قتل‌های خانوادگی در ایران چه حكمی دارد؟
در حالت كلی به قتل‌هایی كه در یك خانواده با روابط خویشاوندی سببی و نسبی نزدیك واقع می‌شود به نحوی كه یكی از اعضا اقدام به كشتن عضو دیگری می‌نماید قتل خانوادگی می‌گویند.
اصطلاح قتل‌های خانوادگی یك اصطلاح عمومی است كه شامل مصادیق متعدد می‌شود. غالب‌ترین مصادیق این قتل‌ها، قتل فرزند توسط پدر یا مادر، قتل پدر یا مادر توسط فرزند، قتل زن توسط شوهر و برعكس و قتل برادر و خواهر به دست همدیگر است.
قتل فرزند توسط پدر
در قتل فرزند توسط پدر عوامل گوناگونی دخالت دارند. شرایط بحرانی روحی و روانی پدر كه به خاطر ابتلابه بیماری‌های روانی یا تحریكات ناشی از توهمات شیطانی كه در اثر وقوع اختلال در شخصیت او ایجاد شده یا فشار‌های طاقت فرسای ناشی از معضلات حاد معیشتی و اقتصادی و ناامیدی از تامین حداقل ضروریات زندگی، او را شرمنده و مایوس می‌سازد و وی دچار چنان شرایط روحی نامساعدی می‌گردد كه با توجیه غیرمنطقی استخلاص فرزندان از آینده شوم، راهی جز قتل آنها را شایسته نمی‌داند وبه زعم خویش دچار حالت جنون شده و به قتل فرزند دست می‌زند.
یا در گاهی موارد دیده شده پدر در حالت ارتكاب جرمی دیگر قرار دارد و فرزند وی اتفاق شاهد ماجرا می‌باشد و برای سرپوش گذاشتن بر ارتكاب آن جرم و مخفی گذاشتن آن فرزند خویش را از بین می‌برد.
در برخی موارد فرزند مرتكب عملی شده كه آبروی خانواده در اجتماع با خطر مواجه می‌شود؛ مثلافرزند درگیر مواد مخدر یا مشكلات جنسی و باندهای كثیف تبهكاری گردیده و اینجاست كه پدر یا مادر فرزند را مایه ننگ خانواده خود دانسته و از بین هزاران راه، راه كشتن فرزند را برمی گزینند.
قتل عمدی فرزند توسط پدر چه فرزند دختر باشد یا پسر، حسب ماده ۲۲۰ قانون مجازات اسلامی مستوجب دیه مقرر شرعی است و به اصطلاح این مورد از موارد سقوط قصاص است و از طرف دیگر چون پدر به عنوان مجرم در موضوع مطرح است حسب موازین شرعی با موانع ارث برخورد كرده و این دیه كه از پدر اخذ می‌شود به سایر اولیای دم غیر از او پرداخت خواهد شد.
چون این عمل پدر نظم عمومی جامعه را بر هم زده و بیم تجری او بر دیگر افراد جامعه وجود دارد از جهت جنبه عمومی علاوه بر پرداخت دیه به حبس تعزیری ۳ تا ۱۰ سال براساس ماده ۶۱۲ قانون مجازات اسلامی محكوم خواهد شد.
البته اعمال این مجازات مانع مجازات تتمیمی مندرج در ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی (محرومیت از حقوق اجتماعی) نخواهد بود. از نظر صلاحیت رسیدگی نیز حسب قوانین موجود از جمله قانون اصلاح، قانون تشكیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب دادگاه‌های كیفری استان به این پرونده‌ها رسیدگی می‌كند.
داماد خشمگین ۴۰ ساله ای که بدلیل مشكلات خانوادگی در بلوار فردوس همسر و مادرزنش را به قتل رساند و همچنین پدر زن خود كه یك مرد ۶۵ ساله بود با ضربات چاقو مجروح كرد.
قتل فرزند توسط مادر
قتل فرزند توسط مادر نیز تا حدودی تابع علل فوق می‌باشد ولی بیشتر رهایی فرزندان از شرایط معیشتی نامساعد و عوامل روحی و روانی و اختلافات شدید خانوادگی و اعتیاد در موضوع دخیل هستند اما در مقایسه با قتل فرزند توسط پدر، این نوع قتل از آمار پایینی برخوردار است و از نظر قوانین شرعی و موضوعی حاكم بر كشور این قتل در صورت عمدی بودن مستوجب قصاص مادر خواهد شد.
قتل والدین توسط فرزند
قتل پدر یا مادر توسط فرزند نیز از قتل‌های مهم مستوجب قصاص برای فرزند می‌باشد؛ عواملی از جمله اختلافات شدید خانوادگی و هواخواهی فرزند از یكی از اولیا (پدر یا مادر) یا اختلافات مالی شدید بین فرزند با یكی از آنها یا غوطه ور شدن فرزند در گرداب اعتیاد و عدم توانایی در تامین مخارج اعتیاد و طرد وی از سوی خانواده فرزند را به سمت انتقام یا سرقت از پدر و مادر به تصور اینكه عامل بدبختی وی، آنها هستند، سوق می‌دهد و اقدام به قتل آنها می‌نماید.
گاهی ازدواج مجدد پدر یا در صورت فقدان پدر از سوی مادر یا برقراری روابط نامشروع مادر با دیگر افراد انگیزه قتل آنها را در فرزند تقویت می‌كند.
