مدرسه فیروز بهرام؛ یکی از صد اثر برتر معماری معاصر ایران

دبیرستان فیروز بهرام (تاسیس ۱۳۱۱ خورشیدی) یکی از دبیرستان‌های قدیمی و زرتشتی شهر تهران واقع در خیابان میرزا کوچک خان است و به یادگار فیروز بهرامجی بیکاجی، فیروز بهرام نام گرفته است.

مدرسه فیروز بهرام از اماکن تاریخی منطقه ۱۲ شهر تهران است. این دبیرستان در خیابان جمهوری – خیابان میرزا کوچک خان واقع شده است.

سال‌های ۱۳۰۴ – ۱۳۲۰ را می‌توان مهم‌ترین و بحرانی‌ترین سال‌های تاریخ معاصر‌ ایران دانست؛ زیرا در‌ این دوره تلاش گسترده‌ای برای دگرگون ساختن نهادهای فرهنگی و اجتماعی کشور انجام شد تا در نهایت‌، سلسله سیاسی حکومت پهلوی را تثبیت کند. دگرگونی فرهنگی با رشد سریع نهادهای جدید و با هدف از هم پاشیدن نهادهای سنتی به‌وسیله دولت همراه بود.

۱. شورای عالی معارف

در اسفند ۱۳۰۰ شمسی قانون شورای عالی معارف به تصویب مجلس رسید که به موجب آن تمام امور اجرایی مدارس‌؛ مانند برگزاری امتحانات‌، تهیه برنامه‌های درسی و آموزشی و تشخیص صلاحیت علمی و اخلاقی معلمان‌، به شورای عالی معارف واگذار شد. به سفارش شورای عالی معارف مقرر شد با بررسی نظام آموزش و پرورش کشورهای اروپایی‌، الگویی برای نظام آموزشی کشور انتخاب گردد. سرانجام سیستم آموزش مدارس فرانسه به عنوان الگوی مدارس ایرانی پذیرفته شد.

۲. جمعیت نسوان وطن‌خواه

۳. جمعیت تمدن نسوان

۴. کانون بانوان

۵. مؤسسه وعظ و خطابه

۶. سازمان پرورش افکار

۷. کمیسیون نمایش

تحول در نظام آموزش و پرورش

در پایان سال‌های ۱۹۲۰ و سال‌های ۱۹۳۰ چند فقره اصلاحات در زمینه آموزش و پرورش‌، فرهنگ و زندگی مردم انجام گرفت. قانون‌ها و تصویب نامه‌هایی درباره آموزش عمومی و اجباری رایگان ابتدایی، دبیرستان، آموزش عالی و همچنین تأسیس شبکه آموزش غیرمذهبی دولت و حتی آموزشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم تربیتی وضع شدند.

تمامی امور اجرائی مدارس‌، مانند برگزاری امتحانات‌، تهیه برنامه‌های درسی و آموزشی و تشخیص صلاحیت علمی و اخلاقی معلمان‌، به شورای عالی معارف واگذار شد. به سفارش شورای عالی معارف مقرر شد با بررسی نظام آموزش و پرورش کشورهای اروپائی‌، الگویی برای نظام آموزشی کشور انتخاب گردد. سرانجام سیستم آموزشی مدارس فرانسه به عنوان الگوی مدارس‌ ایرانی پذیرفته شد. همچنین در قانون تربیت معلم‌، مصوب اسفند ۱۳۱۲ پیش‌بینی شده بود که در مدت ۵ سال‌ آینده‌، تعداد ۲۵ دانشسرا تأسیس شود. در قانون مذکور برای فارغ-التحصیلان دانشسراهای مقدماتی و دانشسرای عالی و در قانون تأسیس دانشگاه تهران برای دانشسرایان و استادان، شیوه استخدام و ده درجه خدمت و ترتیب ارتقا و بازنشستگی پیش‌بینی شد و برای اولین بار معلم، خدمتگذار رسمی مملکت محسوب و آتیه وی تأمین و مستحکم شد. در هنگام استعفای رضاشاه تعداد ۳۶ دانشسرا در سراسر کشور وجود داشت.

یکی از جنبه‌های بسیار امیدوارکننده اصلاحات نظام آموزشی در دوران رضاشاه و زیر نظر مستقیم وزارت معارف‌، این بود که به آلمانی‌ها امکان داده شد تا به راستی خدمت با ارزشی را به ‌ایرانیان ارزانی دارند. مدارس فنی توسط وزارتخانه‌های مختلف گشایش یافت تا به آموزش کادر فنی در داخل کشور بپردازد.

پیشینه دبیرستان فیروز بهرام

یکی از این مدارس موفق به لحاظ کادر آموزشی و زیبایی در ساختار و معماری، دبیرستان فیروز بهرام است. این دبیرستان از دهش (هدیه‌ای) از رادمنش بهرامجی بیکاجی به یادگار از فرزندش فیروز که در آغاز شهریور ۱۲۷۴ هجری خورشیدی (۱۸۹۵ میلادی) در هندوستان زاییده شده و در هشتم دی‌ماه ۱۲۹۴ (۱۹۱۵) جهان را بدرود گفته است، به نام دبیرستان فیروز بهرام نامگذاری شد.

این دبیرستان در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۱۱ خورشیدی بر روی زمین انجمن زرتشتیان پایه گذارده شد و به سرپرستی نیک اندیش اردشیر کیامنش و به رهنمونی و دستیاری ارباب کیخسرو شاهرخ آغاز و انجام و در دوم دی‌ماه همان سال گشایش یافت.

