بهداشت محیط در ایران نیازمند تغییر نگرش است

تریتا نیوز -به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل فرهنگستان علوم پزشکی نشست تخصصی بهداشت محیط به همت گروه ارتقاء سلامت فرهنگستان علوم‌ پزشکی صبح امروز ۳۰ آذر ۱۴۰۲ در سالن کتابخانه این نهادعلمی با حضور استادان، دانشجویان دکترا و دانش‌آموختگان جوان رشته مهندسی بهداشت محیط برگزار شد.

در آغاز این گردهمایی پس از خیرمقدم رسمی اعضای گروه ارتقاء سلامت فرهنگستان به حاضران در نشست و شرکت کنندگان از طریق فضای مجازی؛ دکتر کامران باقری لنکرانی درزمینه انتظارات جامعه علمی و اجرایی کشور از دانشجویان و دانش‌آموختگان رشته بهداشت محیط سخنان خود را این گونه آغاز کرد: من دانش آموخته بهداشت محیط نیستم اما بهداشت محیط و همچنین ارتقاء سلامت را با توجه به اهمیت آنها از منظر تاثیری که بر سلامت جامعه دارند با نگاه بین رشته‌ای می‌بینم. در باب اهمیت بحث باید گفت که در سند چشم انداز کشور تاکید بر حفظ بهداشت محیط را مشاهده می‌کنیم و همچنین در سیاست‌های کلی سلامت بند ۲ تاکید بر کاهش مخاطرات و تهدیدات سلامت را به عنوان یک محور و لزوم فراهم آوردن آب و هوای پاک را در بند ۶ به عنوان محور دیگر داریم. ازین رو ما نیز در گروه ارتقاء سلامت، کارگروه کاهش مخاطرات را فعال کردیم که در زمینه آلودگی هوا، تغییرات اقلیمی، پیوست سلامت، شهر سالم و باقیمانده سموم تا کنون فعالیت‌های پژوهشی ارزشمندی انجام داده و بخش‌هایی از نتایج آنها را تا کنون منتشر کرده است.

رئیس گروه ارتقاء سلامت فرهنگستان در ادامه اظهار داشت: بهداشت محیط نوعی مهندسی محیط زیستی است با این رویکرد که سلامت انسان از سلامت محیط زندگی او تفکیک ناپذیر است. همچنین رویکرد مهندسی این رشته به معنای استفاده از فناوری‌ها باعث می‌شود که توان عملیاتی این رشته در ارتقاء سلامت بسیار بالاباشد و مبحث اکسپوزومیکس (exposomics مطالعه مواجهات انسان با محیط) که از مهمترین مباحث رشته بهداشت محیط است همه تهدیدات سلامت را که از کودکی تا سالمندی با آن روبرو می‌شویم با نگاهی جامع بررسی می‌کند. در رویکرد اکسپوزومیکس؛ مطالعه اکسپوزوم‌ها (exposome آنچه آدمی با آن مواجهه دارد) این امکان را فراهم می‌آورد که علاوه بر زندگی فردی ببینیم یک فرد در زندگی خانوادگی و اجتماعی خود چه مواجهاتی با محیط دارد و مجاورات او در فردی و اجتماعی‌اش چقدر بر سلامت و بیماری‌اش اثر می‌گذارد. چنین نگاه جامعی به برقراری عدالت در سلامت نیز کمک می‌کند. مثلاً اگر بدانیم برخی افراد از کودکی با چه مواد و شرایطی مواجهه پیدا کرده‌اند که استعداد ابتلا به دیابت در آنها را افزایش داده است می‌توانیم از این مجاورت‌ها بکاهیم.

