پیش‌بینی محققان از زلزله تهران ؛ حدود ۷ ریشتر با بیش از ۲۵۰ هزار کشته
محققان پیش‌بینی کرده‌اند که در صورت وقوع زلزله تهران ، بزرگای این زمین لرزه بین ۶.۹ تا ۷.۱ ریشتر بوده و بیش از ۲۵۰ هزار نفر کشته بر جای خواهد گذاشت.
پس از زمین لرزه‌های پی در پی در شهرهای سراسر کشور، شایعاتی هم در مورد رخ دادن یک زلزله شدید در پایتخت به گوش می‌رسد. محققان و مسئولان بارها این شایعات را تکذیب کرده‌اند و معتقدند پیش‌بینی کردن زلزله هنوز هیچ منطق علمی ندارد و در هیچ جای دنیا کسی نمی‌تواند زمین لرزه را پیش‌بینی کند. با این حال مدت‌هاست که همه از زلزله تهران حرف می‌زنند؛ حادثه‌ای که می‌تواند در پایتخت کشورمان، فاجعه به بار بیاورد. دکتر نعمت حسنی، رئیس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست پردیس فنی مهندسی شهید عباسپور دانشگاه شهید بهشتی، صحبت‌های قابل توجهی را در همین مورد بیان کرده است.
دکتر حسنی اظهار کرد که از دست رفتن جان حتی یک انسان در حوادثی مانند زلزله برای ما بسیار مهم است اما باید این واقعیت را در مدیریت زلزله در نظر گرفت که در مدیریت بحران بر اساس سناریوهایی که نوشته می‌شود، برآورد خواهد شد که چه تعداد واحد مسکونی به طور کامل تخریب می‌شوند، چه تعداد واحد مسکونی آسیب می‌بینند، چه تعداد جان خود را از دست می‌دهند و چه تعداد مجروح و بی‌خانمان خواهند شد. بر اساس همین سناریوها و طبق برآوردهایی که برای ایجاد آمادگی در برابر زلزله قابل استفاده است، پیش‌بینی می‌شود که بزرگای زلزله تهران بین ۶.۹ تا ۷.۱ ریشتر خواهد بود و شتابی که این زمین لرزه در مناطق مختلف تهران ایجاد می‌کند به ۰.۶ شتاب ثقل زمین یا ۶۰۰ سانتی‌متر بر مجذور ثانیه می‌رسد.
برآورد تعداد کشته‌ها بر اثر زلزله تهران
وی همچنین تاکید کرد که در این زلزله حدود ۵۰۰ هزار واحد مسکونی تخریب می‌شود. محققان ژاپنی در سال ۲۰۰۰ میلادی برآورد کرده بودند که در زلزله تهران بین ۳۸۰ تا ۴۰۰ هزار نفر جان خود را از دست می‌دهند، اما در مطالعاتی که توسط محققان ایرانی انجام شد، میزان تلفات زلزله تهران حدود ۲۵۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود. در واقع، یک زلزله ۶.۹ ریشتری در تهران می‌تواند منجر به کشته شدن ۲۵۰ هزار نفر شود و از همین رو، در مدیریت بحران بر کاهش میزان خرابی‌های ناشی از زلزله تاکید شده است.
وضعیت لرزه‌خیزی ایران
رئیس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست پردیس فنی شهید عباسپور دانشگاه شهید بهشتی در ادامه به تشریح وضعیت لرزه‌خیزی ایران پرداخت:
۳ منطقه کوهستانی زاگرس، البرز و کپه داغ در ایران وجود دارد. منطقه زاگرس شامل جبال زاگرس است که از جنوب شرقی آغاز و به شمال غربی کشیده می‌شود. سلسله کوه‌های البرز نیز دارای جهت شرقی-غربی است و در مرکز و بیابان‌های کشور نیز مجموع کوه‌های کپه داغ است که آتشفشان تفتان، شاخص‌ترین کوه موجود در این منطقه محسوب می‌شود. اکثر زمین لرزه‌های کشور در این سه منطقه رخ می‌دهد. در منطقه زاگرس، ایران بر روی صفحه اروپا و آسیا قرار دارد و صفحه آفریقا که عربستان هم بر روی آن واقع شده در هر سال ۲.۵ سانتی‌متر بر خلاف جهت عقربه ساعت می‌چرخد و به صفحه اروپا و آسیا فشار وارد می‌کند که این امر باعث تشکیل کوه‌های زاگرس شده است.
حسنی همچنین بیان کرد که زلزله کرمانشاه در ۲۱ آبان امسال در مرز همین صفحات ایجاد شده و بزرگای آن ۷.۳ ریشتر و از نوع زلزله‌های داخل خاکی و یکی از قوی‌ترین زلزله‌ها به شمار می‌رود. پیش از این زلزله‌های منجیل و رودبار و زلزله کوبه ژاپن نیز به بزرگای ۷.۳ ریشتر بودند. وی افزود معمولا زلزله‌های بیش از ۷.۵ ریشتر در داخل اقیانوس اتفاق می‌افتند. زلزله ۹ ریشتری ژاپن یکی از این زلزله‌ها بود که در داخل اقیانوس رخ داد و به آن سونامی گفته می‌شود. زلزله درون خاکی نیز با بزرگای ۷.۳ ریشتر به معنای انفجار حدود ۷۰۰ بمب اتمی هیروشیما در عمق ۲۳ کیلومتری زمین است.
