خون دماغ یعنی ….

خون دماغ یعنی سرطان خون؟

خونریزی از هر کجای بدن می‌تواند ترسناک و دلهره‌آور باشد؛ به‌خصوص اگر بی‌دلیل اتفاق بیفتد. شاید شما هم از دوران کودکی، خاطرات خون‌دماغ شدن را به یاد داشته باشید اما بعضی‌ها نه‌تنها در کودکی بلکه در بزرگسالی نیز دچار خونریزی‌های مکرر و آزاردهنده از بینی می‌شوند.

بسیاری از افراد فکر می‌کنند خونریزی مکرر از بینی نشانه سرطان خون است اما دکتر بابک ساعدی، متخصص گوش، حلق و بینی و فلوشیپ جراحی پلاستیک صورت معتقد است: «خون‌دماغ به‌ندرت می‌تواند نشانه بیماری‌های جدی همچون سرطان یا تومور باشد». پس اصلا چرا خون‌دماغ می‌شویم و چه زمانی باید نگران آن باشیم؟ متخصصان طب رایج و سنتی به این سوال پاسخ می‌دهند.

از خون‌دماغ وحشت نکنید!

خروج ترشحات خون‌آلود از بینی به اصطلاح «خون‌دماغ» نامیده می‌شود که یکی از شایع‌ترین مشکلات داخل بینی است. به گفته دکتر بابک ساعدی، متخصص گوش، حلق و بینی و فلوشیپ جراحی پلاستیک صورت و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران اگرچه خون‌دماغ از بیماری‌های مهم بینی است اما بیشتر از اینکه خطرناک باشد آزاردهنده است.

شاید این سوال در ذهن‌تان ایجاد شده باشد که چرا خونریزی از بینی اتفاق می‌افتد و سایر اجزای صورت مثل گوش دچار خونریزی نمی‌شوند؟ علت این موضوع به کارکرد بینی بازمی‌گردد.

یکی از وظایف بینی گرم و مرطوب کردن هوای تنفسی است. به همین دلیل است که عروق خونی داخل بینی به مخاط‌ها بسیار نزدیک هستند بنابراین هرگونه خشکی یا دستکاری بینی می‌تواند منجر به خونریزی از این عضو شود.

در چه فصل‌هایی شایع‌تر است؟

دکتر ساعدی انواع خون‌دماغ را به دو دسته کلی تقسیم می‌کند؛ دسته اول خونریزی‌هایی هستند که به مقدار کم اما مکرر اتفاق می‌افتند. در واقع ناحیه‌ای در قسمت قدامی و تیغه وسط بینی وجود دارد که تمام عروق خونی در آن تجمع پیدا کرده‌اند. به همین دلیل این منطقه مستعد خونریزی است.

این نوع خون‌دماغ بسیار شایع است و بیشتر در فصل‌های سرد هنگام سرماخوردگی، در اطفال و در کسانی دیده می‌شود که مدام بینی‌شان را دستکاری می‌کنند.

دسته دوم خون‌دماغ‌هایی هستند که حجم‌شان زیاد است و معمولا به سختی بند می‌آیند. این نوع خون‌دماغ جدی‌تر است و بیشتر در افراد مسن و کسانی دیده می‌شود که فشار خون بالا یا اختلالات انعقادی خون یا آترواسکلروز (تصلب شرائین) دارند. منشا آن نیز معمولا قسمت‌های عقب‌تر بینی است.

چه ربطی به سرطان خون دارد؟

یکی از باورهای رایج میان مردم که بیشتر از فیلم‌های سینمایی نشات گرفته این است که خون‌دماغ شدن حتما نشانه سرطان، تومور یا یک بیماری خطرناک است! دکتر ساعدی با این تفکر مخالف است. به گفته او هرچند خون‌دماغ باید جدی گرفته شود اما در اغلب موارد نشانه یک بیماری خطرناک نیست.

درواقع تومورها، اختلالات انعقادی و داروهای ضدانعقاد خون هم ممکن است باعث خونریزی از بینی شوند اما این موضوع بسیار نادر است و ۹۹ درصد از علل خون‌دماغ ارتباطی با سرطان و مشکلات انعقادی خون ندارند. دکتر سیدمحسن رضوی، فوق‌تخصص بیماری‌های خون و سرطان و استادیار دانشگاه علوم‌پزشکی تهران نیز با او هم‌عقیده است.

به گفته او، خون‌دماغ دو علت عمده دارد: ۱- اختلالات انعقادی که در راس آنها اختلالات پلاکتی قرار دارد. ۲- ضایعات مخاط بینی. در واقع اگر بیمار توسط متخصص گوش، حلق و بینی معاینه شود و ضایعاتی در مخاط بینی‌اش دیده نشود، باید از لحاظ انعقادی نیز آزمایش دهد. عمده‌ترین تست‌های انعقادی، شمارش تعداد پلاکت و تست عملکرد پلاکت است.

