خاتوشا، پایتخت باستانی هیتی ها
یکی از جاذبه‌های گردشگری ترکیه که کمتر مورد بازدید قرار می‌گیرد اما یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین جاذبه‌های تاریخی این کشور محسوب می‌شود، ویرانه‌های شهری باستانی است که با نام «خاتوشا» (که آن را هاتوسا نیز می‌نامند) شناخته می‌شود که در نزدیکی بوقازکاله‌ی مدرن قرار دارد که در حلقه‌ی بزرگ رودخانه‌ی کیزیلیرماک (Kızılırmak) واقع شده است. این شهر زمانی پایتخت امپراطوری هیتیت بود؛ ابرقدرتی که در اواخر عصر برنز در سراسر آناتولی شمالی و سوریه، از از دریای اژه در غرب تا رود فرات در شرق حکمفرمانی می‌کردند.
از امپراطوری هیتی چندین بار در کتاب مقدس به عنوان یکی از قدرتمندترین امپراطوری‌های باستانی اشاره شده است. آن‌ها معاصر مصری‌های باستان و عینا شبیه آن‌ها بودند. در نبرد کادش، هیتیها با امپراطوری قدرتمند مصر جنگیدند و تا کشتن فرعون رامسس بزرگ پیش رفتند و آن‌ها را مجبور کردند به مصر عقب‌نشینی کنند. سال‌ها بعد مصریان و هیتیها معاهده‌ی صلح امضا کردند که برخی بر این باور هستند که قدیمی‌ترین معاهده در جهان بوده و خود راسس با یکی از شاهزادگان هیتی ازدواج کرد تا این معاهده را تضمین کند.
هیتیها نقش مهمی در تاریخ باستان ایفا کردند، بسیار بیشتر از آنچه که در کتاب‌های تاریخ مدرن به آن اعتبار بخشیده شده است. هیتیها سبک‌ترین و سریع‌ترین ارابه‌های جهان را توسعه دادند و با وجود این که در عصر برنز زندگی می‌کردند، در ساخت آن از ابزارهای آهنی استفاده کرده بودند.
شاید باور کردنش سخت باشد که تا همین اواخر، در قرن بیستم، تمامی این مسائل در حد شایعه بود و هیچ مدرکی برای اثبات وجود این امپراطوری وجود نداشت. این وضعیت با اکتشافات و حفاری‌ها در خاتوشا تغییر کرد و ده‌ها هزار تکه‌هایی از جنس خاک رس، نشان‌دهنده‌ی بسیاری از فعالیت‌های دیپلماتیک هیتیها است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به به معاهده‌ی صلح اشاره کرد که پس از نبرد کادش در قرن ۱۳ قبل از میلاد، بین هیتیها و مصریان باستان به امضا رسیده بود.
خاتوشا در انتهای جنوبی دشت بوداق‌کوزو، در سراشیبی ۳۰۰ متری بالاتر از دره قرار دارد. این منطقه توسط زمین‌های حاصل‌خیز کشاورزی، تپه‌هایی برای چراندن حیوانات و جنگلی که چوب کافی برای ساخت و نگهداری یک شهر بزرگ را تامین کند، محاصره شده است. در ابتدا، قبل از این که این منطقه در حدود ۲ هزار سال قبل از میلاد به پایتخت هیتیها تبدیل شود، مردم بومی هیتی در آن ساکن بودند.
خاتوشا در قرن ۱۲ قبل از میلاد، همراه با خود دولت هیتیت، ویران شد. حفاری‌ها نشان می‌دهد که این شهر کاملا در آتش سوخته بود. با این حال به نظر می‌رسد که این ویرانی بعد از این اتفاق افتاده که بسیاری از ساکنان خاتوشا این شهر را ترک کرده و بسیاری از اشیای باارزش، همچنین پرونده‌های مهم رسمی شهر را با خود برده بودند. قبل از این که این شهر در روزهای آخر، توسط باستان‌شناسان کشف شود، شبیه شهر ارواح بود.
این شهر در روزهای اوج خود، وسعتی حدود ۱/۸ کیلومتر مربع داشت که بخش داخلی و بیرونی آن را تشکیل می‌داد که هر دو توسط دیوارهای عظیم (که هنوز آثار آن‌ها قابل مشاهده است) محاصره شده بود. حصار خارجی ۸ کیلومتر بود که کاملا دور شهر را فرا گرفته بود. داخل شهر قلعه‌ای وجود داشت با ساختمان‌های بزرگ اداری و معابد. محل اقامت خانواده‌ی سلطنتی در منطقه‌ای بلند ساخته شده بود.
در سمت جنوبی، شهر بیرونی در حدود ۱ کیلومتر مربع امتداد یافته که دروازه‌هایی با تزئینات استادانه دارد. حجاری‌های روی دروازه‌ها نقوش جنگ‌جویان، شیرها و مجسمه‌ی ابوالهول است. ۴ معبد در این شهر قرار دارد که هر کدام در حیاطی ایوان‌دار ساخته شده و همراه با ساختمان‌های سکولار و سازه‌های مسکونی واقع شده است. در خارج از دیوارها، گورستان قرار دارد که در اغلب آن، مرده‌های سوزانده شده دفن شده است. گفته می‌شود این شهر در روزهای اوج خود، بین ۴۰ هزار تا ۵۰ هزار نفر جمعیت داشته است.
