دو استان ایران اصلاً باستانشناسی نشده است

حمیده چوبک با تأکید بر ضرورت پیش بینی مجازات برای متعرضین به میراث فرهنگی، حفاظت از میراث باستان‌شناسی کشور در جریان طرح‌های عمرانی و توسعه ای را چالش پیش روی پژوهش‌های باستان شناسی کشور دانست که با وجود تأکید قانون بر لزوم استعلام از سازمان میراث فرهنگ همچنان محوطه های باستانی را تهدید می‌کند.

رئیس پژوهشکده باستان شناسی در مراسم گشایش پانزدهمین گردهمایی سالانه باستان شناسی ایران گفت: برگزاری گردهمائی سالانه باستانشناسی در اندازه ملی و بین المللی در یک زمان  ومکان مشخص، رویدادی مهم و علمی است که جامعه باستانشناسی ایران و جهان چشم به آن دارند.

چوبک  افزود: این همایش برای پژوهشکده باستانشناسی و باستانشناسان فرصتی است تا کارنامه فعالیت جامعه باستان شناسی کشور را با همکاری موسسات علمی بین المللی و دستگاه‌های اجرائی سازمان و برون سازمانی در برابر داوری و نقد و بررسی و ارزیابی صاحب نظران و جامعه قرار دهد.

وی ارائه نتایج آخرین پژوهش‌ها در گردهمائی باستانشناسی سالانه را  سنتی ارزشمند دانست که از دهه پنجاه به کوشش دکتر فیروز باقرزاده – رئیس وقت مرکز باستانشناسی آغاز شده و تصریح کرد: این گزارش برآیند یک کوشش گروهی توسط گروه باستانشناسی و جمعی از دانشوران و کارشناسان میان دانشی است.

وی اولویت‌های پژوهش‌های باستانی کشور را هویت ملی؛ مطالعات حوزه فرهنگی خلیج فارس، پوشش جغرافیای فرهنگی و تارِیخی ملی و فرامرزی، بررسی و کاوش‌های طرح‌های عمرانی، میراث باستانشناسی در خطر از کاوش‌های غارتگران و سوداگران و غارت ثروت و دارائی‌های ملی، پرسش‌های علمی پژوهشگران باستانشناسی، مکان رویدادهای مهم فرهنگی و تاریخی و محوطه‌های باستان شناسی میراث جهانی اعلام کرد.

رئیس پژوهشکده باستان شناسی، راهبرد باستانشناسی امروز ایران را  ورود به دروازه  جهان باستانشناسی دانست و  تصریح کرد: از یک سو ایران در روند تحولات فرهنگی و تاریخی در سراسر تاریخ و از دیر باز در شبکه جهانی قرار داشته و از این روی میراث باستانشناسی ایران بخشی از میراث جامعه جهانی است.

چوبک با بیان اینکه باستانشناسی ایران فراتراز مرزهای کنونی آن با همسایگان و خویشاوندان فرهنگی ارتباط و پیوند دارد، گفت: دانش باستانشناسی جهانی است و تجربه‌ها و آزمون‌های علمی و پژوهشی در همه مراکز علمی جهان در موضوع باستانشناسی راهبرد و کارکرد  مشترکی در دانش  باستانشناسی ایران و جهان دارد.

این باستان شناس  افزود: پژوهشکده باستانشناسی در فصل جدید فعالیت خود به طور گسترده همکاری گسترده علمی با مراکز علمی باستانشناسی  ایران و جهان را به عنوان جامعه جهانی باستانشناسی در دستور کار و برنامه خود قرار داده که این همکاری‌ها در چارچوب اهداف و وظا یف باستانشناسی کشور برای ارتقا وبهره و ری از آخرین روش‌های علمی روی به افزایش است.

چالش‌های باستان شناسی

وی با اشاره به چالش‌های اساسی پژوهشکده باستان شنای برای تحقق اهداف اش، نخستین چالش را موضوع آموزش باستان شناسی کشور دانست و گفت: در حال حاضر ۴۲ مرکز آموزشی رشته باستان شناسی را ارایه می‌دهند و با هزاران فارغ التحصیل که درخواست اشتغال دارند و امکان جذب همه این افراد وجود ندارد  روبرو هستیم.

وی اصلی ترین و بزرگترین چالش باستان شناسی کشور را موضوع مدیریت و حفاظت محوطه‌های باستان شناسی پیش از کاوش، ضمن کاوش و پس از کاوش دانست و گفت: آثار باستانی سالها در زیر خاک به یک وضعیت ثبات رسیدند که بعد از کاوش و از خاک خارج شدن دچار هوا زدگی و از دست دادن رطوبت شده و روند تخریب آنها آغاز می‌شود.

وی گفت: این آثار مانند نوزادی تازه تولدیافته از یک سو نیاز به مراقبت، سلامت تغذیه و فراهم شدن شرایط رشد و بالندگی داشته و از سوی دیگر مانند بیمار آسیب دیده در بخش مراقبت‌های ویژه نیازمند بهداشت، پرستاری، پایش و درمان  است.

وی چالش دیگر را موضوع حفاظت از میراث باستانشناسی کشور در جریان طرح‌های عمرانی و توسعه ای خرد و کلان از لوله کشی آب و گاز تا طرح‌های بزگ سد سازی و راه سازی دانست که تهدیدی جدی برای محوطه‌های باستانشناسی گسترده ناشناخته و شناخته شده نهفته در خاک است.

