راه کارهای عملی در موفقیت تغذیه شیرخوار با شیرمادر 

تریتا نیوز / دکتر محمود راوری، متخصص کودکان ،در آخرین بیانیه انجمن پزشکان اطفال امریکا (AAP) در سال ۲۰۰۵ در زمینه تغذیه با شیرمادر توصیه شده که تمام شیرخوارانی که با شیرمادر تغذیه می‌شوند باید در طی ۵-۳ روز اول و سپس در ۳-۲ هفتگی بعد از تولد توسط متخصص اطفال و یا کارکنان بهداشتی ماهر معاینه و مورد ارزیابی قرار گیرند که شامل: توزین، معاینه فیزیکی خصوصاً از نظر بروز زردی و کم آبی، بررسی مشکلات پستانی در مادر، چگونگی دفع ادرار و مدفوع نوزاد و بررسی چگونگی تغذیه با شیرمادر از نظر نحوه بغل کردن و گرفتن پستان و دریافت شیر توسط نوزاد است.

عموماً در صورتی که ترخیص نوزاد از زایشگاه در همان روز تولد( روز اول) و یا در روز بعد از تولد ( روز دوم و کمتر از ۳۰ ساعت) انجام شود آن را ترخیص زودهنگام و ترخیص روز سوم به بعد از تولد (عموماً ۷۸-۳۰ ساعت) را ترخیص متداول و به موقع می‌دانند. تاکنون مطالعات متعددی در ارتباط با ترخیص زودهنگام و ترخیص به موقع که هر کدام ممکن است دارای مزایا و یا مشکلاتی باشند منتشر شده است.

در مورد ترخیص زودهنگام به مواردی از قبیل ترم بودن نوزاد، معاینه بالینی در طی مدت اقامت در زایشگاه، توانایی نوزاد در نگهداری دمای طبیعی بدن، شیرخوردن طبیعی، دستیابی به مشاور شیردهی، آگاهی والدین در مراقبت و چگونگی شیرخوردن و دفع ادرار و مدفوع نوزاد،تزریق اولین واکسن هپاتیتB و امکان ویزیت مجدد در کمتر از ۳ روز از زمان ترخیص، تأکید شده است. ترخیص زودهنگام نوزاد و مادر از زایشگاه نیاز به همکاری و حمایت افراد فامیل و اجتماع نیز دارد و نقش پزشکان، پرستاران، ماماها و خصوصاً مشاور شیردهی در تداوم تغذیه با شیرمادر، مهم و در این میان آموزش و برنامه‌ریزی در طول مدت بستری، در ایجاد اعتماد به نفس در مادر بسیار مؤثر است.

در حال حاضر متاسفانه در کشور ما گاهی به دلایلی از قبیل نداشتن تخت کافی، عدم رعایت مسائل بهداشتی، داشتن بارمالی برای خانواده و یا عدم قبول سازمان‌های بیمه گر در پرداخت تخت روز بیشتر و… ترخیص مادر و نوزاد از زایشگاه نسبت به اکثر کشورهای توسعه یافته زودتر از موعد مقرر و حتی قبل از ۲۴ ساعت انجام می‌شود که خود می‌تواند سبب بروز مشکلات جدی برای مادر و نوزاد شود. به جز احتمال بیشتر در بروز زردی و کم آبی در نوزاد ( عدم تغذیه کافی با شیرمادر) و یا عدم فرصت کافی در کشف بیماری و یا ناهنجاری در نوزاد، مشکلات شیردهی از مهم‌ترین اثرات سوءترخیص زودهنگام مادر و نوزاد از زایشگاه است زیرا فرصت کافی برای آموزش مادر و کسب مهارت‌های لازم برای هر دو مهیا نمی شود. این شرایط خصوصاً در روزهای اول تولد، دانستن و اجرای حداقل یک برنامه آموزشی و راهبردی مناسب برای اقامت ۲۴ ساعته یا ۴۸ ساعته مورد نیاز است.

برنامه ۲۴ ساعت اول اقامت در زایشگاه

n اقدامات لازم در قبل و حین زایمان:

محیط اطراف مادر آرام بوده و پرسروصدا و شلوغ نباشد.

دمای مناسب اتاق زایمان ۲۸-۲۵ درجه سانتی گراد، بدون کوران هوا و دارای نور ملایم باشد.