دکتر لنکرانی افزود: به‌هرحال انسان در حوزه روابط خانوادگی و اجتماعی خود نیازمند نگاهی جامع برای ارتقاء سلامت است تا با انواده مداخلات و توجهات به محیط او از نظر مولفه‌های بهداشتی برایش شرایط سلامت فراهم گردد. حتی سیاستگذاری سلامت و ترویج رفتارهای سالم مانند پیاده‌روی در هر شرایط ممکن (حتی پله‌های راهروهای مترو) با این نگاه به عوامل و شرایط محیطی و نقش آنها در سلامت باز می‌گردد. در واقع نقش مهندسی بهداشت محیط علاوه بر تغییر محیط به تغییر رفتار افراد تسری یافته و با رویکردی خاص به تغییرات عمیق و وسیع در مولفه‌های سازنده محیط می‌ندیشد مولفه‌هایی که به ارتقاء سلامت کمک کند.

وی در پایان سخنان خود با تاکید بر سابقه مطالعات انجام شده در کارگروه کاهش مخاطرات، هدف این نشست را انعکاس چالش‌های فراروی رشته بهداشت محیط و تلاش برای ارتباط بهتر بهداشت محیط با ارتقای سلامت ذکر کرد.

دکتر مصداقی نیا عضو گروه ارتقاء سلامت فرهنگستان علوم پزشکی و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران دومین سخنران این نشست تخصصی بود که در مقدمه سخنان خود به تاریخچه بهداشت محیط در قرن ۱۹ و سالمسازی آب مصرفی و تصفیه پساب در انگلستان اشاره کرد و گفت: نام این رویکرد بهداشتی در ابتدا مهندسی بهداشت عمومی بود (Public Health Engineering) که در سال‌های بعد با توسعه دانش این رشته در امریکا نام مهندسی بهداشت (Sanitary Engineering) و در نهایت مهندسی محیط زیست (Environmental Engineering) به خود گرفت که امروزه مهندسی زیست محیطی سلامت (Health Environmental Engineering) بخشی از آن است. وی با اشاره به اینکه قصد دارد اشاراتی به چالش‌ها و راهکارهای مسائل بهداشت محیط در عرصه آموزش، پژوهش و اجرا داشته باشد تعریف نخست از نیازمندی‌های کارشناسان بهداشت محیط را اینگونه ارائه کرد: دانش آموختگان این رشته باید مهارت ارزیابی، اصلاح و کنترل عوامل موثر بر بهداشت محیط را داشته باشند.

دکتر مصداقی‌نیا با اشاره به رقم ۲۴ درصدی مرگ و میرها بر اثر عوامل محیطی که حدود ۱۴ میلیون نفر در سال می‌شود ادامه داد: در ایران آلودگی هوا و ذرات زیر ۲.۵ میکرون از مهمترین تهدیدکننده‌های محیطی سلامت هستند که شاید تا سالانه ۳۰ هزار مرگ را سبب شود. وی از تغییرات اقلیمی و کاهش منابع آب، بهسازی ناایمن و آب آشامیدنی ناسالم به عنوان دیگر عوامل محیطی یاد کرد و افزود: اهمیت عوامل محیطی در سلامت انسان و نقشی که بهداشت محیط در این زمینه می‌تواند داشته باشدامروزه بیش از گذشته مورد توجه سازمان جهانی بهداشت قرار گرفته است زیرا اقدامات مهندسی بهداشت محیط با هزینه پایین و اثربخشی بالا، افزایش کیفیت زندگی و رضایت عمومی را در پی دارند و با توزیع عادلانه امکاناتی همچون آب و هوای پاک به کاهش نابرابری‌ها کمک می‌کنند.