به هنگام ورود به ساختمان دبیرستان، سنگ مرمرینی که در سینه دیوار جای گرفته است، توجه را جلب می‌کند. این سنگ به طول تقریبی ۱/۵ متر و عرض ۱ متر است و در آن متن زیر با خط نستعلیق حک شده است:

اهورا

این دبیرستان که از دهش رادمنش بهرام‌جی بیکاجی به یادگارِ فرزند روانشادش فیروز که در آغاز شهریور ۱۲۷۴ خورشیدی برابر ۲۲ آگست ۱۸۹۵ میلادی در بمبئی زاییده شده و در هشتم دی‌ماه ۱۲۹۴ برابر با ۲۹ دسامبر ۱۹۱۵ جهان را بدرود گفته است، بنام دبیرستان فیروز بهرام در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۱۱ خورشیدی بر روی زمین انجمن زرتشتیان پایه گذارده شده و به سرپرستی نیک اندیش اردشیر کیامنش ساخته و به رهنمونی و دستیاری این بنده آغاز و انجام و در دوم دی‌ماه ۱۳۱۱ خورشیدی گشایش یافته‌ برای برخورداری نونهالان و پاس و پایندگی جاویدانی به انجمن زرتشتیان تهران واگذار شد.    

 کیخسرو شاهرخ

معماری

طرح این مدرسه از جعفرخان معمارباشی است که از اسلوب‌های هخامنشی استفاده کرده است. معماری این اثر همچون کاخ شهربانی و سردر باغ ملی تلفیقی از معماری اروپایی و معماری کهن ایرانی است. استاد ميرزا جعفرخان معمار باشی پسر مرحوم استاد قاسم معمار در سال ۱۲۴۰ خورشیدی در كاشان متولد و در سال ۱۳۱۳ خورشیدی در تهران فوت شد.

درباره جعفرخان معمارباشی در پاراگراف دوم صفحه ۲۱۸ کتاب «معماری دوره پهلوی اول» نوشته مصطفی کیانی – چاپ دوم چنین می‌خوانیم:

جعفرخان معمارباشی، این استاد، معمار مظفرالدین شاه بوده و آثار او تا دوره پهلوی اول ادامه داشته است. سردر باغ ملی، تهران کاخ سبز سعدآباد، نقشه کاخ مرمر و سردر سنگی کاخ مرمر و نیز ایوان شرقی مدرسه سپهسالار از کارهای وی است. همچنین سردر ورودی مسجد قنبر علی‌خان و نیز کلاه‌فرنگی پادگان عشرت‌آباد و نیز ساخت دبیرستان فیروز بهرام تهران (۱۳۱۱ خورشیدی) از دیگر فعالیت‌های او است.

بازسازی

در سال ۱۳۷۵ خورشیدی این دبیرستان با یاری ارباب فریدون، ارباب مهربان زرتشی و با همت آقای رستم فرخنده و همیاری انجمن زرتشتیان تهران، زیر نظر سازمان میراث فرهنگی کشور به طور کامل بازسازی شد.

جشن هشتاد سالگی

در ۷ دی ماه ۱۳۹۱، جشن هشتاد سالگی بنیان‌گذاری فیروز بهرام در تالار این دبیرستان برگزار شد. در این جشن تعداد زیادی از مدیران، استادها، کارمندان،  دانش‌آموختگان پیشین و دانش‌آموزان این دبیرستان حضور داشتند.

امکانات

در حال حاضر این دبیرستان مجهز به کتابخانه، تالار گردهمایی، آزمایشگاه‌های فیزیک و شیمی، سیستم‌های صوتی، تصویری و کامپیوتری پیشرفته است. کارگاه رایانه آن در سال ۱۳۹۲ بازسازی و بازگشایی شد.

آزمایشگاه فیروز بهرام

کتابخانه

کتابخانه فیروز بهرام حدود ۲۵۰۰ جلد کتاب دارد و موضوعات گوناگونی چون علوم ریاضی و فیزیک، ادبیات، فلسفه، هنر و رمان را شامل می‌شود. قسمتی در این کتابخانه به نگهداری نشریات داخلی منتشر شده در دبیرستان، پایان‌نامه و تحقیقات دانشجویان رشته‌های معماری و مرمت آثار تاریخی با موضوع دبیرستان فیروز بهرام اختصاص داده شده است. این کتابخانه در سال ۱۳۷۷ با هدیه مهربان و گلی فرهنگی و روانشاد رستم فرهنگی بازگشایی شد.

فارغ‌التحصیلان مشهور دبیرستان فیروز بهرام

سید حسین نصر (ریاست دانشگاه شریف)

پرویز شهریاری (ریاضی‌دان و از چهره‌های ماندگار)

عزّت الله نگهبان (پدر باستان‌شناسی مدرن ایران)

کمال الدین جناب (فیزیک‌دان)

حسن‌علی منصور (نخست‌وزیر دوران پهلوی)

جواد منصور

هوشنگ نهاوندی (وزیر علوم و ریاست دانشگاه تهران در دوران پهلوی)

ایرج افشار (ریاست کتابخانه ملی ایران و مرکز اسناد دانشگاه تهران، نویسنده)

ابراهیم ویکتوری (پژوهشگر فضایی، نویسنده)

هژبر یزدانی (سرمایه‌دار مشهور در دوران پهلوی)

بوذرجمهر مهر (پزشک و نماینده مجلس)

احمد شاملو (شاعر)

محمد نوری (خواننده)

مسعود برزین (روزنامه‌نگار و رئیس سابق رادیو و تلویزیون ملی ایران)

بیژن جلالی (شاعر)

سروش حبیبی (مترجم)

مهرداد بهار (نویسنده و پژوهشگر)