بیکاری و افسردگی نابینایان بعد از فیلترشدن فضاهای مجازی
تریتا نیوز -سمیه جاهدعطائیان ،روزنامه نگار،از کودکی با نابینایی دست و پنجه نرم کرده و محدودیت ها را به جان خریده است. چند سال در فضای اینستاگرام آنلاین شاپ کوچکی برای افراد دارای معلولیت به راه انداخته بود که حالا با فیلتر شدن این فضا، کسب و کار کوچکش را از دست داده است. «مریم» می گوید: «لباس های باکیفیت کودک و زنانه می فروختم. تولیدی ها با مجموعه من همکاری خوبی داشتند. افراد نابینا بیشتر از کار و محصولاتمان استقبال می کردند اما با فیلتر شدن اینستاگرام میزان فروش مجازی به صفر رسید. اگر در گذشته چند مشتری در طول روز داشتم حالا درماه به تعداد انگشت شمارهم مشتری ندارم. اصلا نمی توانم وارد اینستاگرام شوم. باز هم شکر خدا تولیدی کارها را پس گرفت وگرنه با این همه جنس و لباس مانده چه می کردم؟ دوستانی دارم که محصولاتشان را داخل مترو و کنار فروشگاه ها بساط می کنند و می فروشند اما من به خاطر محدودیت بینایی چنین فرصتی ندارم. از طرف دیگر دلم نمی خواهد مسافر و مشتری ها از روی ترحم یا دلسوزی خرید کنند. ما نابینایان هم مشکلات زیادی داریم. با وجود یک عصا که نمی توانیم کار دستفروشی کنیم. امرار معاش سخت شده و از زمان بسته شدن اینستاگرام راه درآمدی دیگری پیدا نشده است…»
*محدود شدن فضای مطالبه گری
تبعات هر اتفاقی که در سطح جامعه رخ می دهد برای افراد با نیازهای ویژه، شدید،پر حاشیه و مشکل ساز تر است. مثل بحران کرونا که افراد دارای معلولیت بحران های بیشتری را تجربه کردند. سایر افراد راه هایی برای برطرف کردن مشکلات و نیازهایشان پیدا می کنند اما افرادی که با معلولیت دست و پنجه نرم می کنند با محدودیت و موانع بیشماری مواجه هستند. مساله فیلترینگ یکی از مهمترین چالش های فعلی است که برای افراد نابینا به صورت خاص تر موانع بیشماری ایجاد کرده است.
فضای مجازی باعث شد تا برخی اتفاقات تلخ در حوزه های افراد دارای معلولیت و به طورویژه نابینایان پیگیری و در رسانه ها به مساله مهمی تبدیل شود. اخباری همچون سقوط و فوت نابینایی روی یکی از ایستگاه های مترو و … باعث شد تا مساله ضرورت مناسب سازی فضاهای شهری برای افراد با نیازهای ویژه و سایر مطالباتشان در جامعه مطرح و افکار عمومی در این زمینه حساس شود که با فیلترینگ این فضا برای انعکاس مشکلات، نیازها و مطالباتشان و عمل به قوانین از دسترس خارج شد.
*نامناسب بودن فضای اپلیکیشن های داخلی برای نابینایان
«فضای اینستاگرام، تلگرام و واتساپ از جمله فضاهای مورد استفاده برای نابینایان بود که به واسطه فعالیت در آنها فضای کسب و کار و فعالیت اقتصادی کوچکی فراهم شده بود، اما با فیلترینگ آنها، این فرصت وامکان برای درآمد زایی و استقلال نابینایان از بین رفت. بسیاری از افراد می توانند با دور زدن فیلترینگ، اقدام به نصب فیلتر شکن جدید، مناسب و … کرده و مثل قبل از این فضاها استفاده کنند اما این امکان به سادگی برای افراد نابینا فراهم نیست.» این نکات را «ابوذرسمیعی» متخصص سیاست گذاری فرهنگی با گرایش مطالعات معلولیت که خودش با مساله نابینایی نیز مواجه بوده به خبرنگار شرق می گوید: «افراد دیگر علاوه بر استفاده از فیلتر شکن می توانند از راه های دیگری مثل استفاده از اپلیکیشن های داخلی و ایرانی امرار معاش کنند، دستفروشی، رانندگی یا مشاغل دیگری را انجام دهند اما به دلیل محدودیت های فیزیکی و نامناسب بودن فضاهای شهری، چنین فرصت هایی برای نابینایان فراهم نیست. اپلیکیشن های داخلی مثل «ایتا» یا «شاد» برای نابینایان مناسب سازی نبوده و بسترهای لازم برای حضورشان فراهم نیست. با آنکه بیش از ۳ سال از طراحی و بهره برداری اپلیکیشن شاد می گذرد اما هیچ امکانی برای آموزش در حوزه مدارس برای افراد نابینا تولید نشده است.»
