علل، علائم، روش های تشخیص و درمان

سنگ کلیه چیست؟

سنگ کلیه، ذرات کوچک و سختی است که در یک یا هر دو کلیه تشکیل می‌شود و گاهی به داخل حالب‌ها (لوله‌های باریکی که ادرار را از کلیه‌ها به مثانه منتقل می‌کنند) انتقال می‌یابند. سنگ کلیه از نظر اندازه از یک دانه شن تا حدود یک توپ کوچک متغیر بوده و ممکن است منفرد یا متعدد باشد. سنگ کلیه معمولاً بزرگسالان بالای ۲۰ سال از هر دو جنس (مرد و زن) را مبتلا می‌سازد، ولی در مردان شایع‌تر است.

سنگ کلیه،‌ رایج‌ترین اختلال مجاری ادراری  است. سنگ های کلیه مواد معدنی کریستالی سخت هستند که وقتی ادرار بیش از حد غلیظ می‌شود، در کلیه تشکیل می‌شوند. اندازه و شکل سنگ کلیه می‌تواند بسیار متفاوت باشد و اغلب برای افراد ۲۰-۴۰ ساله رخ می‌دهد.

عملکرد اصلی کلیه از بین بردن سموم موجود در خون و دفع آب اضافی و مواد زائد از طریق ادرار است. ادرار از هر یک از کلیه‌ها به مثانه می‌رود و بعد از طریق مجرای ادرار از بدن خارج می‌شود. معمولا سموم به صورت محلول هستند اما گاهی بلورهای ریزی تشکیل می‌دهند که می‌توانند تشکیل توده بدهند و تبدیل به سنگ کلیه شوند.

سنگ‌های کوچک معمولا بدون هیچ علامتی با ادرار دفع می‌شود، اما ممکن است سنگ‌های بزرگ مجرای ادرار را مسدود کنند و سبب علائم شدید شوند. این معمولا زمانی رخ می‌دهد که سنگ در لوله‌ی متصل‌کننده‌ی مثانه به کلیه‌ها، که حالب نامیده می‌شود، گیر می‌کند. اندازه‌ی سنگ تعیین‌کننده‌ی شدت درد نیست.

علائم سنگ کلیه

درد کلیه‌ها

وقتی سنگ در کلیه گیر می‌کند می‌توانند سبب درد در طرف درگیر بدن شود. ممکن است درد شدید ناگهانی را تجربه کنید که به صورت موجی تشدید می‌شود. هم‌چنین می‌تواند سبب درد پشت، پهلو، کشاله‌ی ران، و اندام‌های تناسلی شود. این درد به قدری شدید است که آدم‌ها آن را بدترین درد زندگی‌شان می‌دانند.

قولنج کلیوی

این درد می‌تواند شروع شود و قطع شود یا یک‌نواخت باقی بماند. قولنج کلیوی ناشی از حرکت سنگ درون کلیه است، ممکن است عرق کنید یا از شدت درد احساس تهوع کنید. تغییر حالت بدن درد را تسکین نمی‌دهد.

خون در ادرار

اگر شاهد خون در ادرار به همراه درد شکم بودید، این نشانه‌ی سنگ کلیه است. ساییده شدن سنگ به دیواره‌ی حالب می‌تواند سبب خون ریزی شود، که باعث قرمز یا صورتی شدن ادرار می‌شود.

عفونت

افرادی که سنگ کلیه دارند اغلب دچار عفونت مجاری ادراری به همراه تب و درد در هنگام ادرار هستند.

زمانبندی درد

اگر مطمئن نیستید که علائم سنگ کلیه را دارید یا نه، زمان درد را ثبت کنید. اغلب اوقات درد ناشی از سنگ کلیه صبح شروع می‌شود، چون معمولا ساعات زیادی را بدون ادرار کردن سپری کرده‌اید.

نشانه‌های ابتدایی سنگ کلیه

۱- ادرار مکرر و دردناک؛ این شایع‌ترین و یکی از نشانه‌های ابتدایی سنگ کلیه است. احساس می‌کنید فورا باید ادرار کنید، حتی اگر مایعات مصرف نکرده‌باشید، و هنگامی که ادرار می‌کنید مقدار آن خیلی کم است.

۲- حالت تهوع و استفراغ، این‌ها نشانه‌های ابتدایی سنگ کلیه است. علت‌اش این است که وقتی کلیه‌ها به خوبی کار نمی‌کنند تنها راه بدن برای دفع مواد زائد، از طریق استفراغ است.

۳- بوی تند ادرار، رنگ ادرار تغییر می‌کند و بوی آن تند می‌شود و به خاطر وجود مواد شیمایی اضافی و سموم تیره می‌شود.

۴- ناتوانی در نشستن، اگر سنگ بزرگ باشد می‌تواند نشستن یا دراز کشیدن را دشوار کند، چون در قسمت درگیر سنگ فشار زیادی ایجاد می‌کند. ممکن است در حالت ایستاده کمی تسکین بیابید.