ابتلای پدر یا مادر به بیماری‌های صعب العلاج كه با ایجاد شرایط سخت برای فرزندان همراه است و هم فرصت و مكان نگهداری آنها و هم هزینه درمان آنها شرایط را غیرقابل تحمل برای فرزند نموده و فرزند گاهی برای رهایی خود از شرایط بد مالی دست به این اقدام زده یا گاهی برای رهایی پدر و مادرش از آلام و دردهای بیماری به قتل آنها دست می‌زند كه به قتل با این انگیزه اتانازی می‌گویند.
قتل از روی ترحم در حقوق ایران به رسمیت شناخته نشده است و در زمره قتل‌های مستوجب قصاص است. البته بحث درخصوص اتانازی و قتل از روی ترحم به مطالعه و تحقیق بیشتری نیاز دارد كه از حوصله این بحث خارج است.
قتل همسر
قتل زن توسط شوهر یا برعكس آن از قتل‌های خانوادگی با آمار بالامحسوب می‌شود.
از نظر عرفی و لغوی نیز به محض طرح قتل خانوادگی، این نوع قتل متبادر به ذهن می‌گردد و در واقع رایج‌ترین نوع قتل خانوادگی است؛.
در قتل زن توسط شوهر انگیزه‌ها و عواملی همچون موارد زیر دخیل هستند:
- فقر و شرایط بد اقتصادی
- اختلافات شدید خانوادگی توام با خشونت و كتك كاری
- تفاوت‌های بارز فرهنگی و عقیدتی میان زن و شوهر
- عدم تقید به اصول و موازین شرعی
- عدم رعایت ارزش‌هایی چون حجاب و روابط اجتماعی توام با متانت توسط زن
- روابط نامشروع زن با مرد اجنبی
- عدم توجه به تعهدات ناشی از ازدواج
- لجبازی طرفین به نحوی كه غرور كاذب مانع پذیرش تقاضای قانونی و منطقی طرف مقابل می‌شود و این لجبازی تا جایی پیش می‌رود كه به صورت مرموز و ناخودآگاه طرف مقابل را در شرایط تحریك آمیز و عصبانیت قرار دهد
- داشتن انتظارات بیش از حد اقتصادی زن با وجود اطلاع از وضعیت درآمدی شوهر كه اكثرا به خاطر چشم و همچشمی‌های كوركورانه به وجود آمده
بدنبال شرایطی که در بالا ذکر شد، آستانه تحمل طرفین بخصوص شوهر پایین آمده و بهداشت روانی آنها كاملااز بین می‌رود و با كوچك‌ترین تلنگری حالت تدافعی و خشونت به خود می‌گیرند. حتی این بی‌صبری به خارج از منزل و به جامعه هم كشیده می‌شود و این كاهش آستانه تحمل باعث درگیری‌های مداوم و در نهایت قتل‌های آنی و بدون طرح و نقشه قبلی یا حتی گاهی با نیت قبلی رخ می‌دهد كه نتیجه آن از هم پاشیدگی خانواده و سردرگمی فرزندان در جامعه خواهد بود.
البته آمار‌ها حكایت از این مسئله دارد كه اعتیاد و خیانت زن به شوهر و برقراری روابط نامشروع از علل اصلی این نوع قتل‌هاست.
از نظر قوانین موضوعه این نوع قتل در صورت عمدی بودن موجب قصاص است كه این قصاص با پرداخت تفاضل دیه از جانب اولیای دم مقتوله به قاتل صورت خواهد گرفت.
براساس ماده ۶۳۰ قانون مجازات اسلامی اگر مرد همسر خویش را در فراش با مرد اجنبی ببیند قصاص و دیه از وی ساقط می‌شود البته این مهدورالدم بودن مقتولان باید به اثبات برسد. گاهی اوقات فرد كشته شده اساسا مهدورالدم نبوده است ولی به تصور و اعتقاد قاتل او مهدورالدم است.
اگر قاتل، اشتباه در اعتقاد خود را در دادگاه ثابت كند قتل عمدی براساس تبصره ۲ ماده ۲۹۵ قانون مجازات اسلامی تبدیل به شبه‌عمد شده و تنها دیه مقرر شرعی اخذ خواهد شد.
کشتن پدر، مادر و نوه ۴ ساله آنها به خاطر ارثیه
قتل شوهر توسط زن نیز از قتل‌های رایج خانوادگی است كه اغلب با معاونت یا مشاركت زن و با اجیر شدن فرد یا افراد اجنبی صورت می‌گیرد این نوع قتل اصولا ریشه در انحرافات جنسی زن داشته و با تحریك زن به قتل همسر توسط فرد غریبه صورت می‌گیرد.
این نوع قتل‌ها معمولا از طریق مسموم كردن یا چاقو زدن صورت می‌گیرد و زن اكثرا نقش معاونت را عهده دار است و معمولا زن بعد از دستگیری متوجه منجلاب اطراف خود می‌شود. این نوع قتل، برای قاتل، مجازات قصاص و برای معاون، ۳ تا ۱۵ سال حبس تعزیری را به همراه دارد.
قتل توسط برادر یا خواهر
در قتل برادر یا خواهر توسط همدیگر نیز انگیزه‌هایی چون حسادت، رابطه نامشروع ، اختلافات مالی، اعتیاد و اختلافات خانوادگی دیرینه كه منجر به حس انتقام‌جویی در فرد می‌شود نقش اساسی دارند و این قتل‌ها تابع مقررات قتل یعنی قصاص هستند.