*نابینایان؛ محصور در فضای اجتماعی فیلتر شده
«سمیعی»، کارشناس فرهنگی حوزه معلولان، تاثیر فیلترینگ بر اشتغال معلولان از جمله نابینایان را بسیار منفی و چالش زا دانسته و یادآور می شود: «هزینه زندگی و معیشتی نابینایان، مسایل و مشکلات درمانی یا توانبخشی آنها و… بالا است و آن دسته از نابینایان که در فضای مجازی کسب و کاری فراهم کرده بودند با مشکلات زیادی روبه رو شدند. آنها برای راه اندازی کسب و کار و رسیدن به استقلال در فضاهای فیلتر شده فعلی بسیار بیشتر ازسایرافراد تلاش کرده بودند و حالا آسیب های ناشی از این محدودیت برای نابینایان بسیار شدید تر است، امکان مهاجرت آنها به پیام رسان های داخلی و استفاده از فیلتر شکن یا وی پی ان های متنوع برای نابینایان بسیار دشوار است.»
این فعال حوزه اجتماعی افراد با نیازهای ویژه کندی سرعت اینترنت را مساله چالش زایی در زندگی نابینایان دانسته و یادآور می شود: «نرم افزارهایی که نابینایان در گذشته استفاده می کردند مثل «چشمان من باش» و نرم افزارهای کاربردی دیگر برای جهت یابی و مسیریابی، برای حفظ استقلال، انتقال تجربه و کسب آموزش کمک زیادی به افراد نابینا می کرد که با کند شدن سرعت اینترنت امکان استفاده از آن مثل گذشته فراهم نیست. با کند شدن سرعت اینترنت نمی دانیم که برنامه و اپلیکیشن ها در گوگل پلی فیلتر هستند یا نه. حتی نمی دانیم که گوگل استور هم فیلتر شده یا مثل قبل فعال است. کندی سرعت اینترنت دسترسی به این فضای مهم برای نابینایان را بسیار دشوار کرده است.»
*انزوا و افسردگی نابینایان را تهدید می کند
«سمیعی»، متخصص سیاست گذاری فرهنگی، با انتقاد از تاثیرات روحی و روانی محدود شدن فضاهی ارتباطی برای نابینایان و افراد با آسیب بینایی می افزاید: «با این محدودیت ها دسترسی به فضای مجازی برای نابینایان بسیار غیر ممکن شده است. امکان حضور در گروه های تخصصی یا متفرقه واتساپی- تلگرامی که امکان گفت و گو و آموزش های موثری را برای افراد دارای معلولیت از جمله نابینایان و ناشنوایان فراهم می کرد، وجود ندارد؛ بسیاری از این افراد به سختی فضایی امن برای ارتباط و آموزش مفید به دست آورده بودند، فضایی برای به اشتراک گذاشتن مشکلات، پرس و جو در مورد مسایل مشترک اجتماعی و … که تمام این ارتباطات و فضاها با محدودیت های اعمال شده اخیر از بین رفت؛ این محدودیت ها در کنار مشکلات اقتصادی و نا امنی های مالی، برای بسیاری از افراد با نیازهای ویژه باعث ایجاد چالشهای فراوان و مضاعفی از جمله انزوا و افسردگی شده است. بسیاری از افراد عادی امکان حضور فیزیکی و برقراری ارتباط حقیقی بعد از فیلترینگ نیز برایشان فراهم است اما با توجه به برخی نا امنی ها این امکان به صورت خاص برای نابینایان وجود ندارد.»