نبود مجازات عامل تعرض به آثار تاریخی

چوبک گفت: هر چند قانون صراحتاً لزوم استعلام از سازمان میراث فرهنگی پیش از تصویب طرح‌های عمرانی را پیش بینی کرده است ولی متاسفانه به علت نبود پیش بینی مجازات و گرفتن خسارت و جریمه یا نبود تمایل به بکارگیری این ابزار در سازمان میراث فرهنگی؛ بسیاری از عملیات عمرانی بدون اطلاع رسانی انجام می شود.

رئیس پژوهشکده باستان شناسی افزود: در این موارد به گونه ائی سازمان را با یک عمل انجام شده روبه رو می‌سازند که میلیاردها از سرمایه ملی صرف شده و ادامه آن نه یک ضرورت بلکه به یک اجبار و ناچاری تبدیل می‌شود.

وی گفت: در این رهگذر بسیاری از ثروت‌های میراثی کشور در این چرخه نابود شده که جیران ناپذیر بوده و مطالعاتی که بعضاً پس از این عملیات انجام می‌شود مخدوش، ناقص و شتابزده است.

ضرورت ایجاد واحد پایش طرح‌های عمرانی

رئیس پژوهشکده باستان شناسی اظهار داشت: در این راستا ایجاد واحد پایش طرح‌های عمرانی در استانها جهت تعامل و همکاری با پژوهشگاه نیاز است.

چوبک گفت: در پژوهشگاه آیین نامه و دستورالعملی تدوین شده است که بر طبق قانون پس از مطالعات توسط پژوهشگاه میراث فرهنگی و اعلام کفایت پژوهش هر گونه تصمیم گیری درباره توقف یا صدور مجوز ساخت و ساز یا آبگیری برای طرح‌های عمرانی به عهده معاونت میراث فرهنگی و شورای فنی متشکل از معاونت میراث فرهنگی کشور – پژوهشگاه و نماینده استان خواهد بود.

وی افزود: همچنین برای طرح‌های بزرگ که در آن چندین هیأت شرکت دارند؛ تعیین مدیر اجرائی و علمی پروژه از طرف پژوهشکده پیش بینی شده است که این تجربه پاسخگوی اهداف و مدیریت یکپارچه مطالعات باستان شناسی در طرح‌های عمرانی است.

رواج گنج یابی چالش مهم باستان شناسی

رئیس پژوهشکده باستان شناسی گفت: چالش مهم دیگر که آثار ارزشمند باستان شناسی را تهدید می‌کند رواج گنج یابی و تبلیغ گنج یاب‌ها در جامعه و در دنیای مجازی و درخواست‌های کاوش در سطوح مختلف جامعه از سازمان و پژوهشکده است.

وی افزود: بایستی راهکارهای جدی حقوقی و قانونی برای پاسخگوئی به این درخواست‌های نابجا اتخاذ کرد و اخذ جریمه و نیز مجازات‌های مناسب پیش بینی شود

رییس پژوهشکده باستان شناسی گفت: سه روز گردهمایی باستان شناسی ایران با هفت  نشست و تعداد ۴۳ سخنرانی مروری بر گزیده‌های فعالیت‌های باستانشناسی کشور در سال ۱۳۹۴ است  که با برگزاری کارگاه آموزشی باستان سنجی و نمایشگاه یافته‌های باستان شناسی همراه خواهد بود.

وی در ادامه با ارائه گزارشی از فعالیت‌های پژوهشکده باستان شناسی در سال ۱۳۹۴ گفت: پژوهشکده باستانشناسی در سال ۱۳۹۴ با صدور ۱۴۲ مجوز برای بررسی‌های باستانشناسی،کاوش، گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و حریم، گمانه زنی استعلامی و مطالعات طرح‌های عمرانی نقش حاکمیتی و مدیریت علمی فعالیت‌های باستانشناسی کشور را با نظارت بر اجرای برنامه‌ها ایفا کرده است.

به گفته چوبک، پوشش استانی نشان می‌دهد؛ برخی استان‌ها مانند بوشهر و یزد هیچگونه پژوهش باستانشناسی نداشتند که این قابل تامل و پرسش است و لرستان بیشترین پژوهش‌های باستانشناسی با طرح‌های عمرانی داشته است.

بهره گیری از منابع خودی برای فهم تاریخ ایران

در این مراسم سید جواد طباطبایی – عضو هیأت علمی دایره المعارف اسلامی با اشاره به اینکه بخش مهمی از تاریخ باستانی ایران را اروپایی‌ها و غربی‌ها مورد مطالعه قرار دادند، تصریح کرد: طبعاً آنچه درباره تاریخ و فرهنگ ایران در پیش از اسلام گفته شده در ذیل دانش اروپایی جای می‌گیرد.

طباطبایی با بیان اینکه برای فهم تاریخ ایران باید از منابع خودمان بهره بگیریم، افزود: اگر بخواهیم با مفاهیم تاریخ نویسی ایران شناسان و اروپایی‌ها ایران را مطالعه کنیم امکان دارد ویژگی‌های زیادی از تاریخ ایران فراموش شود.