در اتاق زایمان به مادر توضیح داده شود که پس از تولد، نوزاد را بر روی سینه یا شکم او قرار می‌دهند تا در طی ساعت اول تولد بتواند پستان را بگیرد و اولین تغذیه از پستان را انجام دهد.

پس از تولد تماس پوست با پوست نوزاد با مادر در طی نیم‌ساعت اول پس از زایمان انجام و پس از آن نیز ادامه یابد.

اولین تغذیه با شیر مادر در طی ساعت اول پس از تولد در حالی که نوزاد بر روی شکم و سینه مادر قرار دارد در اتاق زایمان شروع می‌شود تا نوزاد بدون اجبار و با استفاده از رفلکس جستجو، پستان مادر را به دهان بگیرد. (R.R)

ساعات ۱ تا ۸ پس از تولد:

نحوه صحیح بغل كردن نوزاد و گرفتن پستان به مادر آموزش داده شود.

تفاوت بین مكیدن‌های مؤثر (حدود یک بار مكیدن در ثانیه همراه با ریتم منظم و عمیق و همراه با بلع و تنفس) و مكیدن‌های غیر مؤثر از پستان (حدود دو بار مكیدن در ثانیه و به طور ضعیف و فلوتر مانند و نداشتن صدای بلع) به مادر آموزش داده شود.

مادر و نوزاد با هم نگهداری شوند. (هم اتاقی و هم تختی)

روش شیردادن مادر مشاهده شود (معمولاً نوزاد حداقل باید ۱ نوبت در طی ۸ ساعت اول از پستان تغذیه شده باشد.)

به رفتارهای تغذیه ای نوزاد شامل علائم گرسنگی و طریقه شیرخوردن وی توجه شود.

تعداد دفعات تغذیه با شیر مادر، تعداد كهنه‌های مرطوب، تعداد دفعات دفع مدفوع مورد توجه قرار گیرد و ثبت شود.

اگر نوزاد در طی این مدت نتوانست از پستان تغذیه کند دوشیدن شیرمادر با دست یا توسط پمپ شروع و شیر دوشیده شده با قاشق یا قطره چکان به او داده شود.

ساعات ۹ تا ۱۶ پس از تولد:

در طی این مدت نوزاد باید ۲ بار یا بیشتر مستقیماً از پستان تغذیه کند.

اگر هنوز نوزاد نمی‌تواند از پستان تغذیه کند، دوشیدن شیر با دست یا توسط پمپ هر ۳ ساعت ادامه یابد.

اگر نوزاد به‌خوبی پستان را نمی‌گیرد، شیر دوشیده شده مادر به طریق مناسب ( فنجان ؛ قاشق، سرنگ، قطره چكان ) به نوزاد داده شود و به هیچ وجه از بطری استفاده نشود.

* عوامل مؤثر در بروز مشكلات شیر دهی جستجو و اقدامات مناسب انجام شود.

ساعات ۱۷ تا ۲۴ پس ازتولد:

در طی این ساعات نوزاد باید ۲ بار یا بیشتر و برای ۲۴ ساعت اول حداقل ۶ نوبت از شیر مادر و بنا به میل وخواست خود تغذیه شود.

ضمن مشاهده نحوه شیردهی، از مادر خواسته شود در مورد مكیدن‌های مؤثر و غیر مؤثر نوزاد كه قبلاً برای او بیان شده است، توضیح دهد.

مادر باید قادر باشد كه وضعیت صحیح شیردهی و گرفتن صحیح پستان را عملاً نشان دهد.

نوزاد باید قبل از ترك بیمارستان قادر باشد که پستان را خوب بگیرد و خوب شیر بخورد.

اگر نوزاد هنوز پستان مادر را تا اواسط این ساعات نمی‌گیرد:

ترخیص نوزاد، تا زمانی كه بتواند حداقل ۲ نوبت به طور مؤثر شیر بخورد به تأخیر بیفتد.

هر ۳ ساعت دوشیدن شیرمادر ادامه یافته و تا زمان شیرخوردن مؤثر نوزاد تغذیه وی با شیر دوشیده شده مادر به روش‌های مناسب ذكر شده انجام شود.

در صورت ادامه شیر نخوردن، نوزاد توسط متخصص اطفال و یا فوق تخصص نوزادان معاینه ومادر برای راهنمایی در رابطه با مشكلات تغذیه نوزاد، به مشاور شیردهی ارجاع گردد.