اگر تعداد پلاکت کاهش پیدا کرده باشد باید به دنبال علت آن باشیم که یکی از این علت‌ها سرطان خون است. با این حال هر پلاکت پایینی لزوما باعث خون‌دماغ نمی‌شود و هر خون‌دماغی لزوما ناشی از پلاکت پایین نیست. حتی اگر پلاکت پایین باشد و فرد خون‌دماغ شود باز هم این وضعیت لزوما دلیل بر لوسمی یا سرطان خون نیست.

حواس‌تان به فشار خون هم باشد

در خونریزی‌های خیلی شدید همراه با فشار خون بالا یا مشکلات دیگر، گاهی اوقات نیاز به تامپون‌های خلفی نیز وجود دارد. دکتر ساعدی در ادامه اضافه می‌کند که حتی بعضی از بیماران ممکن است نیاز به بستری شدن پیدا کنند. لازم به ذکر است که امروزه در درمان خونریزی بینی پیشرفت‌های بسیاری صورت گرفته است و از روش‌های سنتی ذکر شده در بالا کمتر استفاده می‌شود.

برای مثال تقریبا از ۱۵۵ سال پیش آندوسکوپ در اختیار متخصصان گوش، حلق و بینی قرار گرفت. این وسیله لوله‌مانند و مجهز به دوربین است که با کمک آن می‌توان وارد بینی شد و محل خونریزی را شناسایی کرد.

دست تو دماغ ممنوع!

برای پیشگیری از بروز خون‌دماغ باید به رطوبت بینی توجه داشت؛ به‌خصوص در فصل زمستان و در کشور ما که هوای خشک و نیمه‌خشک دارد بنابراین بهتر است هوای داخل منزل را در فصول سرد با کمک دستگاه‌های بخور مرطوب نگه داشت و از دستکاری بینی خودداری کرد.

دکتر ساعدی در ادامه اضافه می‌کند که اگر داخل بینی‌تان احساس خشکی می‌کنید باید از پمادهای موضعی و مرطوب‌کننده مثل پماد ویتامین A یا AD استفاده کنید. این پمادها علاوه بر چرب کردن بینی باعث بازسازی مخاط هم می‌شود.

نکته: یکی از تفکرات میان مردم این است که مصرف ویتامین C و K باعث کاهش احتمال خونریزی بینی می‌شود در حالی که چنین موضوعی از لحاظ علمی ثابت شده نیست و نمی‌توان گفت مصرف این ویتامین‌ها در پیشگیری از خونریزی تاثیرگذار است.

آفتاب واقعا باعث خون‌دماغ می‌شود؟

به گفته دکتر ساعدی، قرار گرفتن در معرض آفتاب و گرمای شدید هم ممکن است احتمال خون‌دماغ شدن را افزایش دهد زیرا در این حالت درجه حرارت بینی افزایش پیدا می‌کند و مخاط آن خشک می‌شود. مصرف مواد مخدر از طریق بینی نیز عروق بینی را شکننده می‌کند؛ طوری‌که با کوچک‌‌ترین دستکاری، فرد خون‌دماغ می‌شود.

در مورد سینوزیت نیز باید بدانید این بیماری باعث خون‌دماغ نمی‌شود اما افرادی که سینوزیت دارند ممکن است خلط خونی داشته باشند. خلط خونی نیز همیشه نشانه خون‌دماغ نیست و می‌تواند از علائم سینوزیت باشد.

پسرهای نوجوان و تومور بینی

دکتر محمود صدوقی، متخصص گوش و حلق و بینی، خونریزی بینی را براساس سن تقسیم‌بندی می‌کند. به گفته این دانشیار دانشگاه علوم‌پزشکی تهران، خون‌دماغ شدن در کودکان بیشتر به دلیل دستکاری بینی اتفاق می‌افتد. درواقع در ابتدای بینی سه‌سرخرگ سطحی وجود دارد که با خشک شدن مخاط و کوچک‌ترین تحریکی دچار خونریزی می‌شود.

بعضی خونریزی‌ها نیز عمیق‌تر و خطرناک‌تر هستند؛ از جمله خونریزی‌های مکرر همراه با احساس تومور در پشت بینی.

این تومور که « آنژیوفیبروم» نام دارد بیشتر در پسرهای نوجوان ایجاد می‌شود و نیاز به عمل جراحی دارد. گاهی اوقات هم بیماری‌های عفونی یا فرورفتن اجسام خارجی به داخل بینی باعث خونریزی می‌شود. خون‌دماغ‌های دوران جوانی و میانسالی نیز بیشتر به علت ترومبوز، ضربه و تصادف اتفاق می‌افتد.

