فیلم کوتاه، تمرینی برای ساخت فیلم بلند نیست!

فیلم کوتاه «هنوز نه» به کارگردانی آرین وزیر دفتری و تهیه کنندگی مجید برزگر، یکی از محصولات انجمن سینمای جوان است که در اولین نمایش خود در خارج از کشور و در سی و چهارمین دوره جشنواره فیلم کوتاه بوسان کره جنوبی که در اردیبهشت ماه سال جاری برگزار شد، موفق به دریافت جایزه نِتپَک – هیات داورانی که به بهترین فیلم آسیایی جایزه می دهند- شد و اخیراً نیز در جشنواره فیلم بروکلین به نمایش گذاشته شد. آرین وزیر دفتری فیلمساز، تدوینگر و فیلمبردار سینماست. او کارگردانی و تدوین را در موسسه فرهنگی و هنری کارنامه آموخت و از شش سال گذشته تاکنون در زمینه تدوین و فیلمبرداری فعالیت می‌کند. با این کارگردان جوان گفت و گویی داشتیم که از نظرتان می گذرد.

 لطفا کمی در مورد «هنوز نه» توضیح دهید و بفرمایید تاکنون چه جوایزی کسب کرده است؟
– «هنوز نه» را در تابستان سال ۹۵ به تهیه کنندگی آقای مجید برزگر ساختیم. نمایش فیلم اولین بار در جشنواره فیلم کوتاه تهران بود که مورد استقبال خوبی قرار گرفت و موفق شد دو جایزه «جایزه بزرگ بخش بین الملل» و «جایزه هنر و تجربه» را دریافت کند. پس از آن در چند جشنواره دیگر هم شرکت کردیم که از مهمترین آنها جشنواره داخلی جشنواره جهانی فیلم فجر بود که جایزه سیمرغ بهترین فیلم کوتاه آسیایی را گرفتیم. اولین نمایش فیلم در خارج از کشور جشنواره فیلم کوتاه بوسان کره جنوبی بود که در آنجا هم استقبال خوبی از فیلم شد و توانستیم جایزه نتپک (هیات داورانی را که به بهترین فیلم آسیایی جایزه می دهند) و جایزه بزرگ جشنواره بوسان را دریافت کنیم. در ایران هم در چند جا نمایش داشتیم و جایزه بهترین کارگردانی جشنواره سما را گرفتیم. همچنین اخیراً هم در جشنواره فیلم بروکلین نمایش داشتیم و منتظریم تا ببینیم حضور در چه جشنواره های دیگری فراهم خواهد شد و هنوز در اروپا فیلم نمایش داده نشده و فقط در آسیا و آمریکا نمایش داشته ایم.
 در مورد فیلم «هنوز نه» کمی توضیح دهید.
– داستان فیلم درباره پدر و مادری است که دخترشان در خارج از ایران تحصیل می کند و قصه فیلم روز تولد دخترشان است و آنها می خواهند از طریق اسکایپ تولدش را تبریک بگویند. و جلوتر وارد رابطه و نحوه روابط این سه نفر با هم و همچنین زن و شوهر فیلم می شویم. این فیلم یک برش ۱۵ دقیقه ای از زندگی این افراد است. در فرم فنی فیلم هم بر مبنای همین روایت که به روابط و ارتباط نزدیک و دور آدمها با هم می پردازد، سعی شد از لحاظ بصری هم برای آن مابه ازا پیدا کنیم و شاید چیزی که جذاب ترش می کند، همین بخش است.
 این فیلم چندمین کار شماست؟
– این فیلم پنجمین فیلم من است و در آن فرهاد اصلانی و پانته آ پناهی ها حضور دارند.
 در کارهای قبلی هم مثل این فیلم موفق بوده اید؟
– آنقدر که این فیلم موفق بوده، خیر. موفقیت این فیلم برای خودم هم زیاد قابل پیش بینی نبود و بیش از آنچه که فکر می کردیم موفق شد، ولی پیش از این فیلم کوتاهی به نام «مون امور» ساختم که کل تصویربرداری آن با موبایل بود و در اکثر فستیوال ها و جشنواره های فیلم های موبایلی در ایران و خارج از ایران به خاطر رویکردی که فیلم در استفاده از موبایل برای فیلمبرداری داشت مورد توجه زیادی قرار گرفت. فیلم های دیگرم همچون «خانوم سرهنگ» و یا «فراز» هم در فستیوال های مختلف شرکت کرده اند اما به اندازه این فیلم موفقی نبوده اند.
