غذای سالم و پایدار حق همه مردم است
تریتا نیوز /عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی: غذای سالم و پایدار حق همه مردم است؛ از مزرعه تا سفره باید عدالت و اعتماد برقرار شود.با صنعتی شدن جهان و تغییر سبک زندگی، چالش‌های جدی در حوزه تغذیه و سلامت انسان پدید آمده است.
دکتر مجید حاجی‌فرجی، عضو پیوسته و عضو گروه علوم بهداشتی و تغذیه فرهنگستان علوم پزشکی، در گفت‌وگویی با اشاره به مشکلات ناشی از رواج غذاهای فرآوری‌شده و فست‌فودها گفت:
با زندگی صنعتی که ما اختیار کرده‌ایم و سبک ناسالمی که در جهان ایجاد شده، شیوع مصرف غذاهای فرآوری‌شده و آماده ـ که عمدتاً غذاهایی با کیفیت پایین، پرکالری، پرچرب، پرشکر یا پرنمک هستند و با قیمت‌های ارزان در دسترس قرار می‌گیرند ـ یکی از مشکلات امروز است.
وی افزود: این غذاها طعم‌دهنده‌ها و افزودنی‌های مصنوعی دارند که به دلیل طعم و رنگ جذاب، لذت آنی ایجاد می‌کنند و اعتیادآورند؛ تمایل به مصرف مکرر را افزایش می‌دهند. از سوی دیگر، تبلیغات اغواگرانه و گمراه‌کننده در فضای مجازی با شعارهای سالم‌نمایی مانند «طبیعی»، «کم‌چرب» یا «ارگانیک»، مصرف‌کنندگان را فریب می‌دهد؛ بسیاری از این محصولات در ظاهر سالم هستند اما زیان بیشتری دارند.
عضو گروه علوم بهداشتی و تغذیه فرهنگستان علوم پزشکی با تأکید بر نقش آموزش تغذیه‌ای گفت:کمبود آموزش و فقدان فرهنگ و سواد تغذیه‌ای از دیگر عوامل این بحران است. بسیاری از افراد با وجود دسترسی به اطلاعات، نمی‌توانند منابع معتبر را از غیرمعتبر تشخیص دهند. مفاهیمی مانند کربوهیدرات پیچیده، چربی سالم، فیبر غذایی یا شاخص گلایسمی برای عموم مردم ناشناخته است و باید آموزش داده شوند تا ملکه ذهن جامعه شوند.
او سبک زندگی شتاب‌زده امروز را از دیگر عوامل بروز تغذیه ناسالم دانست و گفت:کمبود زمان در زندگی مدرن باعث شده افراد تمایلی به پخت غذای سالم نداشته باشند و به سمت غذاهای آماده بروند. وعده‌های غذایی نامنظم شده و در نتیجه، تغییرات متابولیکی به وجود آمده که موجب افزایش چاقی و بیماری‌های مرتبط در جهان و ایران، به‌ویژه در کودکان و نوجوانان، شده است. دیابت نوع ۲، پرفشاری خون، بیماری‌های قلبی و برخی سرطان‌ها مستقیماً به رژیم غذایی ناسالم مرتبط هستند و درمان آن‌ها هزینه سنگینی به نظام سلامت تحمیل می‌کند.
دکتر حاجی‌فرجی در ادامه به ناهماهنگی‌های فرهنگی و اجتماعی اشاره کرد و گفت: در بسیاری از جوامع، پخت و مصرف غذاهای سنتی جای خود را به غذاهای غربی و آماده داده است. در مهمانی‌ها نیز معمولاً غذاهای چرب و شیرین نماد مهمان‌نوازی محسوب می‌شوند. بنابراین باید انتخاب آگاهانه و مسئولانه در میان سیل اطلاعات اغواگرانه بازار داشته باشیم. بدون آموزش عمومی، سیاست‌گذاری صحیح، نظارت و ترویج فرهنگ تغذیه سالم، این چالش هر روز عمیق‌تر می‌شود.
وی درباره آینده تغذیه سالم و پایداری غذایی افزود: تحول در الگوهای تولید غذا نخستین گام است. کشاورزی هوشمند و مقاوم به اقلیم با استفاده از فناوری‌هایی مانند کشاورزی دقیق، ژنتیک گیاهی و سیستم‌های آبیاری بهینه می‌تواند تولید را در شرایط سخت حفظ کند. استفاده از پروتئین‌های جایگزین مانند قارچ‌ها، سویا، عدس و سایر منابع گیاهی می‌تواند تنوع غذایی را افزایش دهد.