و اگر نوزاد به خوبی پستان مادر را می‌گیرد این توصیه‌ها و آموزش‌ها به مادر داده شود:

رعایت رژیم غذایی سالم و طبیعی و نوشیدن مایعات در هنگام تشنگی

چگونگی راه‌های پیشگیری از زخم شدن نوك پستان واحتقان پستان ( تغذیه مکرر نوزاد و با پوزیشن درست)

مراجعه به مشاور شیر دهی هر زمان که مشکلی داشته باشد.

توجه به رفتارهای تغذیه‌ای نوزاد مانند نحوه شیر خوردن و یا شروع علائم اولیه گرسنگی قبل از گریه مداوم (که آخرین علامت گرسنگی است) زیرا گریه، علاه بر ایجاد مشكلات خاص خود سبب اختلال در مكیدن مؤثر نوزاد نیز می‌شود.

برنامه ۲۴ ساعت دوم اقامت در زایشگاه

در صورتی که مادر و نوزاد ۴۸ ساعت بستری باشند، در طی ۲۴ساعت دوم نیز نوزاد باید حداقل ۸ بار مستقیماً از پستان مادر شیر بخورد و دفعات تغذیه، دفع ادرار و دفع مدفوع نیز ثبت شود. سایر اقدامات لازم مانند اقدامات ۲۴ ساعت اول است.

ترخیص :

در هنگام ترخیص نوزاد، به وزن و رنگ پوست وی توجه شود.

در پرونده نوزاد تعداد دفعات تغذیه با شیرمادر، تعداد کهنه‌های مرطوب و تعداد دفعات دفع مدفوع در طی ۲۴ ساعت اول و دوم ثبت شده باشد.

اطلاعات لازم در مورد علائم كافی بودن تولید شیر و نشانه‌های آن در شیرخوار (وزن گرفتن مناسب و …)همچنین آدرس مراکز مشاوره شیردهی و یا در صورت نیاز محل تهیه وسایل شیردوشی، توضیحات لازم ( کتبی یا شفاهی) در اختیار مادر قرار داده شود.

اطلاعات تکمیلی:

* برخی عوامل مؤثر در بروز مشکلات شیردهی:

مربوط به مادر:

وزن‌گیری نامناسب دوران بارداری

سابقه جراحی یا ضربه به پستان

سابقه هیپوتیروئیدی، نازایی، سندروم تخمدان پلی‌کیستیک

عدم رشد کافی پستان در دوران بارداری

سابقه کم شیری یا عدم شیردهی در فرزندان قبلی

نوک پستان کاملاً فرورفته

مربوط به شیرخوار:

زجر جنینی، دفع مکونیوم در طول زایمان

ابتلا به فرنولوم کوتاه زیر زبانی و شکاف کام یا لب یا هر دو

از دست دادن ۷% یا بیشتر از وزن تولد در زمان ترخیص از زایشگاه

نوزاد خواب آلود و یا نوزادی که به سختی بیدار می‌شود و علائم گرسنگی را نشان نمی‌دهد.

زردی شدید

شیردهی خوب است اگر:

نوزاد در طی ۲۴ ساعت اول حداقل ۸ بار مستقیما از شیرمادر تغذیه شده باشد.

پس از ۴ روز از زمان تولد، حداقل در طی ۲۴ ساعت ۶ كهنه مرطوب و ۳ بار دفع مدفوع داشته باشد.

مادر صدای قورت دادن و یا بلعیدن شیر را توسط نوزاد در طی شیرخوردن بشنود.

پس از شیردهی، مادر در پستان خود نرمی (تخلیه شیر) را احساس كند.

نوك پستان مادر دردناك نبوده و شیردهی برای مادر لذت‌بخش باشد.

مادر نیاز به كمك دارد اگر پس از گذشت ۴ روز:

تعداد دفعات دفع ادرار روزانه نوزاد كمتر از ۶ بار باشد.

تعداد دفعات دفع مدفوع روزانه نوزاد كمتر از ۳ بار باشد و یا هنوز مكونیوم دفع می‌كند.

مادر احساس تولید شیر فراوان نمی کند.

پستان‌های مادر پر شیر ولی مادر صدای قورت دادن و بلعیدن شیر توسط نوزاد را نشنود.

در طی شیردادن در نوك پستان درد داشته باشد.

نوزاد تمام اوقات پستان مادر را می‌مكد.

نوزاد روزانه كمتر از ۱۵ گرم وزن می‌گیرد و یا پس از گذشت ۱۰روز هنوز به وزن زمان تولد نرسیده است.