 فکر می کنید «هنوز نه» چه ویژگی های خاصی داشت که مورد توجه قرار گرفت؟
– مهمترین نکته ای که در این خصوص به آن فکر می کنم و دغدغه خودم هم هست، این است که در مورد فرم و محتوا می توان به نوعی حرکت کرد که این دو در هم حل شوند، یعنی با پدیده هنری ای مواجه باشید که در آن مرز بین فرم و محتوا تا حدی که امکان دارد پوشیده شود و این دو از هم جداشدنی نباشد. فکر می کنم شاید بخشی از موفقیت فیلم این رویکرد باشد که فیلمی که مخاطب تماشا می کند، احتمالاً فیلمی است که تجربه مشابه آن را ندارد، چون در فیلم سعی شده رابطه بین دو آدم را در مفاهیمی مثل قاب، میزانسن، دکوپاژ و…. تجربه کنیم و ببینیم در این قالب چه مابه ازایی می تواند داشته باشد. فکر می کنم مهمترین دستاورد فیلم همین بوده باشد.
 در یک فیلم کوتاه فیلمساز چگونه باید در چند دقیقه آن ارزش های سینمایی را در بیان محتوا بکار گیرد و آیا فکر می کنید که در این زمینه موفق بوده اید یا خیر؟
– فکر می کنم در فیلم کوتاه مهمترین موارد تعیین کننده، فرم و ساختار است و اینکه اصولاً برای آن باید دنبال منطق متفاوتی گشت و از این لحاظ فیلم کوتاه نسبت به فیلم بلند در ذات خود یک حداقل گرایی و مینی مالیسم دارد که هر فیلم کوتاهی وقتی در این مسیر حرکت کند، بخش کوچکی از یکسری اتفاقات را به مخاطب می دهد و او می تواند تصور کند چه لایه هایی پشت آن پنهان است. این روزها فیلم های کوتاه فیلم هایی هستند که یک لایه داستانی اولیه دارند که مخاطب در وهله اول متوجه آن می شود و در لایه های بعدی نشانه هایی برای کشف به شما می دهند که بسته به مخاطب می تواند عمیق و عمیق تر شود. فکر می کنم مهمترین عناصری که به نظرم در رابطه با یک فیلم کوتاه خوب وجود دارد همین است.
 فکر می کنید حضور فیلم های کوتاه در عرصه های جهانی چقدر می تواند در معرفی و مطرح کردن سینمای ایران به جهان موثر و موفق باشد؟
– فکر می کنم موفقیت فیلم های کوتاه ما حداقل در یک سال گذشته در خارج از ایران حتی با سینمای بلند قابل مقایسه نیست و بسیار بسیار بیشتر است. آنطور که ما در این عرصه و در فستیوال های جهانی مطرح می شویم، درفیلم های بلند اینگونه نیست که در اکثر فستیوال های رده A و B شرکت کنیم و به ندرت اتفاق می افتد، ولی در فیلم کوتاه وقتی عجیب است که از ایران فیلمی شرکت نکرده باشد. حجم تولیدات فیلم کوتاه ما بسیار بالاست و شاید بتوان گفت که با کشورهایی مثل آمریکا و اسپانیا که تولید زیادی در فیلم کوتاه دارند، قابل مقایسه باشد. در اینجا دو معضل عمده داریم؛ یکی اینکه تفکر غالب سینمای ایران در مورد فیلم کوتاه این است که فیلم کوتاه تمرینی برای ساختن فیلم بلند است. فکر می کنم این موضوع اصلی ترین عاملی است که موجب شده به فیلم کوتاه آن طور که باید بها داده نمی شود یا در این زمینه سرمایه گذاری نمی شود. در صورتی که نگاه کشورهای دیگر به فیلم کوتاه همیشه حمایتی بوده و فیلم کوتاه صرفاً برای پولسازی ساخته نمی شود. همیشه بودجه ای را به آن اختصاص می دهند که هم وجهه هنری در بر خواهد داشت و هم جوابگوی نسلی است که هنوز امکانات فیلم بلند را در اختیار ندارند و یا هیچ وقت نمی خواهند در اختیار داشته باشند. برای همین من فکر می کنم در این زمینه فارغ از دیدگاههای ایدئولوژیکی که وجود دارد، باید سرمایه گذاری بیشتری انجام شود و از سوی نهادهای دولتی حمایت بیشتری صورت گیرد. مثلاً جایی مثل انجمن سینمای جوان ایران نسبت به گذشته در این زمینه بهتر عمل می کند و در آنجا اولویت با فیلم کوتاه خوب است. از این نهادها باید بیشتر داشته باشیم. نه میزان سرمایه گذاری و نه تعداد جشنواره های داخلی مان جوابگوی این حجم از علاقه و تولید در فیلم کوتاه نیست.