این عضو فرهنگستان علوم پزشکی در باره آموزش رشته بهداشت محیط گفت: هم اکنون در تمام مقاطع از کاردانی تا دکترای تخصصی (PhD) در کشورمان دانشجوی بهداشت محیط داریم که زیرنظر ۳۹۰ عضو هیات علمی آموزش می‌بینند. وی تعداد دانشجویان دکترا را ۱۶۰ نفر و مقطع کارشناسی را ۲۲۰۰ نفر ذکر کرد و گفت برای اشتغال این تعداد بالای دانش آموختگان برنامه خاصی نداریم. وی از پنج عنوان رشته‌ کارشناسی ارشد کشور در حوزه بهداشت محیط شامل آلودگی هوا، مدیریت پسماند، مدیریت سموم، بهداشت پرتوها و بهره‌برداری و نگهداری از تاسیسات شهری نام برد و شرایط پژوهشی این رشته و اعضای هیات علمی آن را در کشور مطلوب دانست. دکتر مصداقی نیا با اشاره وجود نام ۱۶ عضو هیات علمی این رشته در میان پژوهشگران برتر ۱ درصد ISI گفت: در تولید مقاله مخصوصاً در مباحث تغییر اقلیمی بسیار خوب پیش رفته‌ایم ولی در باره کاربرد آن باید تامل کنیم. وی انجمن علمی بهداشت محیط را سومین انجمن در میان انجمن‌های غیربالینی دانست که با وزارت بهداشت همکاری نزدیکی دارد و از ۱۱ نشریه علمی فارسی و انگلیسی ۳ نشریه را مستقیم منتشر می‌کند و با ۸ نشریه علمی پژوهشی دیگر که دانشگاه‌ها منتشر می‌کنند نیز همکاری دارد. همچنین برگزاری جشنواره بهداشت محیط را از ویژگی‌های خاص این انجمن دانست که ساختار مشابهی در دیگر انجمن‌های علمی ندارد. استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در بخش پایانی سخنان خود با اشاره به نقش مهم حوزه اجرایی بهداشت محیط که زیرمجموعه مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت است کم‌توجهی مسئولان کشور به بهداشت محیط، نبود منابع آب کافی در کشور و فرونشست زمین در برخی مناطق را از مهمترین چالش‌های این حوزه ذکر کرد و پیشنهاد کرد گروهی برای تدوین سند راهبردی و نقشه راه اقدامات لازم در جهت فعال‌تر کردن بهداشت محیط تشکیل شود و آموزش و امور اجرایی بر اساس برنامه‌ای مدّون راهبری شود.

در ادامه این نشست دکتر سعیدی عضو گروه ارتقاء سلامت فرهنگستان علوم پزشکی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در سخنرانی خود با عنوان وضع شاخص‌های بهداشت محیط در ایران به مقایسه شرایط کشورمان با کشورهای منطقه پرداخت و پس از وی دکتر جندقی رئیس مرکز سلامت و محیط کار وزارت بهداشت در باره مسائل اجرایی این حوزه در زمینه بهداشت محیط و ظرفیت بالای آن برای به‌کارگیری نیروهای متخصص بهداشت کار سخن گفت.

در ادامه این نشست که از ساعت ۸ بامداد آغاز شد و بیش از ۳ ساعت ادامه یافت جمعی از حاضران و مهمانان مجازی به طرح نظرات و دیدگاه‌های خود پرداختند و در جمع‌بندی پایانی نیز رئیس گروه ارتقاء سلامت فرهنگستان علوم پزشکی دکتر لنکرانی از همه دعوت کرد با وجود همه کاستی‌های مطرح شده و شرایط محیطی نامطلوب تلاش کنند با تغییر نگرش در شرایط کنونی پس از آسیب‌شناسی به طراحی منظومه‌ای منسجم از راه‌حل‌ها فکر کنند با هم افزایی همه ظرفیت‌ها و افزایش ارتباطات میان رشته‌ای قابل تحقق خواهد بود. وی با گرامیداشت شب یلدا به عنوان سنتّی کهن که ایرانیان از دیرباز برای در کنار هم بودن آن را حفظ کرده‌اند، غزلی از حافظ شیرازی را که با تفال به دیوان خواجه در همین نشست و با نیت بهره‌مندی از دیدگاه زیبا و شاعرانه غزلسرای بی‌بدیل ایران زمین در باره آنچه باید انجام شود، یافته بود برای جمع حاضر قرائت کرد.