دودکش های جن، جاذبه ای عجیب در ایران

یکی از عجیب‌ترین دیدنی‌های ایران،‌ منطقه ماهنشان در استان زنجان است. جایی که پدیده‌های طبیعی خاصی به نام هود (Hoodo) وجود دارد که در ایران به نام دودکش‌های جن معروف هستند.

دودکش‌های جن، این جاذبه‌های دیدنی، در بیست کیلومتری شهر ماهنشان و ۱۵۰ کیلومتری مرکز استان یعنی زنجان قرار دارند. شهرستان ماهنشان، یکی از شهرستان‌های استان زنجان و شهر ماهنشان مرکز این شهرستان است. این شهر در فاصله ۱۱۳ کیلومتری غرب زنجان قرار گرفته‌است. مرتفع‌ترین قسمت این شهرستان کوه بلقیس با ارتفاع ۳۳۰۰ متر است که خاستگاه کمیاب‌ترین گونه‌های گیاهان دارویی به شمار می‌رود.

این محل از قدیم محل استقرار قوم ماد بود که مرکز آن‌ها در منطقه، جایی بوده که اکنون روستای مادآباد (در ۱۵ کیلومتری ماهنشان) قرار دارد. مادها با گذر از کناره‌های رودخانه قزل اوزن وارد فلات ایران شدند و در روستاهایی مثل مادآباد ساکن شدند. حضور مادها در این منطقه به آن قدمتی چهار هزار ساله داده است. شهر ماهنشان محل تولید انواع صنایع‌دستی محلی و انواع محصولات باغی و گیاهان دارویی به حساب می‌آید و قطب پرورش ماهی قزل‌آلا در استان زنجان است. کوه‌های توابع ماهنشان سرشار از آهن است و چنین خاصیتی می‌تواند برای مغناطیس‌درمانی مورد استفاده قرار بگیرد؛ همچنین روستای‌های اطراف آن هم پر از چشمه‌های آب‌معدنی است. علاوه بر قلعه معروف و تاریخی قلعه بهستان (کهن دژ)، یک اثر معروف دیگر طبیعی در نزدیکی شهر ماهنشان وجود دارد که به آن دودکش‌های جن گفته می‌شود.

_{عکس از خبرگزاری فارس (عکاس: مرتضی الیاس فر)}

«دودکش جن» دقیقا همان‌جایی است که ماهنشان را شهری افسانه‌یی می‌کند و خیلی‌ها با وجود آن‌که از زنجان گذر کرده‌اند، ولی تا به حال نه آن را دیده و نه درباره‌اش شنیده‌اند. معلوم هم نیست پایه‌ی نام‌گذاری آن چیست، شاید به اعتقادات کهن مردم این خطه برگردد؛ اما در اصل، «دودکش جن» نوعی سنگ قارچی‌شکل است که براثر فرسایش پدید آمده و به مناره‌ای بلند و نازک می‌ماند که سنگ دیگری روی آن قرار گرفته است و در اصطلاح زمین‌شناسی به آن «Hoodoo» می‌گویند.

دودکش‌های جن

شاید این هودو ها (دودکش جن) شباهت زیادی به مناره‌ها داشته باشند و گاهی با آن‌ها اشتباه گرفته می‌شود؛ اما باید در نظر داشت که مناره‌های رسوبی، دارای ضخامتی تقریبا یکسان بوده که از پایین به سمت بالا از آن کاسته می شود؛ در حالی‌که هودوها ضخامت متفاوتی در طول داشته و اصطلاحا ظاهری شبیه مجسمه‌های طولانی اقوام سرخ‌پوست دارند. دودکش‌های جن، کوه یا مناره‌های سنگی نازک و بلندی هستند که از زیر یک حوضچه خشک یا زمین سنگلاخی بیرون آمده‌اند. این دودکش‌های زمین‌شناختی ممکن است از ۱٫۵ تا ۴۵ متر بلندی داشته باشند؛ جنس خود این سنگ‌ها معمولا سنگ‌های نرم (خاک سفت شده) است و تخته سنگی صاف در بالای آن‌ها قرار دارد. این پدیده بیشتر در آمریکا دیده می‌شوند؛ بیشتر آن‌ها در غرب رودخانه‌ی می‌سی‌سی‌پی دیده شده‌اند. دودکش پری در روستای «وردیج» (نزدیک منطقه وردآورد) در استان تهران هم نمونه‌هایی دارد. تعداد قابل توجهی از آن در ایران و محور میناب – جاسک وجود دارد؛ اما شناخته‌شده‌ترین و عجیب‌ترین آن‌ها در ایران در شهرستان ماهنشان زنجان است که مردم محلی آن را «دودکش جن» می‌نامند.