در صورت مشاهده‌ی هر یک از این علائم به پزشک مراجعه کنید.

علل سنگ کلیه

۱- پسماند‌های خونی گاهی کریستال‌هایی را تشکیل می‌دهد که داخل کلیه‌ها انباشته می‌شود. این کریستال‌ها به مرور جمع می‌شود و توده‌ی سنگ مانندی را شکل می‌دهد.

۲- اگر دارو‌های خاصی مصرف می‌کنید یا به عارضه‌هایی مبتلا هستید که میزان مواد معینی را در ادرار بالا می‌برد و آب کافی نیز نمی‌نوشید، احتمال ایجاد سنگ کلیه افزایش خواهد یافت

۳- کلیه برخی بیماران سنگ ساز است و مدام سنگ تولید می‌کند، افراد زیر در این گروه قرار می‌گیرند:

افرادی که رژیم غذایی با فیبر کم و پروتئین بالا مصرف می‌کنند.

افراد غیرفعال یا بستری

سابقه داشتن سنگ کلیه در خانواده

سابقه ابتلا به عفونت‌های ادراری یا کلیوی

سابقه داشتن سنگ کلیه به ویژه در سنین کمتر از ۲۵ سال

افرادی که فقط یک کلیه آن‌ها عملکرد کامل دارد

بیمارانی که بای پس روده (جراحی دستکاه گوارش) انجام داده‌اند یا به عارضه‌های آسیب زننده به روده کوچک مانند بیماری کرون (ناراحتی‌های التهابی روده) مبتلا هستند.

۴- شواهدی در دست است که بعضی دارو‌ها احتمال عود کردن سنگ کلیه را افزایش می‌دهد، این دارو‌ها عبارت‌اند از:

آسپرین

آنتی اسید‌ها

دارو‌های مدر (ادرارآور)

بعضی آنتی بیوتیک‌ها، دارو‌های آنتی رتروویرال (ضد ویروس HIV) و دارو‌های ضدصرع

انواع سنگ کلیه

۱- سنگ‌های کلسیمی

شایع‌ترین نوع سنگ کلیه سنگ‌های کلسیمی است و در صورت وجود مقدار بیش از اندازه کلیسم در ادرار شکل می‌گیرد. علل شکل‌گیری این نوع سنگ کلیه به شرح زیر است:

عارضه‌ی ارثی موسوم به هایپرکلسیوری که وجود مقادیر بالای کلسیم در ادرار را در پی دارد.

بیش فعال بودن غده پاراتیروئید

بیماری‌های کلیوی

عارضه‌ای نادر به نام سارکوئیدوز

بعضی سرطان‌ها

سنگ‌های استروویتی

سنگ‌های استروویتی غالباً پی‌آمد عفونت است و عموماً پس از عفونت مزمن یا دراز مدت مجاری ادراری ایجاد می‌شود. سنگ‌های استروویتی در میان بانوان شایع‌تر است.

۲- سنگ اسید اوریک

سنگ‌های اسید اوریک زمانی ایجاد می‌شود که مقدار زیاید اسید در ادرار وجود داشته باشد. علل ایجاد این سنگ‌ها عبارت است از:

داشتن رژیم غذایی با پروتئین بالا و شامل گوشت فراوان

ابتلا به عارضه‌هایی مانند نقرس که از تجزیه بعضی مواد شیمیایی توسط بدن جلوگیری می‌کند.

ابتلا به عارضه‌های ارثی که میزان اسید بدن را افزایش می‌دهد.

شیمی درمانی

۳- سنگ‌های سیستئینی

سنگ‌های سیستئینی نادرترین نوع سنگ‌های کلیه هستند و منشأ آن‌ها عارضه‌ای ارثی به نام سیستینوری است که بر میزان اسید دفع شده از راه ادرار اثر می‌گذارد.

دفع سنگ‌های کوچک (سنگ‌هایی که علایم خفیفی دارند)

بسیاری از سنگ‌های کلیوی کوچک نیاز به درمان تهاجمی ندارند. شما می‌توانید با راهکار‌های زیر سنگ‌های کوچک را دفع کنید:

۱- نوشیدن آب

روزانه نوشیدن ۸ تا ۱۲ لیتر آب به دستگاه ادراری شما در دفع سنگ کمک می‌کند. مگر اینکه پزشک شما چیزی دیگری بگوید، به اندازه کافی مایعات بنوشید (بخصوص آب) تا ادرار شما شفاف یا تقریبا شفاف شود.

۲- درمان دارویی

پزشک شما ممکن است به شما دارویی بدهد که به دفع سنگ کلیه کمک کند. این نوع دارو با نام آلفا بلاکر شناخته می‌شود که عضلات مثانه شما را ریلکس می‌کند تا سریع‌تر و با درد کمتری سنگ دفع شود.