 پس می فرمایید که بخش دولتی بیشتر باید حمایت کند؟
– قطعاً. به نظرم باید بیشتر حمایت کند و می توان گفت حمایتی «بی منت» و غیرایدئولوژیکی؛ یعنی حمایتی که بر مبنای ارزشهای هنری و مفاهیم سینمایی باشد، نه اینکه جشنواره موضوعی راه بیاندازیم. اشکال اکثر جشنواره های ما این است که حتی در جشنواره هایی که موضوعی هستند هم موضوعات شبیه به هم عمل می کنند. حتی این یک رویکرد در جشنواره های دنیاست که جشنواره شما موضوعی باشد. کما اینکه قطعاً در شهرها جشنواره هایی به نام آن شهر برگزار می شود و موضوعی نیستند و دیدگاههای فنی هم دارند مثلاً می گویند فیلم های ما فیلم های تک پلانه است. معمولاً در جشنواره های موضوعی سعی می کنند تقسیم بندی هنری داشته باشند، ولی ما در اینجا – حداقل در تعاریف – همچنان در تفاوت بین تیزرهای تبلیغاتی و فیلم کوتاه مانده ایم. فکر می کنم این موضوع مربوط به حوزه هایی است که متولی هستند و نه بچه های فیلم کوتاه، وگرنه این درک به صورت عمومی وجود دارد و به خاطر همین شاهد موفقیت های زیادی در زمینه فیلم کوتاه هستیم. فکر می کنم در دوره خاص و ویژه ای از فیلم کوتاه هستیم. امیدوارم این دیدگاه منتقل شود و در این زمینه سرمایه گذاری بیشتری انجام گیرد.
 جوایزی که دریافت کرده اید چه تاثیری در روند کاریتان دارد و برنامه شما برای آینده چیست؟
– شاید مهمترین تاثیر ایجاد انگیزه باشد. به هر حال فیلم کوتاه- حداقل در ایران- جایی بجز تلویزیون ندارد. البته در دنیا یکی از مهمترین جاهایی که فیلم کوتاه نمایش داده می شود، تلویزیون است، ولی به دلیل ساختار فعلی صدا و سیمای ما حتی یک درصد فیلمهای کوتاه داخلی هم در تلویزیون از نظر استاندارد آنها قابل نمایش نیست. به نظرم این موضوع باعث شده که تنها انگیزه ما نمایش در جشنواره ها باشد. این موفقیت ها از نظر من چیز مهمی نیست و نباید فیلمساز به فرمولی برسد که در فیلم بعدی چه کار کند. از این نظر که آنقدر ارزشش را دارد که دوباره تلاش کنی تا فیلم بعدی را بسازی و اینکه دایره روابط گسترده تری ایجاد می شود و آدمهای بیشتری را در این حوزه می شناسی، برایم اهمیت دارد. ضمن اینکه روند پیدا کردن سرمایه گذار از این نظر که یک فیلم موفق داشتم آسانتر خواهد شد. بخشی از ساخت فیلم کوتاه هم به مبارزه فیلمساز با دیگران بستگی دارد تا به بقیه بفهماند که این حوزه چقدر جدی است و باید جدی گرفته شود.
 در پایان اگر نکته ای باقی مانده بفرمایید.
– بسیار خوشحالم که بانی فیلم، فیلم کوتاه را به عنوان یکی از دغدغه های فیلمسازی مورد بررسی قرار داد. امیدوارم به صورت ویژه و تخصصی به این حوزه پرداخته شود. یکی از مشکلات ما این است که صدایی در حوزه فیلم کوتاه نداریم که در رسانه های مختلف به آن بپردازند و همین باعث می شود فیلم های ما در دایره خودمان دیده شود. اینکه رسانه ها کمک کنند این ارتباطات بیشتر شود و مردم هم با این حوزه به عنوان یک مدیوم بیشتر آشنا شوند جای تقدیر دارد.