کاهش مصرف گوشت قرمز نیز با توجه به نیاز بالای آن به آب برای تولید، ضروری است. جایگزینی آن با طیور و ماهی به‌صورت پرورشی پایدار، راهکاری مؤثر است و بر اساس مصوبات، امید داریم حداقل ۳۰ درصد مصرف پروتئین حیوانی از طریق پرورش ماهی و آبزیان تأمین شود.
عضو فرهنگستان علوم پزشکی افزود: تغذیه گیاه‌محور، سلامتی بهتری به همراه دارد و فشار کمتری به منابع طبیعی وارد می‌کند. کاهش ضایعات غذایی از نکات مهم دیگر است. انسان ذاتاً اسراف‌کار است و حدود یک‌سوم غذای تولیدی جهان هدر می‌رود. بهبود زنجیره تأمین، آموزش مصرف و فناوری‌های نگهداری می‌تواند این روند را اصلاح کند.
وی استفاده از فناوری و نوآوری را از عوامل مهم در آینده غذا دانست و گفت: غذاهای آزمایشگاهی و سنتزی می‌توانند با استفاده از شیر، تخم‌مرغ یا مواد اولیه سنتز‌شده تولید شوند. همچنین استفاده از هوش مصنوعی برای بهینه‌سازی تولید، پیش‌بینی تقاضا، کاهش ضایعات و توزیع عادلانه‌تر غذا بسیار مؤثر است.
دکتر حاجی‌فرجی با تأکید بر عدالت غذایی گفت: مشکل اصلی کمبود غذا نیست، بلکه توزیع ناعادلانه آن است. سیاست‌ها باید بر کاهش نابرابری و تقویت زنجیره‌های تأمین متمرکز شوند. حمایت از کشاورزی کوچک و محلی، که با دانش بومی و رویکرد اکولوژیک نقش کلیدی در تاب‌آوری دارند، باید تقویت شود.
وی ادامه داد: سیاست‌گذاری و همکاری جهانی نیز باید به گونه‌ای باشد که حمایت پایدار از کشاورزی به‌ویژه کشاورزی صنعتی، ارگانیک و اقلیم‌محور انجام گیرد. آموزش و آگاهی مردمی باید به سمتی برود که مردمانتخاب های غذایی منطبق با سلامت و محیط زیست داشته باشند.
او با اشاره به شعار امسال روز جهانی غذا با عنوان «حق دسترسی به غذا برای زندگی و آینده بهتر» افزود: برای رسیدن به امنیت غذایی پایدار باید سیاست‌گذاران با تکیه بر حمایت از خانواده‌های کم‌درآمد، آنان را در تولید غذای سالم مشارکت دهند. حمایت از کشاورزان کوچک و توانمندسازی زنان در روستاها نیز اهمیت فراوان دارد. تخصیص یارانه‌های غذایی به دهک‌های کم‌برخوردار باید به‌موقع و پایدار باشد تا خانواده‌ها به خودکفایی برسند.
وی تأکید کرد: استفاده از سیستم‌های غذایی هوشمند و کشاورزی نوین می‌تواند به دسترسی پایدار و عادلانه به غذا کمک کند.
در پایان دکتر حاجی‌فرجی خاطرنشان کرد:غذای سالم و پایدار، حق همه مردم است. از مزرعه تا سفره باید عدالت و اعتماد برقرار باشد.
هرم غذایی متشکل از پنج گروه اصلی است: غلات و نان (تأمین‌کننده حدود ۵۰ درصد انرژی روزانه)، پروتئین‌ها از منابع حیوانی و گیاهی، چربی‌ها (حدود ۳۰ درصد انرژی روزانه)، سبزیجات و میوه‌ها، و در نهایت لبنیات به عنوان منبع غنی کلسیم و پروتئین.
ترکیب غلات و حبوبات مانند عدس‌پلو، لوبیا‌پلو و باقالی‌پلو از عادات مفید ایرانی است.
بهترین منابع چربی، دانه‌های روغنی مانند کنجد، مغزها و گردو هستند که اگر به‌صورت خام و متناسب مصرف شوند، سلامت بدن را تضمین می‌کنند.
سبزیجات باید بیشترین سهم را در سفره روزانه داشته باشند و مصرف روزانه یک تا دو لیوان شیر یا ماست توصیه می‌شود.