دارو جهت تسکین درد سنگ کلیه

دفع سنگ می‌تواند ناراحتی‌های به همراه داشته باشد. بهترین دارو که جواب سریع در زمان درد سنگ کلیه ایجاد کند، استفاده از شیاف دیکلوفناک یا ایندومتاسیناست. از مسکن‌های دیگر مثل استامینوفن یا ژلوفن یا سلکسیب و … میشه استفاده کرد. در موارد خیلی شدید مراجعه به اورژانس و تزریق آمپول پتیدین یا مورفین لازم است.

درمان‌های سنگ کلیه بزرگ

اگر سنگ کلیه آن قدر بزرگ باشد که به طور طبیعی دفع نشود، باید برای درمان درد کلیه و خارج کردن آن از بدن درمان لازم انجام شود.

۱- سنگ شکنی برون اندامی با شاک ویو

در سنگ شکنی برون اندامی با شاک ویو محل دقیق سنگ کلیه با امواج صوتی با فرکانس بالا یا اولتراسوند تعیین می‌شود. سپس امواج شوکی فراصوت از دستگاه به سنگ فرستاده می‌شود تا سنگ خرد شود و بیمار بتواند سنگ‌های خرد شده را از راه ادرار دفع کند.

۲- یورتروسکوپی (اندوسکوپی یا جراحی با لیزر)

اگر سنگ کلیه در حالب گیر کرده باشد، باید یورتروسکوپی یا جراحی درون کلیوی برگشت دهنده (RIRS) انجام شود. متخصص اورولوژی تلسکوپ باریک و بلندی به نام یوتوروسکوپ را از حالب عبور می‎دهد و وارد مثانه می‌کند. جراح سعی می‌کند سنگ‌ها را به آرامی با استفاده از وسایل مخصوص خارج کند یا این که سنگ‌ها را با بهره‌گیری از انرژی لیزر متلاشی می‌کند تا بیمار بتواند قطعات خرد شده سنگ را به طور طبیعی هنگام ادرار کردن دفع کند.

۳- نفرولیتومی از روی پوست

نفرولیتومی از روی پوست عمل جایگزینی است که برای درمان سنگ‌های بزرگتر یا در صورت مناسب نبودن شاک ویو به دلایلی، چون چاق بودن بیمار انجام می‌شود. متخصص تلسکوپ باریکی به نام نفروسکوپ را از راه برش کوچک ایجاد شده در پشت بدن وارد کلیه می‌کند. متخصص سنگ را بیرون می‌آورد یا آن را با لیزر یا انرژی پنوماتیک می‌شکند تا بیمار سنگ‌ریزه‌ها را راحت‌تر دفع کند.

۴- جراحی باز

امروزه جراحی سنگ کلیه به روش باز به ندرت برای درمان سنگ کلیه انجام می‌شود و معمولاً فقط زمانی کاربرد دارد که سنگ بسیار بزرگ یا آناتومی غیرطبیعی باشد. جراح برشی را در پشت بدن ایجاد می‌کند تا به حالب یا کلیه دسترسی پیدا کند و بتواند سنگ کلیه را خارج کند.

پیشگیری از سنگ کلیه

روش های زیادی برای پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه وجود دارد که از مهمترین آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- مصرف مایعات

بهترین راه برای پیشگیری از سنگ کلیه نوشیدن آب کافی و جلوگیری از کاهش آب بدن است. رقیق و شفاف نگه داشتن آب مانع آن می‌شود تا پسماند‌ها سنگ کلیه تشکیل دهند.

۲- کاهش مصرف نمک

سدیم یا نمک باعث احتباس آب و در نتیجه کم آبی بدن می‌شود. بزرگسالان باید مصرف نمک روزانه‌ی خود را زیر ۲۳۰۰ میلی گرم (یک قاشق غذاخوری) نگه دارند.

۳- رژیم غذایی مناسب

اضافه وزن می‌تواند به کلیه‌ها فشار آورد، اما انتخاب راهی ایمن برای کاهش وزن نیز مهم است. رژیم‌های غذایی که به سرعت وزن را کاهش می‌دهند، رژیم غذایی با کربوهیدرات بسیار پایین و رژیم‌هایی بر اساس پروتئین حیوانی همگی می‌توانند خطر سنگ کلیه را افزایش دهند.

۴- کاهش مصرف کافئین

کافئین سرعت متابولیسم را بالا می‌برد و می‌تواند باعث کم آبی بدن شود. حداکثر میزان پیشنهادی مصرف کافئین در روز ۴۰۰ میلی گرم (۴ فنجان قهوه) است. لازم به ذکر است، شکلات، چای، نوشابه‌های انرژی زا و برخی نوشیدنی‌های دیگر حاوی کافئین هستند.

۵- مصرف کلسیم

با اینکه کلسیم اگزالات رایج‌ترین نوع سنگ کلیه است، اما کلسیم موجود در برخی غذا‌ها می‌تواند احتمال تشکیل سنگ کلیه را کاهش دهد. اکثر محصولات لبنی منبع خوبی از کلسیم هستند.