خانه دکتر مصدق در احمدآباد؛ آرامگاه بزرگمرد سیاست معاصر ایران
خانه دکتر مصدق در شهر احمدآباد از بناهای تاریخی دوره قاجاریه بوده و پیکر دکتر مصدق در همین خانه به خاک سپرده شده است.
در تاریخ معاصر ایران خانه‌های تاریخی بسیاری هست. این خانه‌های تاریخی زیبا اغلب، مربوط به بزرگ‌مردان ادب و سیاست ایران‌زمین هستند، از این‌رو نوستالژی‌های بسیاری را در خود نهفته دارند. خانه تاریخی دکتر مصدق در احمدآباد یکی از این خانه‌های تاریخی خاص است. قلعه احمدآباد را سال‌ها پیش دکتر محمد مصدق در روستای احمدآباد بنا کرد. این خانه پس از مرگ دکتر مصدق، اکنون سال‌های زیادی است که خانه ابدی دکتر محمد مصدق شده است. نخست وزیری که ۱۰ سال پایانی عمرش را در قلعه‌ای زندگی کرد که بعد از کودتای سال ۱۳۳۲ و بعد از گذراندن ۳ سال حبس خود در زندان به آنجا تبعید شد. درب قلعه احمدآباد چند سالی به روی علاقه‌مندان دکتر مصدق بسته بود.
خانه دکتر مصدق، قلعه‌ای خشتی در دهستان احمدآباد است. این خانه در مجاورت روستاهای حسین‌آباد و حسن بکول و قازپوزآباد در بخش مرکزی شهرستان نظرآباد استان البرز است و در ۷٫۵ کیلومتری جنوب غرب شهر آبیک، جای گرفته است. بنای قلعه در فهرست آثار ملی ایران به شماره ثبت ۲۹۴۳ قرار داشت و در فهرست موقوفات سازمان اوقاف و امور خیریه کشور ثبت شد. زمین‌های احمدآباد پیش از این جزی املاک عضدالسلطان پسر مظفرالدین شاه قاجار و شوهر خواهر دکتر مصدق بوده است که مصدق آنرا با زمین‌هایی که در اراک داشت، معاوضه کرد. اسم روستا توسط دکتر محمد مصدق که مالک آن بود به نام پسرش احمد، «احمدآباد» نام گذاشته شد. دکتر مصدق پس از پایان دوره زندان، باقی‌مانده عمر خود را در حصر خانگی و انزوای سیاسی در زمان سلطنت محمدرضاشاه پهلوی در قلعه گذراند. پس از کودتای ۲۸ مرداد نیز در پی ۳ سال زندان در زندان لشکر ۲ زرهی ارتش، به احمدآباد تبعید شد و تا پایان عمر در حالت تبعید به سر برد.
مصدق در این مورد می‌گوید:
دادگاه نظامی مرا به ۳ سال حبس مجرد محکوم کرد که در زندان لشکر ۲ زرهی آن را تحمل کردم. روز ۱۲ مرداد ۱۳۳۵ که مدت آن خاتمه یافت، به جای این که آزاد شوم به احمدآباد تبعید شدم و عده‌ای سرباز و گروهبان مامور حفاظت من شدند.
اکنون که سال ۱۳۳۹ خورشیدی هنوز تمام نشده مواظب من هستند و من محبوسم و چون اجازه نمی‌دهند بدون اسکورت به خارج بروم در این قلعه مانده‌ام و با این وضعیت می‌سازم تا عمرم به سرآید و از زندگی خلاص شوم.
علی‌رغم درخواست و وصیت دکتر مصدق برای دفن شدن در «قبرستان ابن بابویه»، در کنار شهدای قیام ملی سی تیر، وی در احمدآباد دفن شد. در سال‌های حکومت محمدرضا پهلوی برگزاری مراسم بزرگداشت دکتر محمد مصدق از سوی حکومت وقت ممنوع اعلام شد.
شاید کمتر کسی بداند که خانه دکتر مصدق که سابقه‌ای قجری دارد، در روستای احمدآباد نظرآباد قرار دارد. این خانه که در املاک مادری دکتر مصدق در جنوب روستای احمدآباد قرار دارد از ۲ بخش مسکونی و حیاطی در وسط تشکیل شده است. طبقه اول خانه آجری و ساده است و ۴ اتاق دارد.
