نقش شبکه‌های اجتماعی و پیام‌های صوتی در کاهش اثرات مخرب بلایای طبیعی
نقش شبکه‌های اجتماعی در کاهش اثرات مخرب بلایای طبیعی چیست؟ آیا می‌توان در شرایط اضطراری از این شبکه‌ها برای حل بحران‌های بزرگ بهره برد؟
پیامدهای مخرب بلایای طبیعی بر جان و مال و روحیه افراد، صرف نظر از این که قربانی آن باشند یا نه، بر کسی پوشیده نیست. بنا بر گزارش «ریلایف وب»، پس از بنگلادش و اندونزی، ژاپن رتبه سوم جهان را از نظر خطر بلایای طبیعی و ژئوفیزیک دارد. اما خبر خوب این که سیستم‌های ارتباطی می‌توانند نقش بزرگی در هشداردهی برای نجات افراد در معرض این خطراتداشته باشند. هشداردهی به موقع، یک عنصر کلیدی برای جلوگیری از پیشروی یک فاجعه انسانی است که می‌تواند زندگی افراد بسیاری را نجات دهد. به‌عنوان مثال، اخیرا با رشد تکنولوژی، سیستم‌های هشدار و تشخیص زلزله‌ای اختراع شدند که می‌توانند در ثانیه‌هایی پیش از وقوع زلزله هشدار دهند، شاید در نگاه نخست اطلاعرسانی در رابطه با بروز زلزله تنها چند ثانیه قبل از آن، فایده چندانی نداشته باشد؛ اما تجربیات پیشین کشورهای پیشرفته‌ای همچون ژاپن نشان داده است که در بیشتر زلزله‌های رخ‌داده، اطلاعرسانی در رابطه با زلزله حتی چند ثانیه قبل از وقوع آن توانسته است میزان زیادی از تلفات جانی و مالی احتمالی ممانعت به عمل آورد. همچنین امدادگران قادر خواهند بود از این طریق، اطلاعات صحیحی از حادثه پیش رو در اختیار افراد قرار دهند و از آن در نجات افراد درگیر، فراخوانی تجهیزات امداد و نجات، بررسی وضعیت آسیب‌دیدگان و شرایط جغرافیایی و نیز تأیید سلامت افراد برای خانواده‌های آن‌ها استفاده کنند. حتی به‌وسیله این سیستم‌های ارتباطی، می‌توان دوستان و بستگان یک فرد را نسبت به وضعیت قربانیان احتمالی حوادثی از این دست آگاه کرد.
برای مثال در گذشته در کشور ژاپن که با حجم عظیمی از بلایای طبیعی مانند زلزله، سونامی و … روبه‌رو است، از هشدارهای تلویزیونی و رادیویی برای آگاهی‌رسانی به مردم استفاده می‌شد؛ اما این هشدارها، تنها برای اطلاعرسانی به عموم مردمی که در حال استفاده از آن هستند، به کار می‌آید و نه تک‌تک افراد. بنابراین امروزه این سیستم سنتی، جای خود را به روش مدرن‌تری به نام «سیستم ارسال پیام صوتی» داده است؛ به این صورت که پیش از وقوع حادثه با تلفن همراه بسیاری از قربانیان احتمالی تماس خودکار گرفته و با ارائه اطلاعاتی همچون بٌعد مسافت، شدت، نحوه تخلیه مکان و نام پناهگاه‌های موجود آگاهی داده می‌شود و به این ترتیب، شمار نجات‌یافتگان به نحو چشم‌گیری افزایش می‌یابد.
با توجه به اینکه مهم‌ترین نیاز افراد در هنگام رویارویی با چنین حوادثی، اطلاع از وضعیت نزدیکان و اطمینان یافتن از سلامت آنان است، به نظر می‌رسد سیستم‌های پیام صوتی، همچنان بهترین گزینه ممکن برای پاسخگویی بهینه به این نیاز افراد هستند.
