیم بگیرند. او می گوید: «داشتن یا نداشتن فرزند یک انتخاب شخصی است. این موضوع تصمیم در مورد زندگی شخصی است». بسیاری از چینی ها می گویند تنها می خواهند یک بچه داشته باشند زیرا توان مالی آن ها به قدری است که نمی توانند بیشتر از یک فرزند داشته باشند.
درک چنین شرایطی برای ما ایرانی ها نیز آسان است زیرا می بینیم که شرایط مشابهی در این زمینه در کشورمان حاکم بوده و خانواده ها در سال های اخیر به سیاست تک فرزندی یا نهایتاً دو فرزند روی آورده اند. در دهه ۸۰ سیاست «فرزند کمتر، زندگی بهتر» توسط دولت تبلیغ می شد و خانواده ها تشویق می شدند که فرزندان کمتری (و نه تک فرزندی) داشته باشند. اما با کاهش سرعت رشد جمعیت و بیم از پیر شدن جمعیت کشور در سال های آینده، این سیاست ملغی شده و علیرغم مشکلات مالی و اقتصادی سال های گذشته، به خانواده ها توصیه می شود که فرزندان بیشتری داشته باشند و در این زمینه مساعدت هایی نیز (هر چند ناکافی) توسط دولت صورت گرفته است.