*محدودیت در اطلاع رسانی پیرامون نیازهای معلولان
گروهی در اینستاگرام برای اطلاع رسانی در حوزه افراد دارای معلولیت فعال بود. ادمین پیجی در مورد راه های کمک به افراد نابینا در فضاهای مجازی اطلاع رسانی می کرد. به سایر افراد آموزشهای کاربردی ارایه می داد تا مثلا بدون کسب اجازه از فرد عصا به دست یا ویلچر سواری، برای کمک اقدام نکنیم. باعث دردسر یا ناراحتی افراد دارای معلولیت نشویم یا سوالات شخصی و خصوصی از افراد با نیازهای ویژه نپرسیم. آنها را با دست و اشاره نشان ندهیم. با ترحم و دلسوزی به آنها خیره نشویم و اطلاعات مفید دیگری که دانستن و آموزش آنها برای همه ما لازم است. گروهی دیگر با ساختن صفحه ای مجازی در مورد چگونگی تولید یا بهره برداری برخی از اطلاعات برای افراد نابینا محتوایی می ساختند و افراد دیگری به اندازه توان و اطلاعاتشان در این حوزه فعالیت داشتند که حالا با فیلتر شدن اینستاگرام، امکان تولید محتوا و دسترسی به آموزش های اینچنینی هم از بین رفته است…
درعین حال «امید هاشمی»، کنشگر حوزه افراد دارای معلولیت نیز با انتقاد از عملکرد صدا و سیما و رسانه های دیگر در حوزه افراد با نیازهای ویژه به خبرنگار شرق می گوید: «رسانه در حوزه افراد با نیازهای ویژه و اطلاع رسانی یا فرهنگ سازی در حوزه مسایل معلولان مسئولیت هایی دارد اما در شرایطی که رسانه در این زمینه به وظایفش عمل نمی کند، فضای مجازی مثل واتساپ، اینستاگرام و … حدود یک دهه در این راستا فعال بوده و کمبود یا خلا های زیادی را جبران می کرد، فعالان زیادی در حوزه نابینایان و سایر گروه های معلولان در توییتر، اینستاگرام، فیسبوک و … تریبون هایی برای اطلاع رسانی و فرهنگ سازی داشتند که متاسفانه دسترسی و امکان استفاده از تمام این فضاها محدود شد.»
*پیگیری ضعیف مطالبات با فیلتر شدن فضای مجازی
«امکان تشکیل کمپین و پیگیری بسیاری از مطالبات و حقوق اساسی و مهمتر از همه ضرورت پاسخگویی مسئولان در حوزه مشکلات افراد دارای معلولیت با فیلتر شدن فضای مجازی از بین رفت. این فضاها بزرگتری امکان و شانس برای افراد با آسیب بینایی و دارای معلولیت بود که در مواقع نقض قوانین مثل بدرفتاری بانابینایان که نمونه آن در یکی از پروازهای داخلی هم صورت گرفت یا حواشی یکی از ویژه برنامه های نوروزی شبکه سوم سیما که در حوزه نابینایان محتوای اشتباهی تولید شد که امکان مطالبه گری و پیگیری حقوق از دست رفته را فراهم می کرد، همگی از بین رفتند» این نکات را «هاشمی» فعال حوزه نابینایان مطرح کرده و یادآور می شود: « وقتی در مورد آسیب های فیلترینگ بر روی نابینایان صحبت می شود، عده ای انتقاد کرده و اعتراض را وارد نمی دانند که می توانید از پلتفرم و اپلیکیشن های داخلی استفاده کنید در حالیکه این اظهار نظر پایه علمی ندارد و این فضاهای داخلی هیچ دسترسی و امکاناتی برای افراد دارای معلولیت از جمله نابینایان و ناشنوایان فراهم نکرده است، در حالیکه پلتفرم و اپ های خارجی با استانداردهای دسترس پذیری ارتقا پیدا کرده و »
*بهزیستی از اشتغال و بیکاری نابینایان حمایتی ندارد