قسمت دیگر آن شامل ایوان، فضای تقسیم‌کننده، سرویس بهداشتی، کفش‌کن و انبار وجود دارد.
مصالح خانه از آجر است و تزیینات مختصر و محدودی دارد. ایوان‌ها و ستون‌ها چهارگوش هستند، اتاق‌های ساده، درها و پنجره‌های چوبی و بام شیروانی دارند که از خصوصیات این خانه است. حصار خانه دکتر مصدق یک درب اصلی در شمال و یک درب فرعی کوچک در غرب دارد. درب اصلی این خانه شامل ۲ لنگه فلزی بزرگ است.
به‌طور کلی نمای ظاهری این بنا یادآور کوشک ساده دوران قاجاریه است. مشخصه‌هایی چون مصالح آجری، تزیینات محدود و مختصر، ایوان‌ها و ستون های چهارگوش، اتاق‌های ساده، درها و پنجره‌های چوبی و بام شیروانی دلیلی بر این ادعا هستند. در یکی از اتاق‌های این خانه خودروی وزارتی دکتر مصدق نگهداری می‌شد. مشخص‌ترین تزیین نمای خانه دکتر مصدق نواری از مقرنس آجری واقع در حد فاصل طبقات اول و دوم است. در ضلع شرقی این خانه، بعدها ساختمان جدیدی ساخته شد که به‌عنوان موزه و کتابخانه دکتر محمد مصدق مورد استفاده قرار گرفت.
بعد از پیروز شدن انقلاب اسلامی در تاریخ ۱۵اسفند سال ۱۳۵۷، یکی از بزرگترین گردهمایی‌های سیاسی در سالروز درگذشت رهبر نهضت ملی نفت بر مزار وی در احمدآباد برگزار شد. در این مراسم که آیت‌الله طالقانی سخنران بود، به نوشته روزنامه اطلاعات یک میلیون نفر به احمدآباد رفتند. اطلاعات در شماره همان روز در توصیف این مراسم نوشت: «امروز ایران پس از دوازده سال خون دل خوردن و خاموشی بخاطر عجز از برپایی مراسم تجلیل از شادروان محمد مصدق رهبر ملی خود با شکوهی بسیار یاد آن بزرگمرد تاریخ مبارزات ضد استعماری ملل شرق را گرامی داشت. مراسم تجلیلی دکتر مصدق به قدری باشکوه بود که بدون شک چنین بزرگداشتی، برای قرون متمادی بر صفحات تاریخ جدید ایران صحنه‌ای به یادماندنی خواهد داشت.
در اوایل سال‌های دهه ۶۰ حضور رسمی بر سر مزار دکتر مصدق ممنوع بود و سپس فشار برای عدم برگزاری این مراسم کمتر شد. یکی از نوادگان دکتر مصدق در سال ۱۳۷۳ برای حفظ آرامگاه و راحت بودن مردم در استفاده از خانه، آن را وقف کرد. تا سال ۱۳۸۸ خورشیدی هر ساله مراسم سالگرد درگذشت دکتر مصدق در قلعه احمدآباد برگزار می‌شد. بنای آرامگاه دکتر مصدق با شدت گرفتن تدابیر امنیتی و منع آمد و شد در سال‌های اخیر آسیب بسیاری دیده است.
در حال حاضر به خانه دکتر مصدق آسیب بسیاری وارد شده و خانه نیاز به مرمت دارد. همچنین باید اقداماتی برای تعیین حد و مرز خانه در نظر گرفته شود. در این خانه اسناد و اموالی نیز وجود دارند که نیازمند مرمت هستند. در سال‌های اخیر سخنانی در مورد موزه کردن خانه احمدآباد دکتر مصدق به گوش می‌رسد. میراث فرهنگی استان البرز در اوایل همین سال احتمال موزه شدن خانه دکتر مصدق را اعلام کرده است. بسیاری از وسایل دکتر مصدق از جمله ماشین، اسناد و برخی وسایل شخصی وی در این خانه است که در صورت موزه شدن می‌توان از آنها بازدید کرد. در صورت موزه شدن خانه دکتر مصدق، بازدید از این خانه برای همگان امکان پذیر می‌شود و آسان‌تر می‌تواند در دسترس علاقه‌مندان به این بزرگمرد تاریخ قرار گیرد.