به این ترتیب، زلزله اخیر کرمانشاه یکی از قوی‌ترین زلزله‌های تاریخ ایران بود. شتابی که دستگاه‌های شتاب‌نگار کشور به ثبت رسانده‌اند حدود ۶۸۲ سانتی‌متر بر مجذور ثانیه و معادل ۷۰ درصد شتاب ثقل زمین بوده است. حسنی تاکید کرد که شتاب زلزله کرمانشاه بسیار زیاد بوده و وقتی میزان خرابی روستاها و شهرستان سر پل ذهاب را با این مقیاس شتاب ارزیابی می‌کنیم، می‌بینیم که هر چند از دست دادن جان انسان‌ها و تخریب خانه‌ها بسیار ناراحت‌کننده است، اما انتظار می‌رفت میزان خسارات از این هم بیشتر باشد.
این محقق از تولید خانه های پیش ساخته گنبدی‌شکل برای اسکان زلزله زده‌ها در ژاپن خبر داد و گفت در زلزله اخیر کرمانشاه تلاش شد تا این خانه‌ها به کشور وارد شود. سازمان مدیریت بحران در تلاش است تا این خانه‌ها را به ایران وارد کند اما عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی می‌گوید مذاکراتی با شرکت تولیدکننده این خانه های پیش ساخته انجام شده تا بتوانیم با دریافت لایسنس، آن را در ایران تولید کنیم.
ماجرای تخریب مسکن مهر سر پل ذهاب
دکتر حسنی به عکس‌های منتشر شده در مورد تخریب مسکن مهر در زلزله کرمانشاه اشاره کرد و گفت:
یک سوم هزینه‌های ساخت یک ساختمان به اسکلت و دو سوم دیگر به نازک‌کاری مانند نما، سنگ و سرامیک مربوط می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهند که مسکن مهر اسکلت خوبی دارد و مشکل اصلی در نازک‌کاری است. مشکل این سازه‌ها در خوب اجرا نشدن نما است. این امر به سیاست‌های ما برمی‌گردد که یک پیمان‌کار را مجبور می‌کنیم تا با کاهش هزینه‌ها، پروژه را اجرا کند و آن پیمان‌کار هم با مصالح ارزان به فعالیت خود ادامه می‌دهد. اسکلت بر جای مانده از مسکن مهر از یک زلزله بسیار قوی باقی مانده است. تصاویری که در سایت‌های رسمی از مسکن مهر سر پل ذهاب منتشر شده نشان می‌دهد که این سازه‌ها از نظر نما ضعیف بوده‌اند.
دانشیار دانشگاه شهید بهشتی تاکید کرد که هم‌اکنون در کشور زلزله‌های کمتر از ۵ ریشتر در حال رخ دادن هستند. زلزله بیشتر از ۵.۵ ریشتر دارای قدرت زیادی است به طوری که قدرت زلزله ۶.۵ ریشتر ۳۳ برابر قدرت زلزله ۵.۵ ریشتر بوده و قدرت زلزله ۷.۵ ریشتر ۳۳ برابر زلزله ۶.۵ ریشتر است. به این ترتیب، زلزله‌های بیشتر از ۵.۵ ریشتر معمولا با تلفات همراه می‌شوند.
به گفته حسنی، تجربه نشان داده هر ۱۲ تا ۱۴ سال، یک زلزله بزرگ در ایران رخ داده که نمونه آن زلزله بم است. خوشبختانه آمارهای اخیر نشان می‌دهد که دیگر از تلفات ۳۵ هزار تا ۴۰ هزار نفری زلزله‌های منجیل و طبس خبری نیست چون تا حدودی در مسکن روستایی مقاوم‌سازی شده و در سازه‌ها از آجر، اسکلت و بتن استفاده شده است.
این محقق در خصوص تعداد زیاد زلزله‌های ثبت شده در سال‌های اخیر به خصوص امسال عنوان کرد هرچه رخدادهای لرزه‌ای بیشتر صورت بگیرد بهتر است چون قدرت زمین لرزه کاهش پیدا می‌کند. وی همچنین خاطر نشان کرد که ممکن است زلزله کرمانشاه موجب تحریک سایر گسل‌ها در این پهنه شده باشد.
لازم به ذکر است که دکتر نعمت حسنی، رئیس دانشکده عمران دانشگاه شهید بهشتی در سال گذشته به دلیل گسترش تبادلات تحقیقاتی و اجرای پروژه‌های تحقیقاتی مشترک میان ایران و ژاپن و توسعه تحقیقات مهندسی زلزله، موفق به کسب نشان افتخار خورشید تابان شد. وی در سال ۱۳۳۸ در تهران به دنیا آمد و در سال ۱۳۷۳ برای ادامه تحصیل به ژاپن سفر کرد. در سال ۱۳۷۴ و در زمان تحصیل در مقطع دکتری در دانشگاه کوبه ژاپن، زلزله بزرگ هانشین در کوبه رخ داد. با این وجود وی در کوبه ماند و در سال ۱۳۷۶ مدرک دکترای خود را از این دانشگاه دریافت کرد و مدتی بعد به عنوان استادیار دانشگاه کوبه به تدریس پرداخت. دکتر حسنی با تجربیاتی که از زلزله کوبه کسب کرده بود، کتاب باارزش «ژاپن چگونه ژاپن شد» را نوشت و استفاده از تجربیات او در زمینه مقاوم‌سازی کشور در برابر زمین لرزه می‌تواند بسیار مفید باشد.