این فعال اجتماعی که خودش نیز نابینا است، با اشاره به از بین رفتن ثمره تلاش و فعالیت چندین ساله افراد دارای معلولیت در فضای مجازی برای تولید محتوای موثر و انجام خدمت اجتماعی – فرهنگی به نفع افراد با نیازهای ویژه و ابهام در شرایط دسترسی به اینترنت پر سرعت تصریح می کند: «حدود ۱۰ سال از عمر، زمان و هزینه این افراد برای تولید محتوا در حوزه های مورد نیازمعلولان صرف شد، کسب و کارهای مورد نیاز شکل گرفت. آموزش هایی در این حوزه ارایه شد و حالا هیچ مسئولی هم در این حوزه پاسخگو نیست. سازمان بهزیستی به عنوان متولی امور و مسایل افراد دارای معلولیت در حوزه اشتغال این افراد اقدام قابل دفاعی نداشته و در راستای محدودیتهای فیلترینگ برای معلولان و نگرانی های آنها موضع گیری و اطلاع رسانی نداشته است. این سازمان حتی سراغ افرادی را نمی گیرد که می داند بقا و زندگی شان به اینترنت وابسته بوده و هیچ دغدغه یا راهکاری برای آنها ندارد؛ بهزیستی از شاغلانی که به صورت خودجوش و با خوندل خوردن اقدام به برپایی شغل و بازاری کرده و جایگاهی برای خودشان به دست آوردند، حمایتی از نظر روحی یا مادی نمی کند؛ شخصا به فراخور شغلی که دارم نگران آینده و سرنوشت اینترنت هستم که با ملی شدن به چه وضعیتی منجر می شود، دسترسی به منابع و سایت های خارجی با چه شرایطی امکان پذیر است و تمام این ضرورت ها مبهم است.»
*نابینایان بی بهره از خدمات و امکانات درآمد زایی و توانبخشی
«هاشمی»، روزنامه نگار و مترجم با بیان اینکه اینترنت برای افراد نابینا حکم ابزار توانبخشی را داشته و از ابزار یا امکانات مفید برای این قشر محسوب می شود ادامه می دهد: «نابینایان زیادی در این مدت بدون حضور در خیابان های نامناسب شهری از نظر عمرانی و فضای اجتماعی با تمام محدودیتها و موانع بیشمارش، در فضای مجازی مشغول کسب دانش،مهارت، امرار معاش، انتقال تجربیات موثر به صورت رایگان و … بودند، ارتباطات گسترده ای با نابینایان سایر کشورها داشتند، آخرین یافته ها و نتایج علمی را از آنها به دست می آوردند و مطلع می شدند تا زندگی و کیفیت زندگیشان تا حدی متحول و به روز شود اما حالا معلولان از این گنیجینه بزرگ برای برقراری ارتباط و کسب دانش یا مهارت محروم شده و از مبهم بودن سرنوشت اینترنت، کاهش سرعت و فیلترینگ آسیب می بینند. نابینایان حالا باید به شیوه دیگری و از صفر شروع کنند در حالیکه نه امکاناتی موجود است و نه امید و انگیزه تازه ای دارند.»
«هاشمی» کنشگر حوزه افراد دارای معلولیت در ارتباط با کمبودهای پیش روی نابینایان به دلیل کاهش سرعت اینترنت و فیلتر شدن اپلیکیشن های کاربردی و استاندارد برای افراد با نیازهای ویژه می گوید: «افراد دارای معلولیت با از دست دادن ابزار تسهیلگری مثل فضای مجازی، در شرایط فعلی فضای امیدوارکننده و مشخصی ندارند، شغل ثابت و منبع درآمد پایداری نداشته و با توجه به گرانی و مشکلات اقتصادی دلسرد شدند. در درجه بعدی و خطرناکتر دچار یاس، خشم و ناامیدی شدند. مثل اینکه یک فرد با داشتن قدرت بینایی یک وسیله مهم زندگی اش را از دست می دهد و بدون آن به سختی می تواند ادامه دهد. نداشتن فضای ارتباطی و امرار معاش برای نابینایان نیز به همین اندازه چالش زا شده است. به جای آنکه نابینایان امکان سفر به شهر یا کشورهای دیگر را داشته و بتوانند از یافته ها و آخرین تحولات به روز کشورهای دیگر در حوزه های مختلف علمی، درمانی و مسایل تخصصی شان استفاده کنند، گرانی دلار، ارز و …آنها را خانه نشین کرده و در صورت توانایی تنها می توانند از فیلتر شکن های متعدد استفاده کرده و با کندی سرعت اینترنت، زمان بیشتری را به بطالت تلف کنند.»
منبع : شرق
