علت گرفتگی شبانه پا چیست و چطور درمان می‌شود؟
گرفتگی پا در طول شب و کمی پس از بیدار شدن، بسیار دردناک است و می‌تواند به یک کابوس واقعی بدل شود. گرفتگی شبانه عضلات، انقباض موقتی و ناگهانی عضلات در طول شب یا زمان استراحت است.
علت گرفتگی شبانه پا چیست و چطور درمان می‌شود؟
به‌جز ساق پا، انقباض‌های دیگری هم در کف پا و دیگر عضلات بدن اتفاق می‌افتند. مدت گرفتگی عضلات می‌تواند از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد. این نوع گرفتگی عضلات می‌تواند برای هرکسی اتفاق بیفتد اما گرفتگی عضلات در سالمندان شایع‌تر است و ممکن است در نوجوانان و افرادی که شب‌ها ورزش می‌کنند هم اتفاق بیفتد.
علت گرفتگی شبانه پا به‌طور دقیق، نامشخص است، اما عوامل بسیاری می‌توانند در بروز این گرفتگی‌های دردناک تأثیرگذار باشند. همراه ما باشید تا با برخی از این عوامل آشنا شوید.
۱. کمبود آب بدن
آب کافی، به سلامت بدن و ذهن کمک می‌کند و روی عملکرد عضلات هم تأثیر می‌گذارد. ۷۵ درصد بافت عضلانی بدن ما از آب تشکیل شده است که به عضلات امکان انقباض و انبساط می‌دهد. بنابراین نوشیدن آب کم در طول روز، ممکن است یکی از دلایل گرفتگی شبانه پا باشد. همین‌طور آب برای گردش مناسب مواد مغذی در بدن هم مهم است.
بدون آب، عضلات از مواد مغذی مهم محروم می‌شوند. کمبود آب بدن موجب عدم تعادل الکترولیت‌ها (از جمله سدیم، پتاسیم، کلسیم و منیزیم) می‌شود. در واقع کم‌آبی حتی به میزان کم، عملکرد عضلات را تحت تأثیر قرار می‌دهد و درنتیجه احتمال بروز گرفتگی شبانه پا افزایش می‌یابد.
۲. کمبود برخی مواد مغذی
عدم تعادل الکترولیت‌های معدنی، می‌تواند منجر به گرفتگی شبانه عضلات شود. این مواد معدنی عامل انقباض عضلانی هستند و عضلات را نرم نگه می‌دارند.
سدیم، یکی از اصلی‌ترین یون‌های معدنی با بار مثبت و از الکترولیت‌های موجود در مایعات بدن است که کمک می‌کند تعادل طبیعی مایعات بدن حفظ شود. این عنصر معدنی برای انقباض عضلانی حیاتی است.
پتاسیم هم یکی از الکترولیت‌های مهم است که در تمام سلول‌های بدن از جمله سلول‌های عضلانی و عصبی وجود دارد. این عنصر به همراه سدیم و کلرید، وظیفه‌ی تولید امواج الکتریکی در سلول‌های عصبی و عضلات را برعهده دارد. کلسیم هم در عمل انقباض عضلانی و تولید مولکول‌های عصبی نقش مهمی دارد.
منیزیم وظیفه‌ی تثبیت آدنوزین تری فسفات (ATP) را برعهده دارد. آدنوزین تری فسفات منبع انرژی انقباض عضلانی است و به‌عنوان یک الکترولیت در مایعات بدن عمل می‌کند.
کمبود هرکدام از این مواد معدنی می‌تواند منجر به گرفتگی یا سایر مشکلات مربوط به عضلات شود. علاوه بر این، برخی از ویتامین‌های گروه B به‌خصوص ویتامین B12 بر عملکرد ماهیچه‌های بدن تأثیر می‌گذارند.
۳. کارِ سخت یا ایستادن به‌مدت طولانی
ایستادن روی یک سطح سخت به‌مدت طولانی یا استفاده از کفش‌های نامناسب و پاشنه‌بلند، می‌تواند منجر به خستگی عضلانی و درنتیجه گرفتگی شبانه پا شود.
طبق مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۲ انجام شد، ایستادن طولانی در محل کار، می‌تواند یکی از عوامل مهم بروز وریدهای واریسی و گرفتگی عضلات ساق پا در میان مردان و زنان باشد. این مطالعه نشان می‌دهد برای جلوگیری از بروز این مشکلات، باید درمان‌هایی اعمال شود یا از ساعت کاری فرد، کاسته شود.
همچنین نشستن یا قرار دادن پاها در موقعیت‌های نامناسب و ناراحت‌کننده در هنگام خواب، می‌تواند باعث بروز گرفتگی پا شود.
۴. بارداری
زنان باردار اغلب در طول شب گرفتگی عضلات پا را تجربه می‌کنند. این گرفتگی عضلات معمولا از سه‌ماهه‌ی دوم شروع و تا سه‌ماهه‌ی سوم بارداری ادامه پیدا می‌کند. بعضی از این گرفتگی‌های پا ممکن است خفیف و بعضی نیز ممکن است خیلی دردناک باشند.
گرفتگی پا در دوران بارداری ممکن است به علت افزایش فشار روی برخی عصب‌های رحم، خستگی یا کاهش گردش خون در پاها باشد که ناشی از فشار نوزاد در عروق خونی است. اگر در دوران بارداری، در طول روز یا شب دچار مشکل گرفتگی پا شدید، حتما مشکل خود را با یک پزشک در میان بگذارید.
