جنگل‌های هیرکانی کجا هستند؟ در مورد این میراث طبیعی جهان بیشتر بدانید

این جنگل پهن برگ درختان در طول ۸۵۰ کیلومتر خط ساحلی خزر کشیده شده و بین ۲۵ تا پنجاه میلیون سال قدمت دارد، در آن زمان بیشتر مناطق معتدل شمالی را این جنگل‌ها پوشانده بود. در عصر یخبندان کواترنری این جنگل‌ها کوچکتر شدند اما بعد با پایان عصر یخبندان دوباره گسترش یافتند.

این جنگل‌ها هم اراضی پست هم کوهستانی را در مساحتی بالغ بر ۱/۹۴ میلیون هکتار می‌پوشانند و جوامع کم‌نظیر و متنوع گیاهی جانوری را در خود جای داده است. جنگل‌های هیرکانی از نظر پوشش گیاهی بسیار غنی هستند -بیش از ۳۲۰۰ گونه گیاهی. با اینکه حدود هفت درصد خاک ایران را می‌پوشانند اما ۴۴ درصد آوندداران شناخته شده در ایران در این جنگل‌ها هستند.

تا کنون ۵۸ گونه پرنده و ۵۸ گونه پستاندار از جمله یوزپلنگ معروف ایران و خرس‌های قهوه‌ای در جنگل‌های هیرکانی شناسایی شده‌اند.

از گونه های پرندگان ساکن در اکوسیستم جنگلهای هیرکانی می توان به گنجشک سانان، سار، دارکوب، اردک نوک پهن، قرقاول خزری، کبک، بلدرچین، کبوتر جنگلی، شاهین، قوش، دال، قرقی، اردک خاکستری، عقاب و جغد اشاره کرد و از گونه های پستانداران ساکن در این زیست بوم می توان مرال، شوکا، گرگ، گراز، خرس قهوه ای، روباه سر دو سیاه، شغال، سمور، تشی، خارپشت، موش جنگلی، خرگوش، گربه وحشی، گورکن و اسبچه خزر را نام برد.

مرال یا گوزن قرمز که در گویش مازندرانی به آن «گاوکوهی» یا «اشکارگو» نیز گفته می شود از گونه های باشکوه جنگلهای پهن برگ هیرکانی شمال است.
زیستگاه این گونه، در مناطق جنگلی – کوهستانی و بویژه جنگل های بلوط می باشد و جنس نر آن دارای قلمرو جنسی بوده و از جنگلهای منطقه هزارجریب گلوگاه در شرق تا جنگلهای دوهزار و سه هزار تنکابن در غرب مازندران پراکنش دارند.

تا پیش از این، ایران ۲۳ اثر تاریخی و طبیعی ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو داشت که شامل ۲۲ اثر تاریخی و یک اثر طبیعی (بیابان لوت) می‌شد و اکنون، با ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی، شمار این آثار به عدد ۲۴ رسیده است.

در جنگل هیرکانی ۱۵۰گونه درخت و بوته وجود دارد. آنها در دسته‌ جنگل‌های سبز تابستانی یا پهن‌برگ خزان‌کننده قرار می‌گیرند. نوع درختان هم در منطقه‌ کم‌ارتفاع، با درخت‌های دامنه‌ها و نواحی خیلی بلند با هم فرق دارد. راش، بلوط، افرا، نارون، توسکا، زبان گنجشک، ممرز، بارانک، سرخدار، نمدار، انجیلی، لرگ، لیلکی، خرمندی، انجیر و شمشاد بیشتر از بقیه هستند. درختچه‌های زیادی در این ناحیه پیدا می‌کنید، مثل زغال‌اخته، انار، ازگیل، زالزالک، کوله خاس، آلوچه وحشی، سیب وحشی و خاس. گونه‌های بومی که برگ‌های سوزنی دارند، درختان سرخدار، زربین و سرونوش در دنیا کم‌نظیرند.

جنگل ابر در ۴۵ کیلومتری شمال شاهرود و در مسیر شاهرود به آزادشهر در ۱۲ کیلومتری روستای ابر قرار گرفته. شاهرود یکی از شهرهای استان سمنان است که در ۱۸۳ کیلومتری‌ سمنان واقع شده. این منطقه جزو جنگل‌های هیرکانی است.