در هنگام بحران و بروز بلایای طبیعی، اکثریت افراد ترجیح می دهند از پیام صوتی استفاده کنند
سیستم های هشداردهنده و اطلاع‌رسان بلایای طبیعی
برای نخستین بار، آژانس هواشناسی ژاپن در ماه مارس سال ۲۰۰۸، به تلفن همراه آن دسته از مخاطبانی که در مناطق اطراف وقوع زلزله قرار داشتند، پیام صوتی مبنی بر باز بودن مسیرهای رفت و آمد ارسال کرد. این پیام صوتی، با یک صدای زنگ اختصاصی، لرزش و نمایش متنی روی صفحه نمایش تلفن همراه مخاطبان، همراه بود. همچنین با کمک این سیستم، اطلاعرسانی سریع و به‌موقع به مراکز حساس و مهمی چون مراکز توزیع آب و برق و نیروگاه‌های گازی؛ خطوط راه آهن ، بیمارستان‌ها و … صورت گرفت. پس از ارائه این طرح، سایر کشورهای مستعد زلزله، سونامی و دیگر بلایای طبیعی نیز درصدد برآمدند تا به‌منظور کاهش خسارات ناشی از این حوادث، طرح‌هایی مشابه پیاده‌سازی کنند.
همچنین پس از وقوع یک حادثه، سرویس ارسال پیام صوتی فعال می‌شود و فرد می‌تواند صدای خود را ضبط کند و به گوش نزدیکانش برساند. این سرویس پیام‌رسانی فردی نیز از چهارم ژوئن ۲۰۱۲ در ژاپن به کار گرفته می‌شود. این سرویس اطلاعرسانی صوتی، علاوه بر این که می‌تواند پناهگاه‌های امن را به شهروندان اعلام کند، در پیش‌بینی وضعیت، اثربخشی اقدامات و نیز حفظ آرامش عمومی و ارتقاء روحیه افراد نیز کمک‌کننده است.
با توجه به موارد گفته‌شده، جای تردید نیست که سیستم‌های ارتباطی مدرن می‌توانند نقش بسیار مهمی در ارائه هشدارهای لازم و پیشگیری از یک فاجعه بزرگ ایفا کنند و یک عامل تعیین‌کننده و سرنوشت‌ساز در مدیریت مؤثر بحران ناشی از بلایای طبیعی و نیز کاهش تلفات جانی شهروندان باشند.
این روزها پس از گذشت ۲۲ سال از ورود اولین تلفن همراه به ایران، استفاده از آن بسیار فراگیر شده است، بر اساس آمارهای منتشر‌شده توسط وزارت ارتباطات، بیش از ۹۲ درصد مردم کشور تلفن همراه دارند. بنابراین ایران نیز مانند سایر کشورها با دارا بودن زیرساخت مخابراتی مورد نیاز قادر است به هنگام مواجهه با بلایای طبیعی به‌منظور هشدار و اطلاعرسانی به مردم از پیام صوتی که یکی از سریع‌ترین و کارآمدترین روش های اطلاعرسانی عمومی است بهره بگیرد.
لذا به نظر می‌رسد دولت‌مردان باید به دو حوزه مهم و تأثیرگذار؛ توجه ویژه‌ای مبذول دارند و آن را در دستور کار خود قرار دهند:
- استفاده از سیستم‌های اطلاعرسانی به‌هنگام و مؤثر به عموم افراد (برای اطلاع از وضعیت آسیب‌دیدگان، قربانیان، بستگان، دوستان و آشنایان)
- ایجاد سیستم‌هایی جهت ارائه راهنمایی برای کمک به افراد درگیر در منطقه بحرانی (برای نشان دادن مسیرهای منتهی به پناهگاه‌های امن، روند تخلیه خانه‌ها و …)
به‌منظور استفاده کاراتر از سیستم پیام صوتی در هنگام مواجهه با یک بحران نیاز است تغییراتی در زیرساخت سیستم‌های امدادرسانی صورت بگیرد؛ ولی با این وجود کشور در حال حاضر نیز از ظرفیت مناسبی در سیستم ارسال پیام صوتی برخوردار است و این سرویس در حال حاضر به شیوه‌ای پویا در حال اجرا و پیاده سازی است و سال‌ها توانمندی خود را در برقراری ارتباطات مؤثر با مخاطب، اثبات کرده و می‌تواند یک راه حل آسان، کم‌هزینه و فوری برای رسیدن به این منظور باشند.
در پایان یادآوری می‌شود که همیشه نیاز نیست راه حل‌ها را در جایی بیرون از خود جست‌و‌جو کرد؛ گاهی ظرفیت لازم در درون ما وجود دارد، کافی است تصمیمی جدی بگیریم، به قول حضرت حافظ: «سال‌ها دل طلب جام جم از ما می‌کرد آن‌چه خود داشت ز بیگانه تمنا می‌کرد»