۵. کم کاری تیروئید
کم‌کاری هورمون‌های تیروئیدی می‌تواند به‌طور غیرمستقیم موجب ضعف عضلانی و گرفتگی عضلات ساق پا در طول شب شود. هورمون‌های تیروئیدی روی جذب و مصرف کلسیم بدن تأثیر می‌گذارند. کمبود کلسیم با ضعف عضلانی، بی‌حسی، درد و گرفتگی عضلات همراه است.
همین‌طور کم‌کاری هورمون‌های تیروئیدی می‌تواند منجر به کاهش متابولیسم (سوخت‌وساز بدن) شود. متابولیسم بالا در انرژی و استراحت عضلات پس از انجام تمرین‌های منظم اهمیت زیادی دارد. سطح پایین هورمون‌های تیروئیدی، اغلب التهابات را افزایش می‌دهد و ممکن است منجر به گرفتگی عضلات و درد شود.
۶. دیابت کنترل‌نشده
دیابت هم می‌تواند موجب گرفتگی عضلانی شود. درواقع، گرفتگی عضلانی یکی از علائم نوروپاتی دیابتی است. نوروپاتی دیابتی یکی از عوارض شایع دیابت کنترل‌نشده است. بیماران مبتلا به دیابت، علاوه بر درد شدید در عضلات پا، ممکن است دچار سوزش و بی‌حسی هم بشوند.
افزایش قند خون باعث افزایش حجم ادرار و درنتیجه کم شدن آب بدن می‌شود، این شرایط در ایجاد گرفتگی عضلات پا مؤثر است. اگر دیابت دارید و دچار گرفتگی عضلات می‌شوید، حتما با پزشک خود مشورت کنید. تشخیص زودهنگام آسیب عصبی برای جلوگیری از عوارض بیشتر، بسیار مهم است.
مشکلات مربوط به جریان خون مانند «بیماری سرخرگ محیطی» ممکن است منجر به گرفتگی عضلات ساق پا شوند.
۷. سوءمصرف الکل
همان‌طور که می‌دانید، مصرف الکل برای سلامتی مضر است. با مصرف بیش‌ازحد مشروبات الکلی اعصاب محیطی آسیب می‌بیند و می‌تواند به نوروپاتی مصرف الکل منتهی شود. گرفتگی عضلانی و درد پا از علائم رایج نوروپاتی مصرف الکل است.
الکل ادرارآور است و نوشیدن بیش‌ازحد آن می‌تواند باعث کم‌آبی مفرط بدن، کمبود منیزیم، افزایش اسید لاکتیک بدن و درنتیجه گرفتگی یا درد عضلات شود.
۸. مصرف برخی داروها
یکی دیگر از علت‌های گرفتگی شبانه پا، عوارض جانبی برخی داروهاست. برخی داروها، به‌ویژه داروهای کاهش‌دهنده‌ی کلسترول خون (استاتین‌ها) و ادرارآورها (دیورتیک‌ها)، با کاهش مایعات و الکترولیت‌های بدن، موجب گرفتگی عضلات می‌شوند.
داروهای دیگری مانند داروهای ضدروان‌پریشی، قرص‌های ضدبارداری و استروئیدها هم می‌توانند باعث گرفتگی عضلات شوند. اگر مدتی پس از شروع مصرف داروهای جدید، گرفتگی عضلات شما شروع شد، حتما با پزشک خود مشورت کنید.
نکاتی برای برطرف کردن و پیشگیری از گرفتگی شبانه پا
برای جلوگیری از کمبود آب بدن، میزان زیادی آب و مایعات سالم بنوشید.
مصرف نوشیدنی‌های ورزشی حاوی الکترولیت‌ها، می‌تواند به جلوگیری از این مشکل کمک کند.
نوشیدن قهوه و نوشابه‌های گازدار که آب بدن را کم می‌کنند، میزان گرفتگی عضلات را افزایش می‌دهد.
قبل از رفتن به رختخواب، عضلات پا را شل کنید. این کار به کم شدن تنش عضلانی کمک می‌کند و میزان گرفتگی شبانه پا را کاهش می‌دهد. طبق نتایج مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۲ انجام شد، شل کردن عضلات قبل از خواب، شدت و دفعات گرفتگی پا را در افراد مسن کاهش می‌دهد.
یکی دیگر از گزینه‌هایی که برای کاهش گرفتگی شبانه پا مفید است، استفاده از دوچرخه ثابت است. قبل از اینکه به رختخواب بروید، به‌مدت ۱۰ دقیقه روی دوچرخه ثابت پدال بزنید.
هنگام خواب، دقت کنید که پتو و ملحفه پاهایتان را اذیت نکنند و انگشت‌هایتان وضعیتی غیرعادی نداشته باشند.
اگر گرفتگی عضلات پا دارید، پاهایتان را به‌مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه ماساژ بدهید.
پیاده‌روی و دویدن آرام بعد از گرفتگی پا، سرعت بهبود را کاهش می‌دهند.
کمپرس آب داغ می‌تواند شدت درد عضلات در هنگام گرفتگی را کاهش بدهد و به برطرف کردن آن کمک کند.
به میزان کافی پتاسیم مصرف کنید. موز، خرما، زردآلو، انگور، کلم، کلم بروکلی، پرتقال، گریپ فروت، ماهی و گوشت منابع خوبی برای پتاسیم هستند.
سعی کنید، منیزیم بیشتری را به رژیم غذایی‌تان اضافه کنید. آجیل، میوه‌های خشک و حبوبات منابع عالی منیزیم هستند. زنان باردار برای مصرف مکمل‌های منیزیم نیاز به مشاوره‌ی پزشکی دارند.