اگر دنبال جایی هستید که جنگل و رودخانه و آبشار را با هم داشته باشد، پلنگ‌دره بهترین گزینه است. پلنگ‌دره آبشاری‌ست که در شیرگاه در استان مازندران قرار گرفته. شیرگاه یکی از شهرهای سوادکوه است که در فاصله ۳ ساعته از تهران قرار گرفته. فاصله‌ تهران تا پلنگ‌دره هم ۲۴۱ کیلومتر است. از جاده‌ فیروزکوه که راه را شروع کنید، حدود چهار ساعت طول می‌کشد به جنگل و آبشار پلنگ‌دره برسید. جنگل‌های پلنگ دره هیرکانی و جزو میراث طبیعی جهان هستند.

یکی از بی‌نظیرترین مناطق ایران، جنگل های ارسباران است، منطقه‌ای در شمال آذربایجان شرقی با ۱۲ هزار کیلومتر وسعت که موزه حیات وحش ایران هم لقب گرفته. سازمان جهانی یونسکو این منطقه را به عنوان ذخیره‌گاه زیست کره معرفی کرده و جنگل‎‌های هیرکانی آن نیز ثبت جهانی شد.

پارک جنگلی ناهارخوران تفرجگاهی قدیمی و نسبتا معروف در گرگان است که در ۴ کیلومتری جنوب این شهر قرار دارد. این پارک با وجود موقعیت خوب و قرار گرفتن در دامنه‌های پر شیب و همچنین داشتن آب و هوای مناسب همه ساله گردشگران زیادی را از سراسر کشور به خود جذب می‌کند. از جمله امکانات این مجموعه می‌توان به رستوران، مهمانسرا، چندین هتل و ویلای تفریحی اشاره کرد. این منطقه‌ ۱۶۸ هکتاری آب و هوایی مطبوع‌تر از شهر گرگان دارد و انواع پوشش گیاهی از جمله درختان و گیاهان بلوط، افراپلت، نمدار، انجیلی، گیلاس وحشی، ممرز، درختچه‌های تمشک، کوله خاس، ازگیل، کاج، ولیک، سرو، ماگنولیا، شمشاد به همراه حیواناتی از جمله گراز، شغال، راسو، سنجاب، عقاب، شاهین، سهره، ریسک، جغد را در خود جای داده است. همچنین رودخانه‌ زیارت نیز از این پارک عبور می‌کند که به جذابیت آن می‌افزاید.

منطقه حفاظت شده گشت رودخان از جاذبه‌های گردشگری استان گیلان است که در شهرستان فومن قرار دارد. این منطقه به دلیل بهره‌مندی از اقلیمی مرطوب و معتدل، پوشش گیاهی بومی و جنگل‌های کم‌نظیر هیرکانی، مراتع ییلاقی، جلگه‌، رودهای متعدد خروشان و باغ‌های زیبای چای به ناحیه‌ای مناسب و مطلوب برای گردشگران و مسافران سراسر کشور تبدیل شده است. گشت رودخان در سال ۱۳۷۸ عنوان منطقه‌ای حفاظت‌شده را به خود اختصاص داد، چرا که در این منطقه‌ی استان گیلان، زیستگاه گونه‌های مختلفی از جانوران از جمله قرقاول، آبیا، تشی، گورکن، سیاه‌گوش، روباه، گربه‌ی جنگلی، گراز، خرس قهوه‌ای، مرال شوکا، شغال و پلنگ است. از ویژگی‌های گردشگری منطقه حفاظت شده گشت رودخان وجود دره‌های عمیق، رودهای بسیار و آبشارهای خروشان است که طبیعتی بکر و فوق‌العاده را برای بازدیدکنندگان تور گیلان بوجود آورده است.

در دهه‌های گذشته توسعه سریع عمرانی، چرای بی‌رویه، برداشت غیرقانونی از منابع جنگلی، ساخت‌و‌ساز، تصرف غیرقانونی زمین‌ها، توسعه ناپایدار گردشگری، توسعه بی‌رویه کشاورزی و آتش‌سوزی فشار زیادی بر این اکوسیستم ارزشمند وارد آورده است. کارشناسان امیدوارند که ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی به توقف روند نابودی این جنگل‌ها کمک کند.