بعد از ۵۰ سالگی هم خونریزی بیشتر به علت خشکی و تنگی جدار عروق بینی روی می‌دهد. تومورهای بدخیم، بیماری‌های عفونی و پولیپ نیز می‌توانند منشا خونریزی در این سنین باشند. در هر صورت خون‌دماغ باید حتما توسط پزشک بررسی شود تا علت آن مشخص شود.

نه؛ سرتان را عقب نگیرید!

دکتر ساعدی توصیه می‌کند در صورت وقوع خون‌دماغ قسمت قدام بینی را با دست و انگشت فشار دهید و دو تا سه دقیقه نگه دارید. در این وضعیت نباید سر خود را عقب بگیرید زیرا این کار بیشتر باعث می‌شود خون داخل حلق بریزد و وارد معده شود. در خیلی از موارد خونریزی با گرفتن بینی بند می‌آید در غیر این صورت باید در حالت نیمه نشسته قرار بگیرید و روی صورت‌تان یخ بگذارید.

اگر باز هم خونریزی بند نیامد، مراجعه به پزشک ضروری است. در این موارد پزشک محل خونریزی را شناسایی می‌کند و در صورت امکان از «کوتر» یا روش سوزاندن استفاده می‌کند. منظور از کوتر استفاده از وسیله گرم برای سوزاندن رگ نیست بلکه منظور به کار بردن مواد شیمیایی برای بستن سر رگ است.

اگر هم سوزاندن قابل انجام نباشد پزشک در ناحیه خونریزی تامپون یا باند آغشته به پماد آنتی‌بیوتیک قرار می‌دهد. این پانسمان باید سه تا پنج روز داخل بینی باقی بماند و بعد خارج شود.

از روغن گل بنفشه کمک بگیرید

به گفته دکتر علیرضا عباسیان، متخصص طب سنتی اگر خون‌دماغ با بیماری‌های زمینه‌ای همچون کمبود عوامل انعقادی، اختلالات ناحیه سینوس و بیماری‌های خطرناک مانند سرطان ارتباطی نداشته باشد، می‌توان برای رفع آن از درمان‌های طب سنتی کمک گرفت.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران در ادامه اضافه می‌کند که شایع‌ترین علت خونریزی از بینی به‌خصوص در خانم‌ها و کودکان، خشک شدن مزاج بینی و رگ‌های خونی است. درواقع خشکی باعث می‌شود رگ حالت کشسانی خود را از دست دهد و شکننده شود. برای جلوگیری از این نوع خون‌دماغ می‌توان داخل بینی را با مقداری روغن بنفشه یا روغن زیتون مرطوب کرد.

خون‌دماغی که جان‌تان را نجات می‌دهد!

گاهی اوقات فشار خون بالا به‌خصوص در افراد مسن می‌تواند باعث خون‌دماغ شود. جالب است بدانید این نوع خون‌دماغ در افراد دموی‌مزاج (مزاج گرم و تر) یک بلای بزرگ را از فرد دور می‌کند! زیرا همان‌طور که رگ در بینی پاره شده است می‌توانست در مغز هم پاره شود و خونریزی مغزی ایجاد کند.

دکتر عباسیان معتقد است این افراد باید مزاج خود را تعدیل کنند و از مصرف غذاهایی که مزاج دموی ایجاد می‌کند، مثل گوشت قرمز بپرهیزند و بیشتر از مواد غذایی با مزاج خنک استفاده کنند. این خوراکی‌ها از جمله کاهو و سکنجبین به‌خصوص در فصل تابستان و برای افرادی که زیر آفتاب کار می‌کنند هم بسیار مفید است.

در بعضی موارد نیز علت خون‌دماغ، رقیق شدن بیش از حد خون است که در این حالت بند آمدن خون بیشتر طول می‌کشد. افرادی که دچار این خونریزی‌ها می‌شوند باید از مصرف خوراکی‌های رقیق‌کننده خون خودداری کنند. این خوراکی‌ها اغلب طعم تند و تیزی دارند؛ از جمله سیر، پیاز، پیازچه، تره، ترب، تربچه و فلفل سیاه.

روی پیشانی‌تان یخ بگذارید

برای بند آوردن خون‌دماغ در طب سنتی راهکارها و داروهای مختلفی وجود دارد. به گفته دکتر عباسیان، ساده‌ترین راه این است که مقداری یخ را در کیسه یا پارچه قرار دهید و روی پیشانی بگذارید.

در طب مدرن نیز معمولا داخل بینی تامپون و پنبه قرار داده می‌شود که البته طی سنتی هم راهکاری مشابه تحت عنوان «فیتیله‌گذاری» دارد. به این صورت که باید فیتیله‌هایی را به‌تنهایی یا آغشته به داروهای گیاهی داخل بینی قرار داد تا خونریزی بند بیاید.