_{عکس از خبرگزاری فارس (عکاس: مرتضی الیاس فر)}

نرسیده به روستای ایگلی بلاغ، پدیده‌ای خاص و کمیاب وجود دارد که به خاطر ظاهر عجیب آن، در طول تاریخ با شایعاتی همراه بوده است: ستون‌هایی از جنس خاک رس که تخته سنگ‌های بزرگ و صافی روی آن‌ها قرار دارد. دودکش‌های جن ۲۰ کیلومتر با شهر ماهنشان فاصله دارد و در نزدیکی قلعه بهستان است. این ستون‌های بلند که در اثر فرسایشی طولانی مدت به وجود آمده‌اند، تخته سنگی مسطح در بالای خود دارندکه ظاهری شبیه دودکش را به آن‌ها داده است. به چنین پدیده‌های طبیعی در علم زمین‌شناسی «هودو» می‌گویند. هودو در واقع سنگی شبیه قارچ است که در اثر فرسایش شکلی شبیه مناره بلند و نازک پیدا کرده و سنگ دیگری روی آن قرار گرفته است؛ اما در فرهنگ عامیانه قدیمی چون شکل بسیار عجیبی دارند و ساخت‌ آن‌ها برای بشر غیرممکن دانسته می‌شد، از قدیم به آن‌ها دودکش جن گفته می‌شد. در پای این دودکش ها دژی کهن قرار دارد که گواه از قدمت تاریخی این محل دارد. بعد از این دودکش‌ها،‌ بازدید‌کنند‌ه‌ها به بقایای قلعه بزرگی می‌رسند که به آن قلعه بهستان با تخت دیو می‌گویند. این قلعه با ۶۴ اتاق و دو راه پله در لیست آثار ملی قرار دارد و بازدید از آن بسیار خاطره انگیز است. شکل ظاهری بیرون قلعه شبیه دیواره‌ای از دودکش‌های به هم چسبیده و تعدادی دودکش‌های جدا است.

_{عکس از علی رضا تاج فر}

پدیده دودکش جن از آن دست پدیده‌هایی است که در نقاط مختلف دنیا هم دیده می‌شود. می‌شود تاریخچه این پدیده زیبا به حدود ده‌ها هزار سال پیش از این برمی‌گردد. هودوها بیشتر در آمریکا دیده می‌‌شوند. همچنین در غرب رودخانه‌ می‌‌سی‌سی پی و شرق کوه‌‌های راکی آمریکا و کانادا هم این پدیده‌ها وجود دارد. در «کپه داغ‌ها»ی ترکیه هم مواردی از هودوها وجود دارند که حتی امروزه هم مردم داخل آن‌ها زندگی می‌‌کنند. در بخش فرانسوی کوه‌‌های آلپ، صربستان و تایوان هم هودو مشاهده می‌شود. صربستان حتی این پدیده‌ها را از سال ۱۹۵۹ میلادی تحت حفاظت قرار داده‌ و برای ثبت در فهرست عجایب هفت‌‌گانه جدید جهان‌، آن‌ها را نامزد کرده‌‌ است.

_{عکس از سایت میراث فرهنگی استان زنجان}

راه‌های دسترسی به دودکش‌های جن به این شکل است: وارد آزادراه زنجان – تبریز شوید. ۳۵ کیلومتر که از زنجان دور شدید، خروجی ماهنشان را در منطقه‌ای به نام «نیک‌پی» خواهید دید و باید وارد این مسیر شوید. این جاده در ضلع جنوبی آزادراه است و شصت کیلومتر که در آن برانید، قبل از ماهنشان به بهستان می‌رسید. پس از رسیدن به سه راهی «ایلی‌بلاغ» مسیر را به سمت ماهنشان ادامه دهید و روستای «میرآخور» را هم رد کنید. وقتی از روی پل قزل اوزن عبور کردید، بلافاصله جاده فرعی سمت چپ‌تان را انتخاب کنید که از روستاهای «سریک» و «تک‌آغاج» گذر می‌کند و در نهایت روستای بهستان رد شوید. بعد از طی این مسیر به قلعه بهستان می‌رسید که با پشت سر گذاشتن این قلعه،‌ شاهد منطقه‌ای زیبا پر از دودکش‌های جن خواهید بود. با توجه به فرسایش‌پذیر بودن این جاذبه‌های طبیعی،‌ در حین بازدید به شدت مراقب آن‌ها باشید تا آسیبی نبینند.

_{عکس از خبرگزاری فارس (عکاس: مرتضی الیاس فر)}

گفتنی است شهر ماهنشان نیز جدای از کوه‌های معروف به دوکش‌های جن،‌ شهری پر رمز و راز است که چند هزار سال پیش محل حکم‌رانی مادها بوده است. این شهر آثار و بناهای تاریخی و مذهبی زیادی دارد که در کنار بازدید از دودکش جن می‌تواند جالب باشد. اگر روزی قصد سفر به این منطقه را داشتید،‌ علاوه بر قلعه بهستان و دودکش‌های جن توصیه می‌کنیم از یک جاذبه منحصر‌به‌فرد دیگر هم دیدن کنید. تپه‌های رنگی ‌ماهنشان یا همان «آلاداغ لار» که در جاده قدیم میانه به زنجان (در مسیر شهرستان ماهنشان) است.